Etik rehberinden kamu görevlilerine öğütler
Güncelleme Tarihi:
11 kişiden oluşan Başbakanlık Etik Kurulu, 2005 yılında kamu görevlilerinin uyması gereken etik kurallara ilişkin bir rehber hazırladı.
İşte rehber kitapçıktan öne çıkanlar;
* DERNEK, VAKIF YA DA SPOR KULÜBÜNE, YARDIM, BAĞIŞ VE BENZERİ NİTELİKTE MENFAAT SAĞLAMAYIN
Kamu görevlileri, herhangi bir kurum, vakıf, dernek veya spor kulübüne yardım, bağış ve benzeri nitelikte menfaat sağlayamazlar.
Örnek: Genel Müdür, kurumdan ihale alan firmanın sahibine, paranın bir kısmını şehrin spor kulübüne bağışlaması durumunda, hak edişlerin hemen ödeneceğini söylemektedir. Genel Müdürün davranışı doğru mudur?
Kamu görevlilerinin, kamu hizmetlerini yürütürken spor kulübü, dernek vb. kuruluşlara bağış ya da yardım yapılmasına aracılık yapmaları etik değildir.
* KAMU HİZMETİ BİR "EMANET"TİR
Kamu hizmetleri, vatandaşların vergileriyle yerine getirilmektedir. Vatandaşlar, düşük maliyetli ve kaliteli hizmet alma beklentisiyle vergilerini kamu görevlilerine emanet etmektedir. Bu anlamda kamu hizmeti bir “emanet”tir. Kamu görevlileri, bu emanetin bilincinde olarak, kamu hizmetlerini etkin, verimli ve dürüst bir şekilde yürütmeli; görevlerini yerine getirirken ve takdir yetkilerini kullanırken mesleki etik ilke ve standartlara bağlı kalmalıdır.
* YOLSUZLUĞA GÖZ YUMMAYIN
Yolsuzluk gizlilik içerisinde yürütülür, bu nedenle de ortaya çıkarılması son derece güçtür. Bir kamu kurumundaki ahlak dışı uygulamaları, dolandırıcılığı, savurganlığı ve görevi kötüye kullanmayı dışarıdakilere nazaran daha iyi bilen ya da haberdar olan, kurum
içerisindeki görevlilerdir. Ancak kurum içerisindeki ahlaklı kamu görevlilerinin, meslek onurunu korumak ve kamu kaynaklarının israfını önlemek amacıyla, ahlak dışı uygulamalarda ve yolsuz davranışlarda bulunanları ihbar etmeleri suretiyle söz konusu olaylar kolaylıkla açığa çıkarılabilir.
* "İSPİYONCU" İLAN EDİLSENİZ DE...
Mevcut örgüt kültürü içerisinde, ihbarda bulunanlar, “gammaz”, “ispiyoncu” vb. sıfatlar yakıştırılarak dışlanmakta ve “istenmeyen kişi” ilan edilmektedir. Öte yandan ihbarın başarısız olduğu ve kimliklerinin açığa çıktığı durumlarda, ihbarcıların zarar görebilmeleri mümkündür. Bütün zorluklara rağmen, “gözlerimi kaparım, vazifemi yaparım” ya da “bana dokunmayan yılan, bin yıl yaşasın” anlayışı ile hareket etmek ve ahlak dışı uygulamaları görmezden gelmek doğru değildir.
* "YASADIŞI İŞ YAPMANIZ İSTENİNCE İTİRAZ EDİN, YETKİLİ MAKAMLARA BİLDİRİN..."
Kamu görevlilerinin, yasadışı veya etik davranış ilkeleriyle bağdaşmayan iş ve eylemlerde bulunmalarının talep edilmesi halinde; hizmetlerini yürütürken bu tür bir eylem veya işlemden haberdar olduklarında ya da gördüklerinde durumu yetkili makamlara bildirmeleri; kurum ve kuruluş yöneticilerinin de, ihbarda bulunan kamu görevlilerinin kimliğini gizli tutması ve kendilerine herhangi bir zarar gelmemesi için gerekli tedbirleri alması, yani onları koruması gerekmektedir.
* "KENDİNİZİ, YOLSUZLUK ŞÜPHESİNDEN BİLE KORUYUN..."
Toplum, kamu görevlilerinden, yönetsel standartlara duyarlı olmalarını beklemektedir. Bu nedenle kamu görevlilerinin, sadece rüşvet, zimmet, kayırmacılık vb. gerçek yolsuzluklardan değil, halkın güven duygusunu zedeleyecek yolsuzluk şüphelerinden de kendilerini
korumaları gerekmektedir.
* DENETİM YOLSUZLUĞA KARŞI YETERSİZ KALIYOR
Mevcut denetim yöntemleri, yönetim süreci içinde ortaya çıkan kötü yönetim uygulamalarını ve yolsuzlukları önlemede yetersiz kalmaktadır. Mevcut yöntemlerle yolsuzluklar, ancak ortaya çıktıktan sonra tespit edilebildiğinden, israf olan kamu kaynaklarını
geri kazanmak çoğu zaman mümkün olamamaktadır.
* KAMU HİZMETİ GÜLER YÜZLE YAPILMALI
Kamu görevlileri, kamu hizmetinin emanet olduğu düşüncesiyle halka zevkle hizmet etmeli, meslektaşlarına ve hizmetten yararlananlara karşı sabırlı, nazik, saygılı ve güler yüzlü olmalıdır.
VE ÖRNEKLER....
* YALAN BEYANDA BULUNMA
Bir hastanenin çocuk bölümünde ortamın hijyenik olmamasından dolayı üç bebek hayatını kaybetmiştir. Başhekim, basına verdiği demeçte, bebek ölümlerinin başka nedenlerle gerçekleştiğini belirtmiştir.
Başhekimin aldatıcı ve gerçek dışı beyanat vermesi etik değildir
* MAKAM ARACI, KIRMIŞI IŞIKTA GEÇEMEZ...
Örnek 1: Bir Müsteşar, makam aracı ile havaalanına gitmektedir. Uçağı kaçırma endişesi ile makam şoförüne “gaza bas, gerekirse kırmızı ışıkta geç” talimatı vermesi doğru mudur?
Müsteşarın trafik kurallarına aykırı talimat vermesi doğru değildir.
Örnek 2: Yapılacak olan büyük bir satın alma ihalesi öncesinde, kurumun üst yöneticisinin, ihale şartnamesini hazırlayacak olan müdürü makamına çağırarak, şartnameyi belli bir firmanın ihaleyi kazanacağı şekilde hazırlamasını istemesi etik midir?
Üst yöneticinin ihale mevzuatına aykırı talimat vermesi yasal ve etik değildir. Müdürün de böyle bir talimatı yerine getirmemesi gerekir.
* ÖĞRETMEN ÖZEL DERS VERMESİN
Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı bir okulda görev yapan matematik öğretmeni, öğrencilere ücret karşılığında özel ders verebilir mi?
Matematik öğretmeninin öğrencilere özel ders vermesi iki açıdan etik davranış ilkelerine aykırıdır ve çıkar çatışması meydana getirmektedir. Birincisi, ücret karşılığında özel ders verme ikinci iş kapsamındadır. İkincisi, çıkar çatışması ortaya çıktığından, öğretmenin özel ders verdiği öğrencilerine ayrıcalıklı muamelede bulunma ihtimali vardır. Öğretmen ders verdiği öğrencilerine ayrıcalıklı muamelede bulunmasa bile, diğer veli ve öğrenciler ayrıcalık yaptığını düşünebilirler.
* KURUM ARACINI ÖZEL İŞİNE KULLANMA
Bir Şube Müdürü, kurum aracıyla evini taşıtmıştır. Bu davranış doğru mudur?
Kamu görevlilerinin, kamu bina ve taşıtları ile diğer kamu malları ve kaynaklarını kamusal amaçlar ve hizmet gerekleri dışında kullanmaları yasaklandığından etik değildir
* İŞTEKİ BİLGİSAYARINLA, ARKADAŞLARINLA SOHBET ETME
Rehberde, etik olmayan davranışlara arasında şunlar da sayıldı:
* İle yeni atanan Valinin, daha yeni tefriş edilmiş lojmanın tefrişatını beğenmeyerek tamamen değiştirmesi;
* Bir memurun, mesai saatlerinde arkadaşları ile bilgisayarda sohbet etmesi ve oyun oynaması;
* Göreve yeni atanan müdürün, iki yıl önce alınan makam aracını beğenmeyerek oldukça pahalı ve lüks yeni bir makam aracı alması;
* Şefin, kurum telefonundan akrabaları ve arkadaşları ile uzun uzun konuşması.
* AMCANIN ARAZİSİNE İLİŞKİN KAMULAŞTIRMA TOPLANTISINA KATILMA
Bir kamu görevlisi, amcasının arsasının da bulunduğu bir yerin kamulaştırılmasına karar verecek bir kurulun içinde yer almaktadır. Bu durumda, söz konusu kamu görevlisi, kamulaştırma kararının görüşüleceği toplantıya katılmamalıdır.
* VATANDAŞA KABALIK YAPMA
Küçük bir köyde yaşayan Kazım Bey kendisine tebliğ edilen vergi cezasını ödemek üzere ilçedeki vergi dairesine gelmiştir. Nereye ve kime başvuracağını bilememektedir. Ne yapması gerektiğini sormak üzere kapısını açık bulduğu ilk odaya girmiş ve elindeki belgeyi masasında oturan memura uzatmıştır. Dışarıda hava çok soğuk olduğu için yaşlı adamın kasketi başında ve elleri ceplerindedir. Memur, başını eline aldığı belgeden kaldırmadan, sert bir ses tonuyla “çıkar elini cebinden” diye seslenmiştir. Kazım Bey, kendisine söylenmediğini düşünerek aynı şekilde durmaya devam etmiştir. Memur bu kez “sana ellerini cebinden çıkar dedim” diye bağırarak belgeyi Kazım Beyin eline tutuşturmuş, “önce devlet dairesine nasıl girileceğini öğren, ondan sonra gel” diyerek Kazım Beye kapıyı
göstermiştir. Memurun bu tutumu saygı ve nezaketle ilgili etik kurallara aykırıdır.
* YEĞENİNİ TAYİN EDERKEN KAYIRMACILIK YAPMA
İl Sağlık Müdürünün yeğeni olan pratisyen hekim, tıpta uzmanlık sınavına hazırlanmakta, ancak hastaların yoğun olduğu bir sağlık ocağında görev yaptığı için sınava hazırlanacak zaman bulamamaktadır. Pratisyen hekim dayısına, kendisini hasta yoğunluğunun olmadığı bir sağlık ocağına görevlendirmesi için ricada bulunmaktadır. Bu durumda İl Sağlık Müdürü nasıl hareket etmelidir?
Bir kamu görevlisinin yetkisini kendisinin ve yakınlarının çıkarları doğrultusunda kullanması etik davranış ilkelerine aykırıdır. Bu nedenle İl Sağlık Müdürü yeğeninin talebini yerine getirmemelidir.
* ÇOCUKLUK ARKADAŞINI KAYIRMA
Kurumdan ihale alan işadamı Emin Bey, çocukluk arkadaşı olan Genel Müdürden hak ediş ve ödemelerde ayrıcalık beklemektedir. Genel Müdür nasıl davranmalıdır?
Kamu görevlilerinin ayrıcalıklı, taraflı ve eşitlik ilkesine aykırı muamele ve uygulama yapmaları etik açıdan doğru değildir. Bu nedenle Genel Müdür, Emin Beye ayrıcalıklı işlem yapmamalıdır.
* HALKIN GÜVEN DUYGUSUNU ZEDELEME
Devlet hastanesinin etrafında çok sayıda görüntüleme merkezi bulunmaktadır. Tetkik yazdığı hastaları, doktora, hangi görüntüleme merkezine gitmeleri gerektiğini sormaktadırlar. Doktor nasıl davranmalıdır?
Doktor hastaları belli bir görüntüleme merkezine yönlendirmekten kaçınmalıdır. Herhangi bir menfaat sağlama amacıyla olmasa da hastaları belli bir merkeze yönlendirmesi, hastalar ve üçüncü kişiler nezdinde şüphe yaratacak ve halkın güven duygusu zedelenecektir.
* "BUGÜN GİT, YARIN GEL" DEME
Mesainin bitimine 30 dakika kala bir kamu kurumuna giden Burcu Hanım, 5 dakikada tamamlanabilecek bir işlemi yaptırmak için memura müracaat etmiştir. Memurun Burcu Hanıma bağırmaya başlayarak “Sabahtan beri neredesin be hanım! Akşama kadar evde otur, mesainin bitmesine az bir süre kala çık gel. Bizim başka işimiz yok mu? Bu saatten sonra bu iş yetişmez, yarın sabah erkenden gel.” demesi etik açıdan doğru mudur?
Memurun bürokrasi literatüründe “bugün git, yarın gel” biçiminde özetlenen bir yaklaşımla Burcu Hanımın işini savsaklaması ve üstelik kaba davranması, etik davranış ilkelerine aykırıdır.
* YÖNETİCİLER KEYFİ DAVRANIŞTA BULUNMASIN
Belediye Başkanı, bir müdürünün istifa ederek seçimlerde kendisine rakip olacağını duymuştur. Bir arkadaşı Başkana, ilgili müdür hakkında soruşturma başlatmasını, görevlendireceği soruşturmacıyı etkileyerek soruşturmacının gerçeğe aykırı bir rapor düzenlemesini
sağlamasını ve bu rapora dayanarak müdüre disiplin cezası vermesini, bu şekilde müdürün adaylığını engelleyeceğini söylemektedir. Başkan nasıl hareket etmelidir?
Arkadaşının önerileri etik davranış ilkelerine aykırılık teşkil etmektedir. Belediye Başkanı müdürün adaylığını etkileyecek bir davranıştan kaçınmalı, eğer aday olursa kendisiyle demokratik yollarla yarışmalıdır.
* YOLSUZLUĞU MUTLAKA BİLDİR
Kocaeli’nde bir kamu kurumunda görev yapan bir şoför ve üç memur arkadaşı, hafta sonu tuttukları takımın maçını seyretmek üzere, kurumun aracı ile İstanbul’a gitmişlerdir. Şoför, Pazartesi sabahı, hafta sonu maça gelmeyen diğer iki memurla birlikte aynı araçla göreve gitmiştir. Şoför, taşıt görev formuna, hafta sonu yaptıkları kilometreyi de eklemek istemektedir. Göreve giden memurlar durumu fark etmiştir. Ancak birisi beni ilgilendirmez diyerek kayıtsız kalmıştır. Diğer memur ise Şoföre yaptığının yanlış olduğunu ve durumu amirlerine bildireceğini söylemiştir. Şoför, kendisini amirlerine bildireceğini söyleyen memura haftaya oynanacak maça birlikte gitmeyi teklif etmiştir. Etik ilkelere duyarlı olan memur, teklifi kabul etmeyerek durumu amirine bildirmiştir.
* KAYIRMACILIK YAPMA
Sınav komisyonunda görevli Emel Hanım, başvuru listesini incelediğinde, amcasının oğlunun da müracaatta bulunduğunu öğrenmiştir. Evli olan Emel Hanım’ın soyadı evlilik nedeniyle değiştiği için, kuzeniyle soyadı benzerliği bulunmamaktadır. Sınavdan önceki gece arayan amcası, kuzenine yardımcı olması için ricada bulunmaktadır. Emel Hanım nasıl hareket etmelidir?
Durumu üstlerine bildirerek, sınav komisyon üyeliğinden çekilmelidir.
* Belediye Başkanının yeğeninin değeri düşük olan arsasının da bulunduğu bir alanda, İmar Kanunu’nun 18. maddesine göre imar uygulaması yapılmıştır. Uygulama sonucunda yapılan değişiklikle, başkanın yeğenine daha kıymetli bir arsa verilmesi ve kararın alındığı toplantıya Belediye Başkanının da katılması etik açıdan bir sakınca teşkil eder mi?
Belediye Başkanının yeğenine ayrıcalıklı olarak çıkar sağlaması doğru değildir. Ayrıca çıkar çatışması olduğu için Başkanın kararın alındığı toplantıya katılmaması gerekmektedir.
* Denetim elemanlarının denetlemekle yükümlü oldukları kamu bankalarından, söz konusu bankaların kendi personeline uygulanan kredi koşullarından faydalanmayı talep etmeleri doğru mudur?
Denetim elemanının görev ve yetkilerini kendilerine menfaat sağlamak için kullanması etik davranış ilkelerine aykırıdır.
* Müsteşarın yeğeni, bir kamu kurumunun açtığı yazılı sınavı kazanarak sözlü sınava davet edilmiştir. Yeğen, amcasından, ilgili kurumun yöneticisini arayarak kendisinin işe alınması için ricada bulunmasını istemektedir. Müsteşar nasıl hareket etmelidir?
Müsteşar yeğenine, telefon etmesinin doğru olmayacağını, böyle bir durumda sınava giren başka bir adayın hak kaybına uğrayarak mağdur olabileceğini anlatmalıdır.
YAPILAN İŞ İÇİN EK ÜCRET ALMAYIN:
* Bir Veteriner Hekim, köye gelerek aşı yapmış, hayvan sahiplerinden belirlenen tarifeye göre ücret talep etmiştir. Belirlenen tarifeyi çok düşük bulan Ahmet Ağa, Veteriner Hekime daha fazla ücret ödemeyi önermektedir. Veteriner Hekim, fazla ödemeyi kabul etmeli midir?
Kamu görevlilerinin yasal olarak belirlenenlerin dışında ilave bir ücret almaları etik açıdan doğru değildir; bu nedenle teklif edilen ücreti kabul etmemelidir.
* Belediye mezarlığında görev yapan İmama, defin işlemlerini yerine getirdiği cenazelerin sahipleri para vermek istemektedir. İmamın, cenaze sahiplerinin vermek istedikleri parayı alması etik açıdan doğru mudur?
Kamu görevlileri verdikleri hizmetin karşılığında devletten maaş ya da ücret almaktadır. Bu nedenle iş sahiplerinden yaptıkları işin karşılığında ayrıca ayni veya nakdi bir bedel almaları doğru değildir.
* ARACILIK YAPMAYIN
Fen işleri müdürünün amcası inşaat malzemeleri satmaktadır. Kendisini ziyarete gelen yeğenine, belediyeye iş yapan firmaları, kendisinden malzeme almaları konusunda yönlendirmesi için ricada bulunmaktadır. Müdür ne yapmalıdır?
Amcasına bu davranışın doğru olmadığını anlatmalı, firmaları şirketine yönlendirmesi durumunda çıkar çatışması meydana geleceğini açıklamalıdır.
* KAYIRMACILIK YAPMAYIN
Kömür dağıtımında görevli memurun, dağıtımda hemşerilerine öncelik tanıması etik açıdan doğru mudur?
Kayırmacılığın hiçbir türü etik açıdan doğru değildir.
* İMAR DEĞİŞİKLİĞİ BİLGİLERİNİ, KAYIRMACILIK İÇİN KULLANMAYIN
Belediye İmar Müdürünün, yapılacak imar değişikliği ile daha önce konut alanı olarak belirlenen bir bölgenin ticaret alanına dönüştürüleceğini müteahhit arkadaşına haber vermesi Kamu görevlilerinin, görevlerinin ifası sırasında ya da bu görevlerin sonucu olarak elde ettikleri resmi veya gizli nitelikteki bilgileri, yakınlarına menfaat sağlamak için kullanmaları yasaklandığından İmar Müdürünün bu tür bir davranışı etik olmaz. Zira bu bilgiyi alan müteahhit arkadaşı, zaman kaybetmeden söz konusu bölgedeki arsaları satın alarak kendisine ekonomik bir menfaat sağlayabilir. doğru mudur?
* SEÇİMLERDE DE ETİK KURALLARA UYUN
Yapılacak yerel seçimlerde yeniden aday olan Belediye Başkanının, seçim kampanyasında kullanacağı afiş ve bayrakların, itfaiye araçlarınca asılması doğru mudur?
Kamu görevlilerinin, seçim kampanyalarında görev yaptığı kurumun kaynaklarını doğrudan veya dolaylı olarak kullanmaları yasaklandığından etik değildir ve ayrıca yasalara da aykırıdır.
HANGİ HEDİYE ALINIR, HANGİSİ ALINMAZ ?
Rehberde, kamu görevlilerinin hediye alma kıstasları da belirleniyor.
"İlk bakışta kimi zaman önemsiz gibi görünen ve bu nedenle göz yumulan hediyeler, çoğu zaman kamu görevlisinin tarafsızlığını, kararlarını ve görevini etkileyebilmekte, adeta “bubi tuzağı”na dönüşmektedir" denilen rehberde, kamu görevlilerinin alabileceği ve alamayacağı hediyeler şöyle örneklendirildi;
KABUL EDİLEBİLİR HEDİYELER:
* Hayırsever bir işadamı, ilköğretim okulundaki dersliklerde kullanılmak üzere 20 bilgisayar bağışlamıştır. Bilgisayarların demirbaş kaydı yapılmış ve okulun internet sitesinde duyurulmuştur.
* Bir vatandaş, hastaneye diyaliz makinesi bağışlamıştır. * Satınalma biriminde görevli Memura, kurumun iş yaptığı firmalardan birisi takvim hediye etmiştir.
KABUL EDİLEMEZ HEDİYELER:
* Selim Bey, kızının matematik öğretmenine kullandırılmak üzere okula dizüstü bilgisayar hediye etmiş, okul müdürü de bilgisayarı demirbaşa kaydedip Selim Beyin kızının matematik öğretmenine tahsis etmiştir.
* İle yeni atanan Valiye hoş geldiniz ziyaretinde bulunan bir müteahhit, kıymetli bir el halısı hediye etmiştir.
* Yaşlı bir teyze, askere giden çocuğuna yardımda bulunan Kaymakama, hindi hediye etmiştir.
* Başarılı Çocuklara Yardım Derneği, derneği denetlemekle görevli bir denetim elemanının kızına burs vermektedir.
* Sınıf anneleri Öğretmene, Öğretmenler Günü’nde 22 ayar bir bilezik hediye etmişlerdir.
* Bir il müdürü, kızının düğünü için piyasa fiyatının yarısına düğün salonu kiralamıştır.
YA HEDİYE VERME?
Rehberde, kamu kaynakları kullanılarak verilecek hediyelere de kısıtlama getiriliyor; "Kamu görevlileri, kamu kaynaklarını kullanarak hediye veremez, resmi gün, tören ve bayramlar dışında, hiçbir gerçek veya tüzel kişiye çelenk veya çiçek gönderemezler; görev ve hizmetle ilgisi olmayan kutlama, duyuru ve anma ilanları veremezler."
Bu konuda verilen örnek de şöyle;
"İl Müdürünün, şehrin ileri gelenlerinden birisinin cenaze törenine kurum bütçesinden çelenk göndermesi etik açıdan doğru mudur?
Kamu görevlilerinin, kamu kaynaklarını kullanarak resmi gün, tören ve bayramlar dışında, herhangi bir kişiye çelenk göndermesi yasaklandığından etik değildir."