Dr. Yanıt

YanardaÄŸlar neden kışın daha çok püskürüyor?Soru: YanardaÄŸlar daha çok kış aylarında patlama yapıyor ve faaliyete geçiyorlarmış. Bunun bir nedeni var mı?Yanıt: söylediÄŸiniz doÄŸrudur, yuzey yarımkürede kış mevsimi yaÅŸandığında tüm dünyadaki volkanlar daha fazla püskürüyorlar. Bu sonuca, geçtiÄŸimiz 300 yılın volkanik etkinliklerini analiz eden Ä°ngiliz bilim adamlarına ulaÅŸtı. Bilim adamları bu beklenmedik iliÅŸkinin deniz seviyesindeki küresel oynamaların kuzeydeki kış aylarında daha fazla etkilenmesiyle ilgili olduÄŸunu düşünüyorlar. Bu oynamalar yüzünden sahil bölgelerindeki su basıncı deÄŸiÅŸerek volkan etkinliklerini harekete geçirmekte. Cambridge Ãœniversitesi’nden Ben Mason’un araÅŸtırma sonuçları Science Online’da yayımlandı. Kuzeydeki kış aylarında bir volkanın püskürme olasılığı diÄŸer mevsimlere göre ortalama olarak %20 daha yüksektir. Dünyanın bazı bölgelerinde örneÄŸin Pasifik’teki kıyı bölgelerinde bu olasılık %50’ye kadar çıkabiliyor. Oysa güney yarımküredeki volkanlar da kuzey yarımküredekiler kadar püskürmeye müsaittir. Deprem, yoÄŸun kar yağışı veya gelgit döngüleri gibi toprağı etkileyen nedenlerle bu alışılmışın dışındaki motif açıklanamıyordu diyor bilim adamları. Mason ve çalışma arkadaÅŸları araÅŸtırmalar sırasında küresel su dolaşımı ve olası volkan püskürmeleri arasında bir baÄŸlantının olduÄŸunu keÅŸfettiler. Kış aylarında dünya genelinde sirkülasyona uÄŸrayan su kar veya yaÄŸmur olarak karaya düşer ve belli bir süre için su seviyesini düşürür ve kıyı bölgelerindeki suyun basıncını deÄŸiÅŸtirir. Bu süreç ise kara parçalarında volkanik etkinlikleri harekete geçiren deformasyonlar için yeterlidir. Kuzey yarımkürede daha fazla kara kütlesi bulunduÄŸu için de kış aylarında volkanlar daha fazla püskürüyor diye açıklıyor bilim adamları. AraÅŸtırmacılar ÅŸimdi yeni bulguları sayesinde yanardaÄŸ püskürmelerini daha iyi önceleyebileceklerini sanıyorlar. Pastaların üzerindeki süsler zararlı mı?Soru: Pastaların üzerini süslemek için kullanılan parlak minik toplar neden yapılıyor? Bunlar saÄŸlığa zararlı mıdır?Yanıt: Pasta süsü olarak kullanılan tüm ÅŸekerli maddeler aynı ÅŸekilde yapılır. Çekirdek olarak kullanılan ÅŸeker kristalleri, dönmekte olan geniÅŸ bir tamburun içinde ÅŸeker karışımına yedirilir. Kristalin üzerindeki tabakanın kalınlığına baÄŸlı olarak kristal, bu tamburun içinde birkaç gün veya hafta döndürülür. Bu iÅŸlem çekirdeÄŸin çevresinde ince ve aynı kalınlıkta bir tabakanın birikmesine neden olur. Sonuçta ortaya inci tanesi gibi, sert bir ÅŸeker küresi çıkar. Bunların parlak olması için tamburun içindeki karışıma alüminyum katılır. Metaller hindistan'da uzun yıllardan beri ÅŸeker yapımında kullanılmaktadır ve bilinen herhangi bir zararı yoktur. Pudinglerin üzerini ince bir tabakadan yapılmış altın varaklarla kaplamak Hint mutfaÄŸanın geneksel uygulamalarından biridir. Pasta süsü olarak kullanılan az miktardaki alüminyumun bilinen bir riski yoktur.Kabarcıklar neden yükseldikçe küçülüyor?SORU: Yurtdışında gittiÄŸim bir barda süs olarak yerleÅŸtirilmiÅŸ, içlerinde sıvı olan camdan tüpler vardı. Sıvı kolonlarının içinde hava kabarcıkları yükseliyordu. Bu kabarcıklar yükseldikçe küçülüyorlar, hatta küçük olanları tepeye ulaÅŸamadan yok oluyorlardı. Kabarcıklar neden küçülüyor, yükseldikçe geniÅŸlemeleri gerekmez mi?YANIT 1: BahsettiÄŸiniz kabarcıklar havadan deÄŸil, su buharından oluÅŸmuÅŸlardır. Kabarcıkları oluÅŸturan, kolonların altında bulunan minik ısıtıcılardır. Kabarcık yükseldikçe buharın bir kısmı yoÄŸunlaÅŸarak sıvıya geri döner, bu nedenle de küçülme olur. Bu tür cihazlardaki tüplerin içindeki sıvı kısa zamanda kararlı sıcaklığa eriÅŸir; bu sıcaklıkta buhardan gelen ısı çevreye verilen yani kaybedilen ısıya eÅŸit olur. Böyle sistemlerin en büyük avantajı, hareket için pompa veya benzeri aletlere ihtiyaç olmamasıdır.YANIT 2: Her kolonun altında elektrikle çalışan ve çevresindeki akışkanı buharlaÅŸtıran bir ısıtıcı vardır. Bu ısı kaynağı kesikli olarak çalıştırıldığı için kabarcıklar ayrıktırlar, yani birbirleri ne o kadar yakın deÄŸildirler. Bu kabarcıklar yükseldikçe buhar yoÄŸunlaÅŸarak sıvıya geri döner, dolayısıyla kabarcıklar küçülür. Bu cihazlardaki ısı kaynağının periyodu, kabarcıkların, kolonun tepesine ulaÅŸtıklarında tamamen yoÄŸunlaÅŸmalarını saÄŸlayacak ÅŸekilde ayarlanmıştır. Beden yoÄŸunluÄŸu ne kadar deÄŸiÅŸir?SORU: Ä°yi yüzücülerin vücut yoÄŸunluÄŸu diÄŸer insanlardan daha mı düşüktür? Daha yoÄŸun bir vücuda sahip olmak, iyi yüzememenin bir nedeni olabilir mi? YANIT: YoÄŸunluklar, litrede kilogram cinsinden, kemik 1.80 ; kas 1.05 ; yaÄŸ 0.94 su ise 1.0 deÄŸerindedir.Bütün bu deÄŸerleri (ve ciÄŸerlerdeki havanın sıfır deÄŸerini) hesaba katarak bir iÅŸlem yaparsak, ortalama bir insanın yoÄŸunluÄŸunun suyun yoÄŸunluÄŸundan biraz daha düşük olduÄŸu ortaya çıkar. Çok kaslı ve derisi kalın olan insanlar daha yoÄŸundurlar ve tabii daha kolay batarlar. Kadınlar erkeklerden daha yaÄŸlı olduklarından daha az yoÄŸundurlar ve su yüzeyinde daha rahat dururlar.Ä°yi yüzücüler genellikle uzun boylu ve incedir ve yoÄŸunlukları da ortalamanın üzerindedir. Bu nedenle pasif durumda sıradan insanlar kadar rahat bir ÅŸekilde su üzerinde kalamazlar. Yüzücülerin iyi yüzmelerinin nedeni suyu "kavrama" yetenekleridir, bu nedenle çok küçük el hareketleriyle rahatça su üzerinde kalabilirler. Tuzlu suyun yoÄŸunluÄŸu tatlısuyun yoÄŸunluÄŸundan biraz fazladır. Bu durumu, gölde yüzmeye alışık olan ve de günün birinde denize giren insanlar çok kolay anlar, zira tuzlu suyun kaldırma kuvveti de biraz daha fazladır. Tuzlu suda yüzücüler tatlısudan biraz (çok az) daha hızlı yüzebilirler. Yüzmede, karada yapılan sporların aksine, kadınlar erkeklere yakın bir performans sergiler, zira yoÄŸunluklarının azlığı kaldırma kuvvetinin artmasına neden olur. Fakat bütün bunlara raÄŸmen kaldırma kuvvetinin yüzmedeki en önemli etkenlerden biri olduÄŸunu söyleyemeyiz. Performansa en çok etki eden ÅŸey, hidrodinamik yeterliliktir. Suyu iyi kavramak ve vücudu suya az direnç gösterecek konumda tutmak gerekir. Hareket etmeksizin suda durduÄŸunuzda çocukluÄŸunuza göre daha çabuk batmanız doÄŸaldır, çünkü yoÄŸunluÄŸunuz artmıştır. EÄŸer bu durumdan kurtulmak istiyorsanız bol bol yaÄŸlı besinlerden yiyebilirsiniz, ne var ki bu saÄŸlığınız için pek iyi olmaz.Â