EvcilleÅŸtirme süreci, köpeÄŸi insanlaÅŸtırdı

Köpek, insana ÅŸempanzeden daha çok benziyor. Bilim adamları köpeÄŸin ilk olarak hangi tarihte ve nerede evcilleÅŸtirildiÄŸini tartışadursun, son araÅŸtırmalar köpeÄŸin iyice insanlaÅŸtığını gösterdi. Cok deÄŸil, bundan 15-20 yıl öncesine kadar köpekler sadece sokaklarda dolaÅŸan, çöplerle beslenen zaman zaman da insanlara saldıran tehlikeli varlıklardı. Kuduz tehlikesine karşı belediye görevlileri tarafından acımasızca vurulur ya da zehirli köftelerle zehirlenir ve çöp kamyonlarına fırlatılarak toplanırdı. Bu tavır azalarak da olsa sürüyor.Fakat son yıllarda birdenbire moda olmaya baÅŸlayan evde köpek besleme alışkanlığıyla birlikte köpeklere yapılan eziyetler azalır gibi oldu. Öyle ki bir zamanlar hor görülen, taÅŸlanarak kovalanan zavallı köpek bugün daha çok büyük kentlerin seçkin semtlerinde ailenin önemli bir bireyi haline geldi. Özel kuaförleri, tuvaletleri ve otelleri var. Hatta sahibinin mesleÄŸine özenerek gazeteciliÄŸe baÅŸlayan bir köpek yazarımız da insanlara akıl veriyor! Ãœlkemizde köpek- insan dostluÄŸu yeniden keÅŸfedildi. TaÅŸ devri sonuOysa bu dostluk çok eskilere dayanıyor. Ä°sveçli moleküler biyolog Peter Savolainen’ın son araÅŸtırmasına göre, insan ve köpek arasındaki ilk yakınlaÅŸma bundan 15 000 yıl önce doÄŸu Asya’da baÅŸlamış. Savolainen’ın Kunming’deki (Çin) kalıntılar üzerindeki analizi, yüz kiloluk Sen Bernar köpeÄŸinden, basık burunlu ve salyalı buldok ve çevik tazı köpeÄŸine kadar tüm cinslerin tek bir gen havuzundan doÄŸduÄŸunu gösteriyor. Analiz, yalnızca anneden mitokondrilere geçen kalıtımın incelenmesine dayanmakta. Avrupa, Asya, Afrika ve Asya’da incelenen 654 köpeÄŸin verileri 38 Avrasya kurduyla karşılaÅŸtırıldığında, köpeÄŸin taÅŸ devrinin sonlarına doÄŸru evcilleÅŸtirildiÄŸi anlaşılmış. En eski köpek kalıntısını bulduklarını iddia eden arkeologlar ilginç bir biçimde birbirinden farklı tarihler veriyor. Anadolu’daki en eski köpek belgesi M.Ö.9000 yılına ait. Neolitik dönem insanları Çatalhöyük’teki bir tapınak duvarına avcıyla köpeÄŸini birlikte resmetmiÅŸler. Ä°talyan araÅŸtırmacılar, DNA analizleri sonucunda kurdun 10 000 -14 000, köpeÄŸin ise yaklaşık olarak 3500 yıllık bir geçmiÅŸi olduÄŸunu açıkladılar. En eski köpek kalıntısını bulduklarını iddia eden Alman bilim adamları Ren kıyısındaki Oberkassel buluntu yerinden çıkarmış oldukları bir köpek çenesinin 14 000 yıllık olduÄŸunu savunuyorlar. 12 000 yıllık bir mezarda bir kadınla birlikte gömülen köpek yavrusunu deÄŸerlendiren Tel Aviv Ãœniversitesi’nden Tamar Dayan’a göreyse bu buluntu, köpeÄŸin ilk kez YakındoÄŸu’da evcilleÅŸtirildiÄŸine iÅŸaret etmekte. Kurt mu çakal mıTartışmalar köpeÄŸin ilk atası üzerinde de aynı ÅŸekilde sürüp gidiyor. Köpek hangi hayvandan türemiÅŸti? Kurt mu çakal mı? Sırtlan mı kır kurdu mu? Yoksa tilki mi? Ä°ki yüz yıl önce kurtta karar kılan Fransız araÅŸtırmacı Georges Louis Buffon, kurt ve köpeÄŸin ortak bir atadan türediÄŸini düşünürken, Charles Darvin çakalla birlikte birkaç soy üzerinde duruyordu. Köpeklerin soyaÄŸacına çakalı ekleyen diÄŸer bir bilim adamdı da Konrad Lorenz idi. Los Angeles Ãœniversitesi evrim genetikçilerinin araÅŸtırmaları sayesinde bu karışık soyaÄŸacı tablosu beÅŸ yıl önce çözülür gibi oldu. Savolainen’in de dahil olduÄŸu bu ekip tüm köpeklerin bir avuç diÅŸi kurttan türediÄŸini söylüyordu. Fakat araÅŸtırmacılar tarihlendirme konusunda hata yapmışlardı ve bu soyaÄŸacı tablosuna göre kurt ve insanın dostluÄŸu 135 000 yıl önce baÅŸlıyordu. Savolainen ÅŸimdi bu tarihi yeni araÅŸtırmalara dayanarak 120 000 yıl ileriye aldı. Dahası, insanın 15 000 yıl önce köpekle yakınlaÅŸmış olduÄŸu yeri de buldu. AraÅŸtırmacı doÄŸu Asya ırklarında en büyük farklılıklara ulaÅŸtığından ilk köpeÄŸin bu bölgede evcilleÅŸtirildiÄŸinden emin. Bering’den ABD’yeHatta ‘Husky’ (Eskimo köpeÄŸi) veya Ternöv köpeÄŸi gibi Yeni Dünya ırklarının bile Çin kökenli olduÄŸu düşüncesi Amerikalı evrim biyoloÄŸu Jennifer Leonard tarafından da desteklenmekte. Leonard, Amerika’daki köpek ırklarının sanıldığı gibi Amerikan boz kurdundan türemediÄŸini, bunların 10 000-15 000 yıl önce henüz bir köprü görevini gören Bering BoÄŸazını geçen insanlarla birlikte kıtaya getirildiÄŸini savunuyor. Tüm bu bilgilerin ötesinde köpeÄŸin evcilleÅŸtirilmesi baÅŸlı başına büyük bir baÅŸarıydı. Sonuçta insanoÄŸlu o zamandan bu yana, köpeÄŸin narin yapılı atasından birbirinden farklı boyda köpek cinsleri yetiÅŸtirdi. Ayrıca daha sonraları evcilleÅŸtirilen, at, koyun, keçi, kedi ve ineÄŸe göre köpek, ehlileÅŸtirme sürecinde bugüne deÄŸin sanıldığından çok daha fazla insanlaÅŸtırıldı. Åžempanze ve köpekHarvard Ãœniversitesi ve Almanya Leipzig Max-Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü (EVA) bilim adamları, konuyla ilgili çarpıcı açıklamalarda bulundular. Science dergisinde yayımlanan bu araÅŸtırma, köpeÄŸin insana ÅŸempanzeden bile daha çok benzediÄŸini söylüyor. ‘Tabii ki bir dereceye kadar’ diyor EVA direktörü Michael Tomasello. Ekip, köpek, maymun ve kurdun, davranışlarımıza ne ÅŸekilde reaksiyon gösterdiÄŸini incelemiÅŸ. Bu amaçta iki benzer kaptan birinin altına yiyecek konmuÅŸ ve araÅŸtırmacılardan biri içinde yiyecek bulunan kabın üzerine hafifçe vurduktan sonra kaba iÅŸaret etmiÅŸ. Sürpriz bir biçimde bu ipucunu kavrayan sadece köpek olmuÅŸ. Buradan da anlaşıldığı gibi köpek, davranışlarımız sayesinde zekasını geliÅŸtirecek toplumla ilgili kavramsal yetilere sahip. Test, hayatlarında hiçbir zaman insanlarla birlikte yaÅŸamamış olan köpek yavrularıyla bile baÅŸarılı sonuç vermiÅŸ. Oysa kurt yavrularının bu ÅŸekilde eÄŸitilmesi bile mümkün deÄŸil. Görülen o ki evcilleÅŸtirme süreci birden bire gerçekleÅŸmemekte. Köpeklerde artık doÄŸuÅŸtan var olan mesajları kavrama yetisi, diyor Tomasello, özellikle de köpeÄŸin önündeki bir et parçasını yemesini yasakladığımızda ortaya çıkıyor. Ä°lk baÅŸta bu yasaÄŸa itaat eden köpek, sahibinin bir anlık için bile olsa bakışını diÄŸer bir noktaya çevirmesini fırsat bilip eti silip süpürüyor. Ä°nsanları anlama yetisinde köpek, ÅŸempanzeden bile daha üstün. Bu durumda geriye köpeÄŸin 15 000 yıl içinde bu yetiyi nasıl edindiÄŸi ve genlerine ne ÅŸekilde aktardığı sorusu kalıyor. Bunun yanıtı da gayet açık: Ayıklanma. Ä°nsanoÄŸlu yalnızca kendi davranışlarını kavrayan, saldırgan olmayan ve sadık türleri evcilleÅŸtirdi. Üç aÅŸamada evcilleÅŸmeTomasello’ya göre bu geliÅŸme üç aÅŸamada da tamamlanmıştı. Ä°lk basamakta insanların atıklarından beslenen prehistorik ‘kent köpeÄŸi’ yer almakta. YerleÅŸmelerin etrafında toplanan köpek yavruları, çocukların oyun arkadaşı haline gelirken yetiÅŸkinleri de güçlü duyuları sayesinde bekçi köpeÄŸi görevini görmüştü. Ä°kinci aÅŸamada Homo sapiens, köpeÄŸin çoban ve av köpeÄŸi olarak da iÅŸe yarayacağını keÅŸfedince köpek bu dönemde komutları yerine getirmeye öğreniyor. Ve geçtiÄŸimiz 500 yıl içinde insanoÄŸlu ‘her iÅŸe uygun’ yardımcısından 400 ‘uzman’ yetiÅŸtirerek üçüncü aÅŸamayı tamamladı. Köpek bu dönemden sonra avlanmak için boÄŸuÅŸmaktan kurtulduÄŸu için çenesi kısalıp, beyni küçülürken, endüstri devriminden sonra da genetik malzemesinde bazı ‘eksilmeler’ yaÅŸandı. Besi hayvanlarının gündelik yaÅŸamdan uzaklaÅŸması ve boÅŸ zamanın ortaya çıkması insanları diÄŸer hayvanlara ilgilenmeye yöneltti. Bugün sakat olan ve doÄŸru dürüst yiyecek bulamayan hayvanların açlıktan ölmeleri ve hiçbir açıdan kurda benzememeleri de ancak bu ÅŸekilde açıklanabilir, diyor araÅŸtırmacılar. Kurt az köpek çokKöpeÄŸin insanla yakınlaÅŸması evrim açısından büyük bir baÅŸarıyla sonuçlanmıştır. Batı Avrupa’da geriye sadece 3250 kadar kurt kalmışken, kentlerde envai çeÅŸit türden 41 milyon köpek yaşıyor. Frankfurter Allgemeine gazetesinde çıkan bir habere göre uzun ve sarkık kulaklı ‘Basset’ cinsi mahzun bakışı nedeniyle çocuklar tarafından çok sevilmekte. Bununla birlikte genlerindeki bozukluklar yüzünden cücelik, düşük doÄŸum, böbrek taşı, aÄŸtabakası iltihabı, fıtık vb diÄŸer hastalıklara yakalanma riskine de sahip. Ne ilginçtir bu tür bozukluklar insandaki köpek sevgisini köreltmek yerine iyice yüceltmiÅŸtir. Yoksa baÅŸka hangi hayvanın kopyalanması için bir insan 3,7 milyon doları gözden çıkarabilirdi ki? Kopyalanan köpekBu ‘şanslı’ köpeÄŸin adı Missy. Collie kırması diÅŸi köpeÄŸin ölümünden sonra sahibi onu kopyalatmaya karar vermiÅŸ. KöpeÄŸin klon olarak yeniden doÄŸuÅŸu Texas A&M Ãœniversitesi’nde, Missyplicity Projesi kapsamında kısa bir süre gerçekleÅŸecek. AraÅŸtırmacılar ilkbaharda kopya kedi ‘Copycat’in doÄŸumunu açıkladıklarına göre, Missy’nin yeniden doÄŸuÅŸu artık sadece bir zaman meselesi. DondurulmuÅŸ embriyon hücreleri ÅŸimdi kiralık köpek anneye aktarılmayı bekliyor. Sosyal, sevimli, yumuÅŸak Äž bu özelliklerinden ötürü insanoÄŸlu pekala ayıyı da evcilleÅŸtirebilirdi. Fakat Tomasello, evcil kurdun, insana dünyaya hakim olma çabasında daha yararlı olduÄŸuna inanıyor. Bu belki köpekteki kromozom çiftlerinin çokluÄŸuna baÄŸlıydı. En iyi dost39 kromozom çiftine sahip köpeÄŸin hızlı üreme yetisi sayesinde insanoÄŸlu köpeÄŸi çok kısa bir süre içinde istediÄŸi gibi yetiÅŸtirebilmiÅŸti. Oysa üreme mekanizması nedeniyle filleri ‘deÄŸiÅŸtirmek’ çok daha fazla zaman alabilirdi. Bir Ä°ngiliz köpek yetiÅŸtiricisi örneÄŸin, Bokser köpeÄŸinin kuyruÄŸunu sadece dört nesilde yok etmeye baÅŸarmıştı. Almanya’daki Dresden Müzesinde açılan ‘İnsan ve Hayvan’ sergisinde ise üç Pitbul kafatası örneÄŸinden köpeÄŸin sadece 30 yıl içinde yırtıcı bir çene yapısına sahip olduÄŸu izlenebilmekte. Kolayca eÄŸitilebilmesi ve beden yapısı birkaç nesilde deÄŸiÅŸtirilebilen köpek her zaman insanın en iyi dostu olmaya devam edecektir. Kimi insanların çocuk özlemini gideren, körlere yol gösteren, evleri bekleyen köpek birkaç yıl önce huzur evlerinde ve psikiyatri kliniklerinde hastalara yardımcı olmaya baÅŸladı. Ä°nsanın en iyi dostu ÅŸimdi de ÅŸeker hastalarının bakıcılığını üstlenecek. Ensülin kullanan 462 ÅŸeker hastasıyla bir anket yapan Avustralyalı bir doktorun ulaÅŸtığı ilginç bir sonuç şöyle: Köpek sahibi hastalar, kandaki ÅŸeker seviyesinin (hipoglisemi) düşmesi durumunda köpeklerinde farklı davranışlar izlemiÅŸler. Köpek, sahibinin kan ÅŸekeri düştüğünde onu daha dikkatli izliyor ve hasta düzelene kadar da yanından ayrılmıyor. Alman Diyabet AraÅŸtırma Enstitüsü bilim adamlarının British Medical Journal dergisinde yayımlanan raporları da köpeklerin üçte birinin hipoglisemiye reaksiyon gösterdiÄŸini ortaya koydu. Köpeklerin neden bu ÅŸekilde davrandıkları bilimsel açıdan henüz kesin olarak kanıtlanmamışsa da bilim adamları düşük kan seviyesi sırasında salgılanan tipik ter kokusunun köpekler tarafından algılandığını tahmin ediyorlar. AraÅŸtırmacılar köpeÄŸi diyabet bakıcısı olarak yetiÅŸtirebilmek için Düsseldorf’daki bir hayvan kliniÄŸiyle birlikte söz konusu fenomeni daha ayrıntılı bir biçimde araÅŸtıracaklar. 15 000 yıllık dostumuzu yeni bir uzmanlık alanı bekliyor... Kaynaklar: Die Zeit 40/2002www.innovacare.de, www.diabsite.deÂ