Ebay’den bir tarih çıktı! Atatürk’ün ilk heykel tasarımı

DİREC-T Müzik Grubu’nun solisti Bilge Kösebalaban’ın araştırmacı merakı önemli bir tarihi keşfe yol açtı. Kösebalaban, online alışveriş sitesi Ebay’de bir Amerikalı satıcının eklediği bir “cam laterna slaytı”na denk geldi. Slaytta Mustafa Kemal Atatürk’ün at üzerinde ve kalpaklı bir heykeli yer alıyordu. Slaytın yanında da el yazısı ile “Proposal statue of Kemal Pacha by Gutzton Borglum” (Gutzon Borglum tarafından yapılmış Kemal Paşa’nın Teklif Heykeli) notu yer alıyordu. 1867 -1941 yılları arasında yaşayan Borglum, Rushmore Dağı’nda ABD’nin dört başkanını gösteren dev heykelden oluşan Rushmore Anıtı’nın ünlü heykeltıraşı olarak biliniyor. Slaytla birlikte, sanatçının 1927’de Rushmore Anıtını’nın yapımına başlamadan önce 1924’te bir Atatürk heykeli tasarımına imzasını attığı ortaya çıktı.

YERİNE ULUS YENİGÜN ANITI

Müzisyen Kösebalaban, tasarıma yönelik yaptığı araştırmayı Hürriyet’e şöyle anlattı: “Slayttaki fotoğraf, Prof. Dr. Ali Cengizkan’ın mimar Mukbil Kemal (Taş) üzerine Arredamento dergisine yazdığı makalesinde ve ‘Bir Şehir Kurmak Ankara’ kitabında kullandığı görselin aynısı; ama bu anıt tasarımı hakkında bize yepyeni bir bilgi sunacak olan done yanındaki notta bulunuyor. Ankara’da oluşturulan ‘Zafer Abidesi Kurulu’, Ulus’ta bir Atatürk heykeli yaptırmak istiyor ve bunun için bir anıt yarışması düzenleniyor. Erken dönem önemli Cumhuriyet mimarlarından Mukbil Kemal Taş Bey o yıldan itibaren yaşayacağı ABD’de bu heykel tasarımını Borglum’a yaptırtıp komiteye sunuyor ve 1926 yılında teşekkür alıyor. Kurul, bu fikirden maddi sorunlar sebebiyle cayıyor ama daha sonra Ulus Zafer Anıtı’nı başka bir yabancı heykeltıraşa, Heinrich Krippel’a yaptırıyor. Heykel, 24 Kasım 1927’de Ulus’ta İsmet İnönü ve Kazım Özalp’ın katıldığı bir törenle de açıldı.

TIME DERGİSİ YAYINLAMIŞ

Fotoğrafta yer alan anıt prototipinin Borglum tarafından yapıldığına dair başka kaynaklarda herhangi bir bilgi var mıdır diye araştırdım. 16 Ekim 1924 Pazartesi tarihli Time dergisinde yayımlanmış bir habere ulaştım. Haberde, ‘Mukbil Kemal Bey, Mustafa Kemal heykelinin eskizlerini ve tasarımlarını güvence altına almak için yakın zamanda Manhattan’a geldi. Stamford, Connecticut’a gitti ve orada ünlü ABD’li heykeltıraş Gutzon Borglum’a danıştı ve ondan başka eskizlerle birlikte onay için Türkiye’ye geri götüreceği bir eskiz aldı. Şu an için herhangi bir planın kesin kabulü yapılmayacaktır; ama denildiğine göre, büyük Mustafa’nın Ankara şehrini süsleyen 20 bin dolarlık ‘Amerika’da yapılmış’ bir heykeli var’ deniliyor. 1924’de yapılan ve dünyaca ünlü olacak bu ABD’li heykeltıraşın Atatürk heykelinin Ankara’ya yaklaşık 100 sene sonra dikilmesi ihtimaline vesile olabilirsem ne mutlu bana.”

LATERNA MAGİCA
BÜYÜLÜ FENER

Heykel tasarımının yer aldığı, Latince adı laterna magica olarak da bilinen “Büyülü Fener”, saydam plakalar (genellikle camdan yapılmış), bir veya daha fazla lens ve bir ışık kaynağı üzerinde resimler kullanan eski bir görüntü projektörü türü.

RUSHMORE ANITI’NIN HEYKELTIRAŞI

Amerikalı heykeltıraş Gutzon Borglum, Rushmore Dağı’na yaptığı Amerikan başkanları George Washington, Thomas Jefferson, Theodore Roosevelt and Abraham Lincoln’un devasa heykelleriyle tanınıyor.