Dram mevsimi... Mevsimlik işçilerin emek göçü başladı

MEVZUATTA ‘Tarımda Hizmet Akdi ile Süresiz Çalışanlar’ olarak tanımlanan ‘mevsimlik tarım işçileri’ her yıl mart ayından itibaren göçmeye başlıyorlar. Kimi pamuk toplamaya gidiyor, kimi fındığa kimi incire...   Bursa Tabip Odası mevsimlik işçilere dair her yıl düzenli olarak raporlar hazırlıyor. Raporu hazırlayanlardan ve eski oda başkanı halk sağlığı uzmanı Prof. Dr. Kayıhan Pala’ya göre işçilerin barınma ve çalışma ortamları için mevzuatın koyduğu şartlar ve düzenlemeler uygulamada yok.  Pala, işçilerin meslek hastalıklarına da dikkat çekerek şunları söylüyor: “Hem çalışma koşullarından, hem de barınma ve yaşam koşullarından kaynaklanan hastalıkları söz konusu... İşle ilgili olarak kas ve iskelet sistemi hastalıkları, cilt hastalıkları ve sıcakta yorucu çalışma koşullarına bağlı olarak kalp, akciğer ve damar hastalıkları ön plana çıkıyor. Çadır kamplardaki olumsuz barınma ve yaşam koşulları (yeterli ve temiz su yokluğu, tuvalet/banyo eksikliği, elektrik bulunmaması, sinek/sivrisinek vb. vektör sorunları, atıkların toplanmaması, çadırların ve zeminlerin uygunsuzluğu, yetersiz beslenme vb.) yüzünden meydana gelen ishalli hastalıklar ile mide rahatsızlıkları da var. Tarım ilaçlarından kaynaklanan kanserler ile sinir sistemi hastalıkları konusunda yeterince araştırma yapılamadığı için ayrıntılı bilgi yok.”

ÇOCUKLAR OKULDAN ALINIYOR

Prof. Dr. Pala’nın dikkat çektiği önemli konulardan biri de çocuklar. Prof. Dr. Pala, “Mevsimlik tarım işçilerinin kamplarındaki gözlemlerimiz yedi yaşından büyük hemen her çocuğun iş olduğu zamanlarda tarım işçisi olarak çalışmaya zorlandığı yönündedir. Çocuklar her yıl nisan - kasım ayları arasında hem eğitim süreçlerinden uzaklaşıyor hem de gelişmemiş bedenleri ve zihinleriyle çalışmak zorunda bırakılıyor” diyor.

TRAFİK DEĞİL İŞ KAZASI

Ekim - kasım aylarına kadar süren bu ‘emek göçleri’ sırasında onlarca işçi kamyon kasalarında, traktör römorklarında tarlalara taşınırken can veriyor. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi (İSİG) verilerine göre geçen yıl 101 mevsimlik tarım işçisi yollardaki kazalarda hayatını kaybetti. Bu yılın ilk dört ayında da 33 mevsimlik tarım işçisi trafik kazalarında can verdi. Mevsimlik işçilere dair araştırmalar yapan Sakarya Üniversitesi’nden Doç. Dr. Cihan Selek Öz, bu kazaların mevzuattaki eksiklik ve boşluklar sebebiyle ‘iş kazası’ değil ‘trafik kazası’ olarak değerlendirildiğine dikkat çekti ve şunları söyledi: “İlgili kanuna göre işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hale getiren olaylar iş kazası sayılıyor. Yine kanuna göre mevsimlik tarım işçilerinin nakli sırasında meydana gelen kazaların iş kazası olarak nitelendirilebilmesi için sigortalı olma şartı var. İşçi sigortalı değilse hukuken maalesef sadece trafik kazası olarak değerlendirilebiliyor. Olması gereken elbette bu olayların iş kazası olarak değerlendirilmesi ve bunun için gerekli hukuki düzenlemelerin yapılmasıdır. Burada da mevsimlik tarım işçilerine özgü müstakil bir yasal düzenleme yapmanın önemi açıkça görülüyor.

ÖZEL KANUN ŞART

Hem mevzuatta hem de uygulamada büyük aksaklıklar var. Mevsimlik tarım işçilerinin sorunlarının çözümü için genelde İş Kanunu kapsamına alınmaları öneriliyor. Ancak mevsimlik tarım işçilerinin İş Kanunu kapsamında sayılmaları için gerekli olan 51 ve daha fazla işçi çalıştırılması şartı kaldırılsa bile, İş Kanunu’nda bir de sürekli iş ve süreksiz iş ayırımı bulunuyor. İş Kanunu’nun 10. maddesine göre nitelikleri bakımından en çok 30 iş günü süren işlere süreksiz iş, bundan fazla devam edenlere ise sürekli iş deniliyor. İş Kanunu’nun pek çok önemli hükmü süreksiz işlere uygulanmıyor. Mevsimlik tarım işi doğası gereği süreksiz iş niteliği taşır. Bu yüzden mevsimlik tarım işçileri için, onların çalışma koşullarına özgü, ayrı bir kanun çıkarılmasının daha isabetli olacağını düşünüyorum.”

GÖÇ YOLU GÜVENLİĞİ GENELGESİ

MEVSİMLİK tarım işçileri mart ayından itibaren göçe başladı. Göç yolu da tehlikeler ve kazalarla dolu. İçişleri Bakanlığı, 2 Mayıs’ta genelge yayımladı.

- Tarımsal faaliyetlerin yoğun yapıldığı bölgelerde karayolu üzerinde tarımsal zirai araçların, traktörlerin, biçerdöverlerin ve diğer tarım araçlarının uygunsuz olarak trafikte seyretmelerine izin verilmeyecek.

- Tarım işçisi taşıyan araçların karıştığı kazalar ve nedenleri incelenerek, tarım işçilerinin mevsimsel olarak hareket saatleri ve güzergâhları sorumluluk sahalarına göre trafik birimleri tarafından analiz edilecek.

- Tarım işçilerinin yolculuklarının daha güvenli yapılabilmesi amacıyla göç alan ve veren yerler arasında trafik denetimleri arttırılacak.

- Araç ve yol güvenliğinin gerektirdiği kontroller hassasiyetle ve sıklıkla yapılarak, gerekli bütün tedbirler alınacak.

- Mevsimlik tarım işçilerini taşıyan karayolu araçları 24.00-06.00 saatleri arasında şehirlerarası yolculuk yapamayacak.

YOLLARA SAÇILAN UMUTLAR

- 3 Mayıs’ta Nizip’te  kamyonet şarampole yuvarlandı, 22 işçi yaralandı.

- Soma’da 9 Nisan’da,  midibüs şarampole yuvarlandı, iki işçi hayatını kaybetti.

- Silifke’de 20 Şubat’ta,  minibüs devrildi, 4 işçi öldü.

- Mersin Erdemli’de  23 Şubat’ta minibüs devrildi bir kişi öldü, 15 kişi yaralandı

- 2 Eylül 2018’de Gaziantep’in Oğuzeli ilçesinde fıstık toplamaya giden işçileri taşıyan araç kaza yaptı. İkisi çocuk sekiz kişi öldü.

SU YETERSİZ, SAĞLIK SORUNU VAR

BURSA Tabip Odası’nın kentin çeşitli ilçelerindeki mevsimlik işçilerin çalışma ve barınma şartları hakkındaki 2018 tarihli raporundan çarpıcı sonuçlar çıktı. Rapor; Karacabey, Mustafakemalpaşa ve Yenişehir ilçelerindeki beş çadır kamp ziyaret edilerek hazırlandı. Araştırma ziyaretlerini Uludağ Üniversitesi, Tıp Fakültesi’nin ‘kırsal hekimlik’ stajı yapan son sınıf öğrencileri gerçekleştirdi. 57 maddelik soru formu yüz yüze görüşmelerle dolduruldu. Kamplardaki su kaynaklarının klor ölçümü de yapıldı.

- Yeşilova’daki 35 - 40 çadırda toplam 210 kişi var. Çoğunluğu 25-64 yaş aralığındaki kadınlardan oluşuyor. Toprak zemine kurulu çadırlar tek göz odadan oluşuyor, ortalama büyüklükleri 20 metrekare ve 5-6 kişi yaşıyor.

- Çadırların içinde mutfak, tuvalet, banyo yok. Gıdalar açıkta saklanıyor ve yemekler çadır dışında kendi imkânlarıyla kurdukları mutfaklarda hazırlanıyor. Duş ve tuvalet olarak konteynerler dışında 3-4 çadırın ortak kullandığı, etrafı brandalarla örtülmüş tuvalet ve banyolar var.

- Su sorunu var. Yakındaki bir mahalleden çekilen hortum ile su temin ediliyor. Dört çeşmeden sadece ikisi akıyor. Mevcut nüfusa göre su yetersiz. Suyun klor seviyesi olması gerekenin çok üzerinde. Elektrik yakındaki köyden çekilen kablolarla temin ediliyor. Dayıbaşı (aracı) aylık olarak elektrik parası topluyor. Kampta okul çağında 50 çocuk var ancak herhangi bir eğitim faaliyeti yok. Sağlık ekibi kontrolü yok, sağlık hizmetleri açısından dayıbaşına bağımlılar.

400 BİN: TÜRKİYE’ye de mevsimlik tarım işçisi sayısına dair kesin bir istatistik yok. Yaklaşık 200 bin kişi oldukları, aileleriyle birlikte de 400 bin kişiyi aştıkları tahmin ediliyor. İşçiler mart ayından itibaren Karadeniz’de fındık, Ege’de yaş zeytin, Çukurova’da pamuk, Orta Anadolu’da soğan, şekerpancarı, kayısı bahçelerine gidiyor. Ürünün hasat zamanına göre de işçiler bölgeler arası yolculuk ediyor.

DÜNYADA DA SORUN

DÜNYANIN birçok ülkesinde tarım işçilerine dair sorunlar var. Birçok ülke,  az gelişmiş ülkelerden de işçi göçü alıyor. Düzenlemelere rağmen bu alandaki kayıt dışılık da önlenemiyor.

- Amerika’da Meksika’dan ve diğer Latin Amerika ülkelerinden gelenler; İspanya’da ise Afrikalı göçmenler (önemli bir kısmı kayıtdışı) tarım işçisi olarak istihdam ediliyor.

- Kanada, ‘Mevsimlik Tarım İşçisi Programı’ kapsamında Meksika, Jamaika, Tabago, Triniad gibi Karayip’ten  gelenleri ‘misafir işçi’ statüsünde çalıştırıyor.

- Norveç’e Romanya, Slovenya ve Ukrayna gibi ülkelerden mevsimlik işçiler gidiyor.

- Fransa; Polonya, Tunus ve Fas’tan sözleşmesi olarak mevsimlik işçi kabul ediyor. Almanya da üç aylık sözleşmeler halinde Polonya, Slovakya, Çekya ve Hırvatistan gibi ülkelerden tarım işçisi alıyor.

- Avusturya da ‘harvest helper’ (hasat yardımcısı) statüsünde her yıl Polonya’dan mevsimlik tarım işçisi alıyor.

- Meksika’nın Guatemala’dan, Malezya’nın da Endonezya, Filipinler ve Tayland’dan mevsimlik işçi aldığı biliniyor.

GERÇEKLER, GENELGEDEN ÇOK UZAK

Bursa Tabib Odası’nın raporunda Karacabey (Yeşilova) kamp koşulları 2010’da çıkarılan, 2017’de yenilenen ve yürürlükte olan ‘Mevsimlik Gezici Tarım İşçilerinin Çalışma ve Sosyal Hayatlarının İyileştirilmesi’ adlı genelgeyle kıyaslandı. Durum içler acısı:

- İşçilerin kaldığı kamplarda eğitim ve sosyal faaliyetleri ile işçilerin temel ihtiyaçlarını giderebilecekleri ortak kullanım alanları olan bir bina yapılmamış,

- Geçici yerleşim alanlarında elektrik alt ve üst yapısı mevcut fakat uygun değil.

- Su alt ve üst yapısı mevcut ancak uygun değil

- Yerleşim alanları sel ve su baskını gibi doğa olaylarından olumsuz etkilenmeyecek özellikte değil.

-  Kamp alanları sağlık şartlarına uygun değil.

- Tehlikeli ve girilmesi yasak yerlere yeterli mesafede değil.

- Çadırlar işçilerin asgari ihtiyaçlarını karşılayacak nitelikte ve işçi sayısına uygun büyüklükte değil.

- Su ve elektrik hizmeti verilmesine ilişkin abonelik ve kullanım bedelleri Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca aktarılan ödeneklerden karşılanmıyor.

- Belirli aralıklarla her türlü haşerelere karşı belediye/il özel idaresi tarafından ilaçlanmıyor.

- Temiz içme ve kullanma suyu sağlanamamaktadır.

- Mobil sağlık ekipleri sağlık hizmeti vermiyor.

- Kanser taramaları yapılmıyor.