Eski camilerin sırrı

Günümüzde yapılan camiler ÅŸiddetli bir fırtına ya da lodosta yıkılırken Selçuklu ve Osmanlı döneminde yapılan minareler yıllara medyan okuyor. Eski camilerin sırrı ise taÅŸların birbirine baÄŸlandığı 'kenet' adı verilen kurÅŸunlu kilit sistemiyle taÅŸların dolgusunda kullanılan 'Horasan harcı'.Erciyes Ãœniversitesi Kayseri ve Yöresi Tarih AraÅŸtırma Merkezi (KAYTAM) öğretim görevlisi olan ve vakıf eserleri konusunda yayınlanmış eserleri bulunan Mehmet ÇayırdaÄŸ, birçok cami minaresinin, geleneksel mimari tekniÄŸinden vazgeçilmesi ve kullanılan yapı malzemesinin iyi seçilmemesi nedeniyle fırtına ve depremlerde kolayca yıkıldığını, Selçuklu ve Osmanlı döneminden kalan çok sayıda minarenin ise sapasaÄŸlam ayakta kalmayı baÅŸardığını söyledi.  ÇayırdaÄŸ, eski minarelerin, ait oldukları camilerden bile daha saÄŸlam yapıda olduÄŸunu belirterek, ÅŸu bilgileri verdi:  "Selçuklu eserlerinin sıkça bulunduÄŸu Kayseri, Malatya, Konya ve Erzurum`da yıkılan bazı eski camilerin minareleri hala ayakta kalmıştır. Eski camilerin minarelerinin yapımında genellikle kesme taÅŸveya tuÄŸla kullanılmıştır. Camiler yapılırken minarelerin boyutları daestetiÄŸi bozmayacak ölçülerde tasarlanmıştır."       KÄ°LÄ°T SÄ°STEMÄ° VE HORASAN HARCI     Mehmet ÇayırdaÄŸ, Selçuklu ve Osmanlı döneminde yapılan minarelerde, taÅŸların birbirlerine 'kenet' adı verilen köprülü kilit sistemiyle baÄŸlandığını ve Horasan harcı kullanıldığını da belirterek ÅŸunları söyledi:  "Eski minare ustaları, kullandıkları kesme taÅŸların uçlarını (ken) adı verilen dairesel ÅŸekilde oyup, içerisine kurÅŸun (U) ÅŸeklindeki bir demirle baÄŸlantı yapmışlar. Minarelerdeki taÅŸlar bu ÅŸekilde sıkıca birbirine baÄŸlanmış. Bir minare için en az 2 ton kurÅŸun, baÄŸlantılar için de yarım tona yakın demir kullanılmış. BaÄŸlantı demirleri demirciler tarafından örslerde özel olarak dövülerek hazırlanmış. TaÅŸların dolgusunda kullanılan Horasan Harcı da yapının saÄŸlam ve dayanıklı olmasını saÄŸlamış. Horasan harcı yapmakta kullanılan kireç ise eritilip süzüldükten sonra mayalanıp saÄŸlamlaÅŸması için 10 ila 15 yıl toprak altında bekletildikten sonra kullanılmış. Günümüzde minareler daha çok kesme taÅŸ ve çimento harcı kullanılarak yapılıyor. Birçok usta taÅŸları birbirine demirle baÄŸlamadığı için de hızı saatte 100 kilometreyi geçen bir fırtınada çok sayıda minare yıkılıyor."MÄ°NARE USTASI Minare ustalarından Duran Demirezen ise günümüzde yapılan minarelerin birçoÄŸunda, taÅŸların artık el işçiliÄŸi yerine elmas testereler kullanılarak kesilip hazırlandığını, harç yüzeyi pürüzsüz olan bu tür taÅŸların da kullanılan harçla çok iyi birleÅŸme saÄŸlamadığını kaydetti.  Demirezen "minare taÅŸlarının birbirlerine mutlaka köprü demir kullanılarak baÄŸlanmaları gerekir. Makinada iÅŸlenen taÅŸların harçla temas eden alt ve üst yüzeylerine, harcı bırakmaması için kanal açılmalıdır. Bunlar yapılmazsa minareler yıkılacaktır" diye konuÅŸtu.  Demirezen, eski minarelerin alt kısmından baÅŸlayarak yarıdan fazla bölümünün çift sıra taÅŸla örüldüğünü, günümüzde ise minarelerin büyük bölümünün tek sıra taÅŸ kullanılarak yapıldıklarını, duvar kalınlığı ince olan minarelerin daha dayanıksız olduklarını ifade etti.       AKSARAY`DAKÄ° 'EÄžRÄ° MÄ°NARE'       Öte yandan, Aksaray`ın ÇerdiÄŸin Mahallesi`nde bulunan 'EÄŸri Minareli Camii'nin minaresi, 27 derecelik eÄŸime raÄŸmen yıllara meydan okuyarak ayakta duruyor.  Anadolu Selçuklu döneminde 1221-1236 yılları arasında inÅŸa edilen cami, minare kırmızı tuÄŸladan yapıldığı için 'Kızıl Minare Camii' diye de anılıyor. Dört köşe bir kaidenin üzerine silindirik bir gövde ÅŸeklinde oturtulan 2 ÅŸerefeli minare, 27 derecelik eÄŸime sahip.  92 basamaklı ve dış gövdesi çini mozaiklerle kaplı eÄŸri minare, bir süre sonra, olası yıkılma tehlikesine karşın kalın halatlarla yere sabitlenmiÅŸ. EÄŸri Minare`nin birlikte inÅŸa edildiÄŸi caminin yakıldığı,minareye 10 metre mesafedeki mevcut caminin ise Osmanlı döneminde inÅŸaedildiÄŸi biliniyor.  Â