‘En akıllı benim’ deyip para kaybetmeyin

Nobel Ekonomi Ödülü sahibi psikoloji profesörü Daniel Kahneman, insanların çoÄŸunun kendisi için çok iyimser olduÄŸunu, kendini diÄŸerlerine göre daha ÅŸanslı, daha zeki sandığına dikkat çekti. Kahneman, ‘‘Bu aşırı özgüven pahalıya patlayan bir ÅŸey’’ diye konuÅŸtu.Ä°ÅŸ Yatırım'ın konuÄŸu olarak Ä°stanbul'a gelen 2002 Nobel Ekonomi Ödülü sahibi Daniel Kahneman, ‘‘risk ve belirsizlik karşısında karar verme’’ ve geleceÄŸin dünyasının ÅŸekillenmesinde insan zihninin oynayacağı rol hakkında ipuçları verdi. Kendisini dinleyen çok sayıda ekonomist ve finansçıya; aşırı iyimserlik ve özgüvenin, kısa vadeli yaklaşımının ve dar bakış açışının yatırımcıları bekleyen tuzaklar olduÄŸunu anlatan Kahneman, ‘‘davranışsal finans’’ın ortaya koyduÄŸu bulguları aktardı.YerleÅŸik ekonomi teorisindeki temel yanılgının bireyi, piyasada var olan tüm bilgilere ulaÅŸabilen, duygusal ve içgüdüsel faktörlerden bağımsız karar veren rasyonel bir varlık olarak tanımladığını hatırlatan Kahneman, karar verme sürecinin önceki deneyimlerden kaynaklanan önyargılar, algısal hatalar ve duygular tarafından etkilendiÄŸini anlattı.Ä°nsanların kusursuz karar veremeyeceklerini, dünyada her zaman belirsizlikler bulunabileceÄŸini ifade eden Kahneman, psikolojik açıdan kararları etkileyen ‘‘iyimserlik önyargısı’’, ‘‘kaybetmekten korkmak’’ ve ‘‘küçük çaplı düşünmek’’ olarak nitelediÄŸi üç ana unsura deÄŸindi. Aşırı iyimserlikle cesur tahminlerde bulunmanın, gereÄŸinden fazla özgüvenle hareket etmenin, olasılıkları doÄŸru deÄŸerlendirmemenin, kısa vadeli yaklaşımın ve geniÅŸ perspektiften bakamamanın yatırımcıları bekleyen tuzaklar olduÄŸunu belirten Kahneman, araÅŸtırmaların ortaya koyduÄŸu ÅŸu sonuçlara deÄŸindi:MÄ°YOP KAYBETTÄ°RÄ°RBireyler yatırım kararlarını verirken, uzun vadeli bir bakışla ‘‘servetlerini’’ artırma üzerine deÄŸil, kısa vadeli bir bakışla ‘‘kazanç-kayıp’’ yaklaşımına göre hareket ediyor. Bu durum riskten kaçınmayı ve kısa vadeli kazançlarla yetinmeyi beraberinde getiriyor. Ayrıca, yatırım kararlarını alırken sadece en etkili ve ilk akla gelen etkenleri deÄŸil mümkün olabilecek tüm etkenleri dikkate alacak bir perspektife sahip olmak gerekiyor. Kaybetmekten korkmak da optimal karar almayı engelliyor, ‘‘miyop bakış açısı’’ ile küçük çaplı düşünmek de karar almayı olumsuz etkiliyor,AÅžIRI GÃœVEN TEHLÄ°KELÄ°Yapılan bir araÅŸtırmada, bireylerden belirli bir tarihte borsada endeksin en fazla ne kadar yüksebileceÄŸini tahmin etmeleri isteniyor. Tahminlerinin tutacağından emin olduklarını söyleyen yüzde 90'lık grubun yüzde 20'sinin tahminleri yanlış çıkıyor. Bu durum, sadece borsayla ilgili tahminlerde geçerli deÄŸil. Pek çok konuda, bireyler aşırı özgüvenle ve kendilerinden oldukça emin hareket etmelerine raÄŸmen, her an kötü sürprizlerle karşılaÅŸacabileceklerini gözardı ediyor.Ä°nsanların yarısı vasatın altındaDaniel Kahneman, piyasada ve iÅŸ dünyasında insan davranışları konusunda ÅŸu saptamaları yaptı:Ä°nsanlarda tutarlı bir tarafgillik var, yani kendi hareketleri konusunda çok iyimserler. Ä°yi ÅŸeyler baÅŸka insanlardan daha çok benim başıma gelir diye düşünüyorlar. Demek ki kendileri için önyargılılar. Önyargı daima iyimserliÄŸi doÄŸurur.Ä°nsanlar kendi becerilerini abartıyor. Ä°nsanlar kendilerini diÄŸerlerinden farklı görür, bunun bir nedeni olmaz. Oysa insanların yarısı vasatın üstündeyse, yarısı altındadır. Ancak yüzde 15'i bunun farkındadır.Ä°nsanlar kontrolü kendi elinde sanıyor. Bu ekonomik olayların pek çoÄŸunda etkilidir. BaÅŸarı ihtimalini düşünürken, insanlar rakiplerinin yaptıklarını küçümserler. Ä°nsanlar kendini geminin kaptanı gibi görüyor ama, olası bir fırtınan etkisini unutuyor.Kapitalizmin motorlarından biri iyimserliktir. Birçok insan baÅŸarılı olma hevesiyle yeni iÅŸlere giriyor. Ama insanlar ne gibi risklerin altındalar farkında deÄŸiller. AraÅŸtırmalara göre genellikle KOBÄ°'leri inceler, bunların yüzde 70'i beÅŸ sene içinde batar. Ama yeni iÅŸ kuranlar benim başıma gelmez diye düşünürler.Finans piyasalarında iÅŸ yapan insanlar kendilerine vasatın üstünde görüyor. Esas olarak herkesin elinde aynı bilgiler var. Öyleyse sen niye daha iyi yaptığını düşünüyorsun? Aşırı özgüven pahalıya patlayan bir ÅŸey.Borsada sürekli alım satım kaybettirirBORSADA, sürekli alım satım yapmanın aslında para kaybettirdiÄŸini dile getiren Daniel Kahneman, Amerika'da 8 bin bireysel yatırımcıyı kapsayan, milyonlarca iÅŸlem ve verinin gözden geçirildiÄŸi bir araÅŸtırmanın sonuçlarını da aktardı. Kahneman, yatırımcının bir hisseyi satıp diÄŸerini aldığı zaman ‘‘bu daha iyi’’ diye düşündüğünü, ancak sonuçların böyle olmadığını kaydetti. Kazançlı çıkılacağı düşünülerek elden çıkarılan hisselerin yıl içinde yüzde 3.5 daha iyi performans gösterdiÄŸini, maliyetiyle birlikte kaybın yüzde 5'leri bulduÄŸunu belirten Kahneman, ‘‘Bu yatırımcılar, daha uzun vadeli bir yaklaşım sergileyerek. hisse senetlerini ellerinde tutmuÅŸ olsalardı, daha fazla kazanç elde edeceklerdi’’ yorumunu yaptı. Artık ciddiye alınıyorGEÇEN ay ‘‘Psikolojik araÅŸtırmalarda ortaya çıkan bulguların ekonomi bilimine entegrasyonu ve belirsizlik karşısında karar verme’’ çalışmaları ile Nobel Ekonomi Ödülü'nü alan Daniel Kahneman, 1970'li yıllardan bu yana ‘‘risk ve bilirsizlik karşısında karar verme’’ konusunda yürüttüğü çalışmalarla tanınıyor. Çalışmaları bir dönem ekonomistler tarafından ciddiye alınmayan ancak son yıllarda genel kabul gören bazı ekonomi teorilerinin yeniden sorgulanmasını saÄŸlayacak ölçüde etkili olan Kahneman'a ödül kazandıran çalışması; ‘‘belirsizlik karşısında karar verme sürecine dair bulgular, genel kabul gören ekonomi teorisinin kabul ettiÄŸi varsayımların tersine, insanın rasyonel bir karar verici (homo economicus) olmadığını’’ gösteriyor.1934 yılında Tel Aviv'de doÄŸan, ABD ve Ä°srail vatandaşı olan Daniel Kahneman, halen Princeton Ãœniversitesi'nde ders veriyor.Kadınlar yatırımda daha baÅŸarılı YATIRIMCI davranışlarını izleyen bir araÅŸtırmanın sonuçlarının kadınların daha baÅŸarılı olduÄŸunu ortaya koyduÄŸunu belirten Daniel Kahneman, erkek yatırımcılara göre daha az hiperaktif olan kadınların daha çok para kazandıklarını söyledi. Kahneman'ın buradaki deÄŸerlendirmesi şöyle: ‘‘Bunun nedeni, kadınların aklına daha az sivri fikirler geliyor. Kadınlar daha az saçma sapan fikirlere kapılıp alım satım yapmadıkları için baÅŸarılı oluyorlar.Generallerin iyimserliÄŸi savaÅŸları baÅŸlatırKONUÅžMASINDA ‘‘savaş’’ örneÄŸini de veren Daniel Kahneman, stratejik liderlerin de yanılgıları olabileceÄŸine dikkat çekti. ‘‘SavaÅŸ varsa, birisi bir hata yapıyor demektir, yoksa savaÅŸ nasıl çıkar. Generallerin iyimserliÄŸ savaşı baÅŸlatır’’ diyen Kahneman, her iki tarafın generallerinin kazanacağız diyerek savaÅŸa girdiklerini, gereksiz bir sürü savaşın da bu yüzden çıktığını dile getirdi. Kahneman, olası Irak savaşı için kendisine yöneltilen sorulara ise, ‘‘Pek çok insan kadar kaygılıyım, pek çok belirsizlik var’’ demekle yetindi.Â