Erkeği hamile kalan tek canlı

Kanadalı hayvanbilimci Dr. Amanda Vincent, National Geographic dergisinde denizaltlarıyla ilgili bir yazısında, insanların ‘‘Gerçekten denizatı var mı?’’ diye sorduklarından söz ediyor. Birçok kişinin zihninde düşsel bir yaratık olmaktan öteye geçemeyen denizatları, dünyanın en ilginç canlılarından biri. Denizaltaları erkekleri hamile kalıp yavru doğuran tek canlı türü...

CANLILARIN sınflandırılmasıyla uğraşanlar bile denizatlarının yerini belirlerken zorluk çekiyorlar. At kafasına benzeyen bir başı, uzayarak hortum biçimini almış burnu, küçük ağzı, birbirinden bağımsız hareket eden gözleri, kemik plakalarla kapalı vücudu, öne kıvrılan kavrayıcı kuyruğu ve yüzgeçlerinin varlığı, bilim adamlarını bu canlıyı hangi sınıfa sokacakları konusunda şaşkınlığa düşürüyor. Daha önemlisi, embriyolarını dişilerin yerine erkeklerin kuluçka keselerinde taşıması, suda yaşayan bu hayvanın hangi sınıfa girebileceği konusunda zihinleri epey uğraştırmışa benziyor. Ona verilmiş olan bilimsel addan bile bu durum anlaşılabiliyor: ‘‘Hippocampus’’. Hippos ‘‘at’’ demek, kampe ise ‘‘kurt ya da tırtıl’’ anlamına geliyor. At, kurt ya da tırtıldan çok farklı bir canlı grubu olan balık sınıfına giren denizatlarının ilginç olan özelliklerinden biri de dik olarak yüzmeleri. Dik olarak yüzme becerilerini ise sırt üzgeçleri sayesinde gerçekleştiriyorlar.

SAVUNMA YÖNTEMİ

35 civarında türü olan denizatlarının boyları, türlere göre 2 ile 35 cm arasında değişiyor. Yüzme konusunda pek becerikli olmayan denizatları, daha çok kıyılarda yaşıyor ve çoğunlukla yosunlara, mercanlara tutunarak hareketsiz olarak duruyorlar. Denizatları, son derece korunmasız canlılar. En iyi korunma silahları, renk değiştirmek. Denizatlarının ‘‘bukalemundan bile daha güçlü’’ bir renk değiştirme özelliğinin olduğu düşünülüyor. Bu balıkların düşmanlarından gizlenmesine yarayan bir diğer özellik ise, bazı türlerinde görülen deri iplikçikleri oluşturmayla ilgili. Deri iplikçikleri oluşturan bir denizatını yosunlardan ya da mercanlardan ayırt etmek oldukça güç.

KARİDES YİYOR

Denizaltarı, etobur canlılar. Küçük karidesler ve diğer kabuklularla besleniyorlar. Tuzlu sularda olduğu kadar tatlı sularda yaşayan türleri de bulunan denizatları, pek çok akvaryum balıkçılığı meraklısının ilgi duyduğu bir canlı; ancak bilim adamları akvaryumculara bu işe pek heveslenmemelerini tavsiye ediyorlar. Bunun nedeni, denizatlarına uygun ortam koşullarının sağlanmasının oldukça zor olması. Ayrıca, bu narin hayvanların bakteri, mantar ve parazitlerin neden olduğu hastalıklara kolayca yakalanmaları da onların akvaryumda kısa sürede ölmelerine yol açıyor.

SADIK SEVGİLİLER

Denizatlarının en yakınına yaklaşarak, uzun süreler boyunca gözlem yapmış olan hayvanbilimci Dr. Amanda Vincent, onların çok sadık eşler olduğu yorumunu yapıyor. Avustralya'nın Sidney Körfezi'nde yaptığı gözlemlerini aktarırken Amanda Vincent şöyle diyor:

‘‘Aralık 1991'di. İki denizatının çok yakınına yaklaşmış, onları izliyordum. Hamile olan erkek denizatı, bilinmeyen bir hayvan, belki bir yumuşakça tarafından saldırıya uğramış durumdaydı. Saldırgan, kuluçka kesesini parçalamış ve içindeki embriyoları yağma etmişti. Yaranın iyileşmesi birkaç hafta sürdü. Eşinin başka bir eş arayacağını bekliyordum. Ancak dişi denizatı, şaşırtıcı bir biçimde tüm taliplerini azimle reddederek erkeğine sadık kaldı. Erkek iyileştikten sonra yeniden çiftleştiler ve erkek, tekrar hamile kaldı.

ÖLÜM AYIRIYOR

Denizatları, balıklar arasında tek eşli olarak bilinen tek örnek. Boşanma yok, aldatma yok, eşleri yalnızca ölüm ya da kaybolma ayırıyor. Ölüm nedeni, bazı balıklar ya da yengeçler tarafından avlanma olabilir. Kaybolmaya ise güçlü bir fırtına neden olabiliyor. Fırtınayla açıklara sürüklenen denizatları çoğunlukla bitkinlikten ölüyor. Denizatlarının neden tek eşliliği sürdürdüğüne gelince: Amanda Vincent, bu konuda şu yorumu yapıyor. Yavaş hareket eden canlılar olduklarından, yeni bir eş bulmak onlar için hem zaman, hem de enerji kaybı demek oluyor.

HAMİLE ERKEKLER

Dünyada başka hiçbir canlıda görülmemiş bir durumun tek örneğini denizatları oluşturuyor ve embriyolar gelişimlerini erkeğin vücudunda tamamlıyorlar. Pek çok balık türünde erkek, bakım işini üstleniyor, su akımı yaparak yumurtalara oksijen sağlıyor ya da onları koruyor. Ancak erkek denizatlarının bu türlerden önemli bir farkı var. Denizatlarının erkeği, dişiden aldığı yumurtaları saklayabileceği bir kuluçka kesesine sahip. Erkek, bu yumurtaları, gelişip minik birer denizatı olana kadar kesesinde bekliyor. Bu durum, memelilerde görülen embriyo gelişiminin anne karnında gerçekleşme olayıyla benzerlikler gösteriyor.

Erkek denizatı, kuluçka kesesinin iç dokusunda bulunan kılcaldamarlar aracılığıyla memelilerde olduğu gibi, yumurtalara oksijen sağlıyor. Kesenin içindeki plasenta benzeri sıvı yumurtalarla temas ediyor ve besin sağlıyor. Böylece embriyolar tamamen erkeğin kesesine bağımlı olarak gelişimlerini sürdürüyorlar. Döllenmeden sonra, kesenin ağzı adeta mühürlenmiş gibi kapanıyor.

Türkiye'de de yaşıyorlar

Denizatları dünyada çok yaygın olarak bulunuyor. Ama yaygın olamalarına karşın sayıları çok az. Türlerin çoğuna Batı Atlantik'te ve Pasifik'in Hindistan kıyılarında rastlanıyor. En iyi tanımlanmış olan türler ise, Kuzey Amerika, Avrupa ve Avustralya'da bulunanlar. Türkiye'de ise 18 türün bulunduğu saptanmış durumda. Denizatları kara ile denizin birleşimindeki sığ sularda yaşadığından insana oldukça yakın bir konumda bulunuyor. Bu yüzden de insanın kötüye kullanımıyla çok sık karşı karşıya kalıyorlar. TRAFFIC (Trade Records Analysis of Flora and Fauna In Commerce) tarafından yapılan bir araştırma, denizatlarının soyunun tehdit altında olduğunu ortaya koydu. ‘‘Tehlikedeki Türler Raporu’’nda Dr. Amanda Vincent'in hazırladığı ‘‘Uluslararası Denizatı Ticareti’’ konulu bölümde dünyada Ekvador'dan Avustralya'ya kadar 32 ulusun ölü ya da diri denizatı ticareti yaptığı ileri sürülüyor.

Denizatlarını korumada insanlara bazı görevler düşüyor:

Kurutulmuş denizatlarını satın almayın.

Deneyimli olsanız bile denizatlarını akvaryumda yetiştirmeye kalkışmayın.

Denizde gördüğünüz denizatlarını yaşadığı alanından ayırmayın, su yüzeyine çıkarmayın.

Denizatlarının yaşadıkları alanların bozulmasına izin vermeyin.