Fantom uzuv sendromu için aynalı çözüm

Irak savaşında bacağını veya kolunu kaybeden askerlerin beynine, ayna yardımıyla ters komut verilerek dayanılmaz hale gelen acı ortadan kaldırıldı.

GÜNEYDOĞU’da mayına basarak kolunu ve bacağını kaybeden askerlerin görüntüsü, hepimizin zihninde son derece canlıdır herhalde. Savaş, deprem veya trafik kazası dolayısıyla bu uzuvlarını kaybedenlerin, sanki o bacak veya kol yerindeymiş gibi acı çekmesine tıp dilinde ‘fantom uzuv sendromu’ adı veriliyor. Bu insanlar, kollarının veya bacaklarının normal kol ve bacak gibi çalıştığını, arkadaşlarına el salladıklarını ya da dokunduklarını söyleyebiliyorlar.

Ayna yöntemi

Iowa Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Bahri Karaçay’ın TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi’nde yayımlanan makalesi, ‘fantom uzuv ağrısı’ sorununu çözmek amacıyla yapılan ve olumlu sonuç alınan ‘ayna’ yöntemini anlatıyor. Prof. Karaçay’ın verdiği bilgiye göre, pek çok bilim insanı, fantom uzvun, beyin-vücut bağlantısı ile ilgili olduğunu zaten düşünüyordu. Ancak, bu konudaki asıl çalışmayı, ABD Kaliforniya Üniversitesi Beyin ve Bilinç Merkezi Başkanı Prof. Vilayanur Ramachandran yapmıştı. Prof. Ramachandran, sol kolunu trafik kazasında kaybeden ve sürekli şiddetli ağrı hisseden Tom Sorenson ile çalışmıştı. Sorenson’un kaybettiği parmaklarını yüzünde hissetmesi, Prof. Ramachandran’ın yeni hipotezler geliştirmesine yol açacaktı.

Beyindeki değişim

Prof. Ramachandran, ikinci aşamada, bu durumun beyinde yol açtığı değişimi inceliyecekti. Bir uzvunu kaybeden hastaların beyninde yeniden yapılanma olduğunu keşfetmesi uzun sürmemişti. Bu bulguları ünlü bilim dergisi Nature’da yayımlacak ve büyük yankı uyandıracaktır. Çünkü o güne kadar beynin ölüme kadar hiçbir değişime uğramadığı düşünülüyordu.
 “Beyin uzvun felç olduğunu ona gönderdiği sinyallere karşılık bulamayarak öğreniyorsa” diyecektir Prof. Ramachandran, “bu durumu tersine çevirmek yani öğrenileni silmek mümkün olamaz mı? Felç olan  kolun beyinden gelen komutu yerine getiriyormuş gibi hareket ettiğini hile ile dahi olsa beyne gösterebilirsek, fantom dokudaki felç tedavi edilebilir mi? Bir diğer deyişle, görsel aldatmaca ile beyne kolun istenileni yaptığı izlenimi verilirse beynin öğrendiği silinebilir mi?”
Prof. Ramachandran, on dolarlık bir ayna ile sorunu çözecektir. Motosiklet kazasında sol kolu dirseğinin üstünden kesilen hasta, dayanılmaz ağrılar içindedir. Prof. Ramachandran, hastasından kesik sol kolunu aynanın arkasına, sağlam kolunu da önüne koyarak kaldırıp indirmesini ister. Çünkü böylelikle, beynine sanki sol kolu kesik değilmiş ve istediğini yapıyormuş mesajı gidecektir. Hasta, büyük bir sevinç içinde, on yıldır ilk defa ağrılarının azaldığını söyleyecektir.

Askerler üzerindeki deney başarılı

Prof. Ramachandran’ın tezlerinden yola çıkarak benzer bir deneyi, ABD Walter Reed Askeri Hastanesi’nde Dr. Jack Tsao yapacaktır. Hastası Nicholas Paupore, 2006’da Irak’ta sağ bacağını kaybetmiştir. Bacak kesilmiştir ama o dayanılmaz ağrı devam etmektedir. Dr. Tsao, askeri hastanede bulunan askerleri üç gruba ayırarak deneye başladı. Paupore’nin aralarında bulunduğu ilk gruptaki askerlerin bacakları arasına büyük bir ayna koymuş ve onlardan sağlıklı bacaklarına bakmalarını istemişti. İkinci grup için de aynı şey yapılacak ama aynanın üzeri bir örtüyle kapatılacaktır. Üçüncü gruptaki askerlerden ise sadece gözlerini kapatmaları ve zihinleriyle fantom bacaklarını hareket ettiklerini düşünmeleri istenmiştir. Dört hafta sonunda elde edilen sonuç inanılmazdır. Bacaklarının arasına ayna konulan askerlerin ağrılarında olağanüstü bir azalma olmuştur. Araştırma, 2007’de New England Journal of Medicine’de yayımlandığında, fantom ağrısından kurtulmuş hastalardan hiçbiri, aradan iki yıl geçmesine rağmen bir daha ağrı çekmemiştir üstelik. Bu sonuçlardan sonra, fantom uzuv sendromu ile boğuşan her hastaya ayna tedavisi uygulanmaya başlanacaktır.