Gaziantep’in son hazinesi Zeugma Müzesi

Gaziantep Müzesi ekipleri, 1988 sonbaharında Nizip’in Belkıs Köyü yakınlarındaki Zeugma Antik Kenti’nde, tarihi eser kaçakçılarının topraktan çıkarırken bazı bölümlerini parçaladığı bir mozaik buldu. Mozaikteki kadın figürü kısa sürede bütün dünyada meÅŸhur olacaktı: Kabarık saçları ortadan ayrılmış, ensesinden bir eÅŸarpla baÄŸlanmıştı.Dar alınlı, elmacık kemikleri çıkık ve dolgun yüzlüydü. Kulaklarında iç içe geçmiÅŸ iri halka küpeler vardı. Arkeologlar ona ‘Çingene Kızı’ adını verdi. Bazı akademisyenler, göz ve burun yapısından, saçlarının ortadan ayrılmış olmasından yola çıkarak ‘Bu Büyük Ä°skender olmalı’ dedi. Toprak Ana Tanrıça Gaia’yı simgelediÄŸi, başının yanındaki asma filizlerinden dolayı Dionysos ÅŸenliklerindeki Mainad olduÄŸu da söylendi. Ä°ÅŸte dün Gaziantep’te açılan Zeugma Müzesi, bu Çingene Kızı sayesinde meÅŸhur olan eski Roma kentine ait birçok mozaik, heykel ve mührü barındırıyor. Gaziantep Valisi Lutfullah Bilgin, ÅŸimdiden birçok acentenin tur programlarına Gaziantep’i de eklediÄŸini söylüyor. Müze açılmadan bir hafta önce oradaydık. Çingene Kızı’nı yeni mekanında gördük.Zeugma Antik Kenti, Fırat’ın en sığ yerinin kıyısındaki yamaçta. Bu yüzden tarih boyunca askeri ve ticari bakımdan stratejik bir konuma sahip oldu. MÖ 331’de Büyük Ä°skender, Ä°ran seferine giderken ordusunu yan yana baÄŸlanan tekneler üzerinden bir köprüyle Fırat’tan geçirdi. Ä°skender’in generallerinden, Suriye Kralı Selevkos Nikator daha sonra nehri geçtikleri noktaya Selevkos Euphrates adında bir kent kurdu. MÖ 1’inci yüzyılda Roma hakimiyetine giren kent, köprü, geçit anlamına gelen ‘Zeugma’ adıyla anılmaya baÅŸlandı. Zeugma, MS 2-3’üncü yıllarda zengin bir ticaret merkezi oldu. Roma Ordusu’nun 4. lejyonu burada konuÅŸlanınca kentin nüfusu 80 bine çıktı. Zeugma komutan ve tüccarların kenti oldu, dönemin en iyi sanatçılarını çekti. Mozaikler, freskler ve heykeller yapıldı. Roma döneminde yüksek yerlerde oturmak bir ayrıcalıktı. Zeugma’da taraçalar üzerinde nehir manzaralı, tabanları mozaikle kaplı villalar yapıldı. Zeugma dünyanın en büyük kentleri arasındaydı. KomÅŸusu Antiokheia (Antakya) ile Mısır’daki Aleksandreia’dan (Ä°skenderiye) daha küçüktü ama Athena (Atina) ile aynı büyüklükteydi. Pompei ve Londinum’dan (Londra) ise birkaç kat büyüktü. Kendi sikkesini basmış ilk Roma kentlerinden birisiydi. Zeugma’da bulunan ‘bulla’ adlı mühürler sayesinde kentin geçmiÅŸiyle ilgili birçok bilgi günümüze ulaÅŸtı. Çıkartılan bulla’ların sayısı 100 bine yaklaÅŸtı. Arkeologlar ‘Dünyada bir müzenin kayıtlarında bulunan en fazla bulla, Zeugma’da’ diyor.KADER TANRIÇASI KENTÄ° KURTARAMADIZeugma, Birecik Barajı’nın yapımıyla gündeme geldi. Antik kent yok olacaktı. Ä°lk kazılar 1987’de Gaziantep Arkeoloji Müzesi’nce baÅŸlatıldı, günümüze kadar sürdü. Kültür Bakanlığı, Gaziantep Ä°l Özel Ä°daresi, GAP Ä°daresi, Zeugma GiriÅŸim Grubu, Sanko Holding, Bilecik Barajı Konsorsiyumu, Packard Humanities Enstitüsü, Nantes ve Batı Avustralya üniversiteleri de maddi katkıda bulundu. Kazılar için Türk kurumları toplam 562 bin 845 YTL, yabancı kuruluÅŸlar 2 milyon 559 bin 997 dolar yardım yaptı. Yine de 2000-2002 arasında ödenek yetersizliÄŸinden kazılara ara verildi. 2003’te Gaziantep Ä°l Özel Ä°daresi’nden saÄŸlanan kaynakla kazılar yeniden baÅŸladı. Zeugma 2 milyon 40 bin metrekare üzerine kuruluydu. Bu alanın yüzde 25’i Birecik Barajı için sular altında kaldı. Kentten kurtarılabilenler artık Gaziantep’teki yeni müzede yaÅŸayacak. Gaziantep Valisi Lutfullah Bilgin ‘Zeugma’da kazı çalışmaları 2010’a kadar devam edecek’ diyor. ‘Antik kentin yüzde 10’unda kazı yapılacak. Kazıları Ankara Ãœniversitesi’nden Doç. Dr. Kutalmış Görkay baÅŸkanlığındaki heyet yürütecek. Bu iÅŸ için bu yıl Ä°l Özel Ä°daresi 1.990 YTL ödenek ayırdı.’ Tekrar sulara gömülenlere gelince. Zeugma’ya ÅŸans getirmesi için Kader Tanrıçası Tykhe adına yapılan akropol bile kenti koruyamadığına göre, ÅŸimdilik yapacak bir ÅŸey yok...MÃœZEDE NELER VAR?1987’den bugüne Zeugma’dan 1500 metrekare mozaik, 120 metrekare duvar resmi, 4 bin bronz sikke, günlük yaÅŸamda kullanılan binlerce eÅŸya çıkarıldı. Mozaiklerin 843 metrekaresi yeni müzede teÅŸhire kondu, 300 metrekaresinin restorasyonu sürüyor. 350 metrekaresi ise Zeugma Açık Hava Müzesi’nde sergilenecek. Aralarında Çingene Kızı mozaiÄŸinin de olduÄŸu 35’i pano toplam 550 metrekare mozaik, 120 metrekare duvar resmi fresk, 35 heykel ve mezar steli, Zeugma yamaçlarında bulunan 3 villadan çıkartılan mozaikler, duvar resimleri, çeÅŸmeler ve sütunlar müzeye yerleÅŸtirildi. DiÄŸer 4 bin buluntu ve 1000 sikke de Zeugma Müzesi’nin yanındaki Gaziantep Arkeoloji Müzesi’nde. Zeugma Müzesi: Ä°ncilipınar Mahallesi Kamil Ocak Cad. No. 12 Åžehitkamil Gaziantep. Tel: 0342-324 88 09. ZEUGMA’DA KÄ°M ÇALIÅžTI?1987’de Gaziantep Müzesi kazı ekibi, 1993’te Batı Avustralya Ãœniversitesi arkeologları, 1996-2000’de Fransız Nantes Ãœniversitesi arkeologları, 2000’de Oxford Ãœniversitesi, 1998-2002’de Ä°sviçre Bern Ãœniversitesi, 2004’te yine Nantes Ãœniversitesi ekibi ve 2003-2005’te Gaziantep Müzesi kazı ekipleri antik kentte toplam 29 ay çalıştı.ÇALINAN PARÇALARI ABD’DEN GERÄ° GETÄ°RÄ°LDÄ° Metioks ve Parthenope’yi anlatan bu mozaik 1993’te bulundu. Ancak bazı figürleri 1960’larda çalınmıştı. Bir yabancı arkeolog çalıntıların iki parça halinde ABD’de Houston Rice Ãœniversitesi’nin Menil koleksiyonunda olduÄŸunu ihbar etti. Kültür Bakanlığı’nın giriÅŸimiyle parçalar ABD’den getirildi ve 2000’de restore edildi.Â