Dünyanın en fakir 5. ülkesi

Tarihi savaÅŸlarla geçen ve dünyanın en fakir 5. ülkesi olan Afganistan`ın ekonomisi çok zor durumda bulunuyor. 1979-1999 yılları arasında Afganistan'ın kiÅŸi başına düşen milli geliri 225 dolardan 160 dolara geriledi.Ä°stikrarsız, savaÅŸ içinde yaÅŸayan bir ülke olan Afganistan`da, bu yüzden ekonomide de sürekli bir çöküş yaÅŸanıyor. 1979-1999 döneminde baÅŸta ABD olmak üzere batılı ülkelerin kiÅŸi başına milli geliri 3`e katlanırken (10 bin dolardan 30 bin dolara), Afganistan`ın kiÅŸi başına milli geliri 225 dolardan 160 dolara geriledi. Dolardaki deÄŸer düşüşü de hesaba katıldığında, kiÅŸi başına milli gelirdeki azalma yüzde 50-60`ı buldu. KAYNAKLARINA RAÄžMEN DÃœNYANIN EN FAKÄ°R 5. ÃœLKESÄ°Ãœlke, 160 dolarlık cari fiyatlarla kiÅŸi başına milli geliriyle dünyanın en fakir ülkeleri arasında ilk sıraları alıyor (Türkiye`nin en fakir illeri AÄŸrı`nın 827, MuÅŸ`ta 828 dolar). Dünyada, sadece Afrika ülkeleri Sierra Leone (130 dolar), Burundi (120 dolar), Kongo Demokratik Cumhuriyeti (100 dolar) ve Etiyopya (100 dolar), Afganistan daha fakir durumda bulunuyor. Çok zengin yeraltı ve yerüstü kaynaklarına raÄŸmen dünyanın en fakir 5. ülkesi...Afganistan`ın satınalma gücü paritesine göre kiÅŸi başına milli geliri ise 810 dolar (Türkiye`de 6 bin doların üzerinde). Toplam milli gelir 4,1 milyar doları ancak buluyor. Bir diÄŸer ifadeyle 26 milyonluk ülke 1,2 milyonluk Kocaeli`nin (yıllık üretimi 9 milyar dolar) yarısı kadar bir üretimi yapamıyor. Halkın yüzde 60`a yakını geçimini tarımdan saÄŸlarken, gelirin yüzde 70`i tarım kaynaklı... Böyle olmasına raÄŸmen, tarıma elveriÅŸli (ülke topraklarının yüzde 12`si) topraklarının yalnızca 6`da birini ekilebiliniyor. Ãœlkenin büyük bölümü (yüzde 46) çayır ve otlaklarla kaplı. Çok zengin doÄŸalgaz, kömür ve demir yatakları da iÅŸletilemiyor. Öyle ki ülkenin kuzeyinde Mezar-ı Åžerif`in 120 kilometre batısında Åžebergan`da (Türkmenistan sınırı) zengin doÄŸalgaz kaynakları, HindukuÅŸ daÄŸlarının kuzey yamaçlarında birçok kömür havzası, Kabil`in 96 kilometre kuzeybatısındaki Hacıgak`ta 2 milyar tonluk yüksek vasıflı demir rezervi (yüzde 62-63 demir içeren), Kunduz yakınlarında bakır, kurÅŸun, çinko, Konar-ı Has`ta berilyum, BedahÅŸah`da yarı-deÄŸerli lacivert taşı kaynakları var. Ãœlkenin daÄŸlık yapısı nedeniyle, çok zengin hidroelektrik enerji kaynakları bulunuyor ancak çok az sayıdaki baraj nedeniyle bu potansiyel kullanılamıyor. Ulaşım tamamıyla felç durumda. Demiryolu yok (geçmiÅŸte sadece 10 kilometrelik bir hat vardı), karayolları ise neredeyse tamamen asfaltsız. 80 MÄ°LYON DOLARLIK Ä°HRACATÃœlkenin yıllık ihracatı sadece 80 milyon dolarda kalıyor (Türkiye`nin 1 günlük ihracatı kadar). Oysa Koç Holding`in 2000 yılı ihracatı bunun 10 katına (798 milyon dolar) ulaşıyor. Afganistan`da kadınların yüzde 84`ünün okuma-yazma bilmezken, halkın sadece yüzde 20`si ÅŸehirlerde yaşıyor. Kadın başına çocuk sayısı 6,9, ayrıca 5 yaşına gelene kadar bin çocuktan 257`si ölüyor. Bütün bunlara raÄŸmen nüfus son sürat artıyor. ABD Nüfus Bürosu verilerine göre, 2001 yılı tahminleriyle 26 milyon 813 binlik bir nüfusa sahip olan Afganistan, 2050 yılında 67 milyon 225 binlik bir nüfusu beslemek zorunda kalacak. Ãœlkede nüfus artış hızı yüzde 2,9`u buluyor (Türkiye`de yüzde 1,5). AFGANÄ°STAN COÄžRAFYASIVerilere göre, 652 bin kilometrekare ile Türkiye`nin yüzde 84`üne, Fransa ve Bulgaristan`ın toplamına, Almanya`nın iki katına yakın bir yüzölçümüne sahip olan Afganistan dünyanın en daÄŸlık alanlarından birine hakim durumda. Himalayaların uzantısı olan HindukuÅŸ daÄŸlarını da içine alan daÄŸlık bölge, ülke topraklarının üçte ikisini kaplıyor. HindukuÅŸ daÄŸlarının yüksekliÄŸi çoÄŸu yerde 6.400 metreyi (AÄŸrı Dağı 5.165 metre) aÅŸar. Bu da kara savaşını neredeyse olanaksız kılıyor. Ayrıca Afganistan`da kışlar çok soÄŸuk, yazlar ise sıcak geçiyor. BaÅŸkent, Kabil`de Ocak ayında sıcaklık eksi 30 derecenin altına inerken, hemen doÄŸusundaki (120 kilometre) Celalabad`da Temmuz ayında sıcaklık 50 dereceye kadar çıkıyor. Kara ülkesi olan Afganistan`ın doÄŸu ve güneyinde Pakistan ile 1.810 kilometre, batıda Ä°ran ile 816 kilometre, doÄŸuda Cammu ve KeÅŸmir`de Pakistan`ın kontrolündeki bölümle 320 kilometre, kuzeydoÄŸuda Çin ile 80 kilometre, kuzeyde ise Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan ile 1.680 kilometre sınırı var. KuzeydoÄŸu ucunda ülkeyi Çin ile birleÅŸtiren 240 kilometrelik ince Vahan koridoruyla birlikte doÄŸu-batı yönünde 1.280 kilometre, kuzey-güney yönünde 970 kilometre uzunluÄŸuna sahip olan Afganistan`a en yakın deniz, 480 kilometre güneydeki Hint Okyanusu`nun uzantısı Umman Denizi (Pakistan kıyıları)... DÄ°L VE ETNÄ°K YAPINüfusun yarısı Hint-Avrupa dil ailesinden olan PeÅŸtu dilini, yaklaşık üçte biri ise gene aynı aileden gelen Farsça`nın bir lehçesi olan Dari lehçesini kullanıyor. PeÅŸtu dilini Talibanlar içinde ağırlığı oluÅŸturan, yönetimi elde bulunduran PeÅŸtular (nüfusa oranı çeÅŸitli verilere göre yüzde 38 ile yüzde 50 arasında), Dari lehçesini Tacikler (nüfusun yaklaşık yüzde 25`i), Hazaralar (yaklaşık yüzde 10-12), Çehar Aymaklar konuÅŸuyor. Nüfusun yaklaşık yüzde 6`sını oluÅŸturan Özbekler Özbekçe, yüzde 1,8`ini oluÅŸturan Türkmenler ise Türkmence kullanıyor. Taliban`a karşı mücadele veren Kuzey Ä°ttifakı Tacikler, Özbekler, Türkmenler ve Hazaralar`dan oluÅŸuyor. Afganistan`ın nüfusunun yüzde 99`u Müslümanlardan (yüzde 85 Sünni, yüzde 15 Åžii) meydana geliyor. Â