Fren ‘balon’ gibi patlar mı

Freni patlayan kamyonların yol açtığı savaÅŸ gibi kaza haberlerine sıkça duyarız. Onlarca kiÅŸinin öldüğü ve yaralandığı bu kazaların nedeni olarak ‘‘frenin patlaması’’ gösterilir. Ancak, Oto YaÅŸam'ın yaptığı araÅŸtırma ‘‘frenin balon gibi patlamasının’’, ‘‘balon’’ olduÄŸunu gösterdi.Gazetelerde sık sık ‘‘fren patlaması’’ sonucu yaÅŸanan kaza haberleri ile karşılaşıyoruz: ‘‘Şehiriçi yolcu otobüsünün freni patladı 3 kiÅŸiyi ezdi, şöför 'frenim patladı' dedi.' Tır yokuÅŸ aÅŸağı inerken, freni patladı, 5 aracı ezdi’’. Ä°ki hafta önce 20 ton mazot yüklü bir petrol tankeri, Ä°stanbul-Kartal'ı savaÅŸ alanına çevirdi. Uzun süre televizyon ve gazetelerde manÅŸetten inmeyen ‘‘savaş’’ gibi kazada, tanker 26 aracı ezerken, 9 kiÅŸi hayatını kaybetti. Tanker ÅŸoförü Cavit KarakaÅŸ, polise kazayı anlatırken, ‘‘KavÅŸaÄŸa geldiÄŸimde frenim patladı. O an çok panik yaptım. Bu sırada kavÅŸağı geçip önümdeki dik yokuÅŸa girmiÅŸ bulundum’’ demiÅŸti.Hürriyet Gazetesi yazarı Ege Cansen, bu konulara çok duyarlıdır. Daha önceden de birçok yazısında trafik kazalarına ve kazalardaki sürücü hatalarına deÄŸinen Ege Cansen, ‘‘Ufuk bu konuyu bir araÅŸtır. Haberde freni patlayan kamyondan söz ediliyor. Nedense hep yokuÅŸ aÅŸağı inen kamyonlarda fren patlıyor. Bu kazada sürücünün hiç hatası yok mu? Fren patladı diye yazarak, sürücüyü aklıyoruz’’ dedi.Ä°ki hafta önce yaÅŸanan bu kazadan yola çıkarak, freni patlayan kamyonların yol açtığı kazaları araÅŸtırdık. Otoritelere ‘‘fren patlar mı’’ diye sorduk. Ayrıca Hürriyet Gazetesi'nin arÅŸivinde kazalarla ilgili haberlere göz attık. Yüzlerce ‘‘freni patlayan’’ trafik kazasıyla karşılaÅŸtık. Ölümle sonuçlanan ve kamyonların, otobüslerin karıştığı kazalarda araçların hepsininin freni patlamış ve bu araçların hepsi yokuÅŸ aÅŸağı, yüklü bir ÅŸekilde iniyormuÅŸ. Düz bir yolda freni patlayan ve kaza yapan araç haberine rastlamadık.‘‘Fren patlar mı?’’ sorusunun cevabını aramak için 24 yıldır frenlerle ilgili olarak çalışan Makina Yüksek Mühendisi Alpay Lök'e baÅŸvurduk. Fren servisi ve frenlerle ilgili olarak TC. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nın testlerini yaptırmak için atadığı Teknik Hizmet KuruluÅŸu olan Frenteknik'in de sahibi olan Alpay Lök, frenlerle ilgili otorite olarak tanınıyor.PATLAMAZ, ISINIRLök, fren patlar mı sorusuna şöyle yanıt veriyor:‘‘Fren sisteminin herhangi bir yerinde oluÅŸabilecek bir ve hatta iki hata/arıza durumunda bile aracı durdurabilecek en az iki yedek sistem vardır. 1970'lerin başından itibaren üretilen araçlarda Ä°ki Devreli Ana Fren Sistemi ve ayrıca acil durumlarda aracı yavaÅŸlatabilen kademelendirilebilir bir tip el freni vardır.Havalı veya hidrolik fren sisteminde bir arıza nedeniyle iki fren devresinden birisi devre dışı kalabilir. Bu durumda gösterge panelinde (!) ÅŸeklinde kırmızı bir uyarı lambası yanar ve bunu gören sürücü fren pedalına sonuna dek basarak saÄŸlam kalan diÄŸer fren devresi ile aracı güvenli ÅŸekilde durdurabilir.Ä°ki devrenin birden arızalanması durumunda bile araç el freni ile durdurulabilir. Ä°ki devreli fren sistemlerinde oluÅŸabilecek bu en kötü varsayımda bile fren patlamaz! Ancak, bakım eksikliÄŸi, frenlerin yanlış kullanım sonucu ısıtılması ve yüksek hız nedenleriyle fren yetersiz tutar veya hiç tutmaz.Ana Fren Sistemi dediÄŸimiz ayak freni, bir aracı belli bir durma mesafesinde ve ortalama fren ivmesiyle durdurmak üzere tasarlanmıştır. Ana Fren Sistemi'nin özellikle ticari taşıtları yokuÅŸ aÅŸağı yavaÅŸlatmak için kullanılması aracın ağırlığına baÄŸlı olarak frenlerinin aşırı ısınmasına neden olmaktadır. Bu durumda frenler soÄŸuk duruma göre çok zayıflayabilmektedir.DoÄŸrusu, yavaÅŸlamak için ayak freni yerine, küçük araçlarda vites küçülterek motor kompresyonu, büyük araçlarda da yavaÅŸlatıcı (Retarder) kullanılmasıdır. Bu ÅŸekilde tekerlek frenleri soÄŸuk kalacak ve acil bir fren gereksiniminde istenilen etkinlikte fren kuvveti verecektir.Ãœlkemizin ekonomik ÅŸartları, araçlarımızın bakım ve denetim durumları gözönüne alındığında gerçekten de 'sürat felakettir'.Hız 'fading'i nedeniyle frenlerin zayıflama sorununu kontrol altında tutabilmek için hızın kontrol altında tutulması gerekmektedir.Bu da ancak sürücü eÄŸitimi, etkin denetim ve ticari taşıtlarda hız sınırlayıcı ile mümkündür.Fren patladı diyen ÅŸoför yalan söylerEge Cansen, daha önce yazdığı köşe yazısında konuya açıklık getirmiÅŸ ve sürücünün hatasını aramıştı: ‘‘Bu konuyu daha önce de iÅŸlemiÅŸtim. YokuÅŸ aÅŸağı inerken, kamyonların freni patlamaz. Hiçbir ÅŸoför, fren pedalına basarak fren sistemini patlatamaz. Ama sürekli frene basarak, balataları kızgın hale getirir. Balatası kızan fren de tutmaz. Kaza yapan ÅŸoförlerin frenim patladı demesi, yüzde doksan dokuz yalandır. Fren hidrolik sisteminin patlaması veya tanktaki havanın boÅŸalması çok nadir rastlanan mekanik arızalardır. Teklifim ÅŸu: Her kazadan sonra yetkili bir mühendis veya usta, kamyonun fren sistemini kontrol etsin ve bir rapor yazsın. Gazetelerimiz de ‘‘Freni patlayan kamyon’’ haberi ile birlikte bu raporu da yayınlasın. Bu yola gidilmezse, freni patlamasa bile, daha çoook kamyon yokuÅŸ aÅŸağı inerken feci kazalara sebep olmaya devam edecektir.’’SONUÇGünümüzde fren patlamaları da tarihe karışmıştır. Modern fren sistemlerinde fren sistemlerinde oluÅŸabilecek bir ve hatta iki arıza durumunda bile aracı durduracak en az bir yedek sistem daha vardır. Ancak frenler bakımsız olduÄŸunda, aşırı ısındıklarında ve aşırı hızlı araç kullanıldığında fren yetersiz tutar veya hiç tutmaz. Bu sorun tamamen sürücünün sorumluluÄŸundadır.Â