Dr. Yanıt

Kara kedi neden uÄŸursuz?SORU: Kara kedinin uÄŸursuzluÄŸu nereden ileri gelir?YANIT: Batıl inançlara sahip olmak sadece insana özgü deÄŸil, hayvanlarda da benzer davranışlar söz konusu. Bu ilginç düşünce biçimi, beynin arkaik bir stratejisiyle ilgili. Bilim adamları batıl inancın, evrim süreci içinde tehlikeleri görmek ve sorunları aÅŸmak konusunda yardımcı olduÄŸunu sanıyor. Bir sporcu çoraplarını iki yıl boyu neye inanarak yıkamaz? Ä°nsanlar neden üç kez tahtaya vururlar? Ve kara kedi neden uÄŸursuzdur? Batıl inanç ve sebepleri üzerine bilim adamları uzun bir süredir araÅŸtırıyorlar. Tamamen mantık dışı gibi görünen davranışlar ÅŸimdi hayvanlar sayesinde çözüldü. Çünkü hayvanlar da batıl inançlara sahip. Bu sonuca davranış bilimcisi Burrhus Skinner 1948 yılında güvercinlerle yaptığı bir deneyle ulaÅŸmıştı. İçine 15 saniyede biri otomatik olarak yem boÅŸalan bir kutuda tutulan kuÅŸlarda ilginç bir ÅŸekilde hızla garip davranışlar geliÅŸmiÅŸti. Bazıları kendi etraflarında dönerken, bazıları gagalarını belli aralıklarla kutunun bir köşesine sokuyor ya da kafalarını sallıyordu. Skinner’in açıklaması basit ama ilginçti. KuÅŸlar, tam yemin kutuya boÅŸaldığı an belli hareketler yapmış ve bilinçsiz olarak yemlerin bu hareketler sayesinde döküldüğüne inanmışlardı. Böylece hayvanlar aynı hareketleri tekrarlayarak yeme ulaÅŸmaya çalışmışlar ve yem otomatik olarak devamlı boÅŸaldığı için de bu batıl inanç onlarda iyice güçlenmiÅŸti. Åžartlanma ‘Şartlanma’ olarak da adlandırılan bu tür bilinçsiz bir öğrenme süreci, beyinde, aslında birbirinden tamamen ilgisiz geliÅŸen süreçleri birleÅŸtirmekte. Ve güvercinlerin kutu deneyine benzer deneylerde küçük çocuklar, hatta üniversite öğrencileri bile kuÅŸlarınkiyle birebir örtüşen davranışlar sergilemiÅŸtir. Onlar da tıpkı kuÅŸlar gibi belli baÅŸlı hareketlerle rastlantısal olayların tekrarlanabileceÄŸine inanmıştı. Batıl inanca dayanan davranış biçimi ne kadar mantıksız görünse de doÄŸal çevrede anlam kazanmakta. Sonuçta hayvanların davranışları besin arayışında baÅŸarılı olup olmadığını belirlemekte. Åžartlanmaya baÄŸlı pozitif güçlenme, demek ki baÅŸarılı beslenme arayışını teÅŸvik ediyor. Ä°nsandaki durum daha karmaşık olsa da temel mekanizma aynıdır. Gündelik yaÅŸamda elde edilen baÅŸarılarda hangi davranışın etkili olduÄŸu fark edilemez. Ä°ÅŸi garantiye almak için bir dahaki seferde de aynı hareketler tekrarlanır. EÄŸer iÅŸin içine duygular da girerse, ÅŸartlanma her ÅŸeyi kontrol alma hissini güçlendirir. DeÄŸiÅŸmeyen noktaAma bir nokta hiç deÄŸiÅŸmez. Beklenen sonuç birkaç kez elde edilemese de batıl inanca duyulan güven sarsılmaz. Fakat baÅŸarıya giden her hareket hemen kanıt olarak deÄŸerlendirilerek ‘seçilmiÅŸ bilgilerin depolandığı belleÄŸe’ kaydedilir. Ä°nsan beynindeki bu süreçle ilgili baÄŸlantıları araÅŸtıran Massachusetts Ãœniversitesi psikologu Seymour Epstein, bu davranış biçimini, beyindeki rasyonel sistemden tamamen bağımsız iÅŸleyen ‘sezgisel deneyim sistemi’ olarak adlandırdı. Belli hedefler doÄŸrultusunda mantıklı bir ÅŸekilde geliÅŸen rasyonel düşünceye karşın, sezgisel düşünce tarzı kendiliÄŸinden ve bilinçsiz olarak geliÅŸmekte. Beyin bir anda eski deneyimlerle yenilerini birleÅŸtirerek, daha sonra kendiliÄŸinden bilinçaltına yerleÅŸen sonuçlar üretebilir diyor araÅŸtırmacı, Spiegel Online’da yayımlanan yazıda. Bu karşıolumdan dolayı, sezgisel olarak alınan birçok kararın mantıklı bir açıklaması yoktur ve genelde yerine getirilemez bile. Fakat Epstein’e göre yine de çevreyle baÅŸa çıkabilmenin en eski yoludur. Ve bu davranış biçimi evrim süresince tehlikelerin fark edilmesi ve sorunların çözülmesinde yararlı olmuÅŸtur. KöpeÄŸin mutluyken kuyruk salladığı doÄŸru mu?YANIT: Ä°nsanın en iyi dostu sayılan köpeÄŸin bir özelliÄŸini belirtmek gerekirse, herhalde ilk akla gelen sevindiÄŸinde kuyruk sallama alışkanlığı olacaktır. Yaygın kanıya göre de hayvan genellikle mutlu olduÄŸunda kuyruk sallar. Oysa, köpeÄŸin kuyruÄŸunu sallamasının her zaman keyif göstergesi deÄŸil, duygusal ya da davranışsal spesifik bir durumun dışavurumu olduÄŸu belirtiliyor. Ãœnlü etolog Desmond Morris’e göre, kuyruk sallama ruhsal bir karmaÅŸanın dışavurumu: Bu hareket hayvanın eÅŸzamanlı olarak birbirine zıt iki duygu arasında bocaladığını gösteriyor. ÖrneÄŸin, köpek sahibinin eve geldiÄŸini gördüğünde mutlu oluyor ama aynı zamanda belli bir korkuyu da içinde taşıyor çünkü sahibi iktidarı elinde tutan bir figür. Kısacası köpek sahibinin yanında kalmak istediÄŸi gibi aynı zamanda uzaklaÅŸmayı da arzuluyor! Bu çeliÅŸkinin sonucunda da kuyruk saÄŸdan sola otomatik bir ÅŸekilde gidip geliyor...Bu tür bir davranışa, hayvanın niyetini tam olarak kestiremediÄŸi bir yabancıyla karşılaÅŸtığı gergin anlarda da tanık olunuyor. Bu durumda, hayvanın iç dünyasında ‘dost mu düşman mı’ kuÅŸkusundan doÄŸan bir karmaÅŸa yaÅŸanıyor. EÄŸer düşman olduÄŸuna kanaat getirirse bu kez de kaçmak mı yoksa saldırmak mı gerekir ÅŸeklinde bir ikilem ortaya çıkıyor. Kuyruk ve kokuBöyle bir karşılaÅŸmada daha pek çok senaryo ortaya çıksa da, tüm bu soru iÅŸaretleri ve kararsızlıkların kuyruk sallamayla yansıtılacağı kesin. Bilim adamları aynı zamanda bu hareketin baÅŸka etkenlerden de kaynaklanabileceÄŸini belirterek, buna örnek olarak tahrik olmayı gösteriyorlar. Av köpekleri bir avın peÅŸindeyken ya da kızışma döneminde diÅŸi arayan erkek köpekler kuyruk sallayarak ruh hallerini sergiliyorlar.Köpek uzmanlarının hemfikir oldukları bir nokta var: Kuyruk sallama koku salgılanmasında önemli bir rol oynuyor. KöpeÄŸin kuyruk sokumunun altında yer alan anüs bezleri her hayvana özgü kokulu maddeler yayıyor. Böylece her köpek ‘iÅŸte benim’ demek istercesine kendinden emin bir halde, kendine özgü kokularını yayarak kimliÄŸini belli ediyor.Fiber optik kabloların gizi nerede?Soru: Fiber optik kablolar verileri nasıl iletir?Yanıt: Fiber optikler insan saçı kalınlığında saf cam iplikciklerdir. Çok sayıda iplikcik biraraya getirilerek kablo haline getirilir. Kablo boyunca veri iletildiÄŸi zaman, dijital görüntüleri temsil eden birler, sıfırlar veya bit'ler ışık pulslarına dönüşür. ÖrneÄŸin, bir puls birin varlığını gösterken, pulsun olmaması sıfır anlamına gelmektedir; veya bunun tam tersi olabilir. Kablolar boyunca ilerleyen ışık pulslarının bütünlüğü dış tabaka sayesinde korunur. Dış tabaka ayrıca ışığı fiberin çekirdeÄŸine yansıtır. EÄŸer ışık uzun bir mesafe kat etmek zorunda ise, ülke boyunca (veya dünya çapında) ‘tekrarlayıcılar’ pulsları yeniden üretir. Verilerin gideceÄŸi noktada veya fiber optik kabloların ucunda pulslar, bilgisayarın kodlaması için yeniden bir ve sıfırlara dönüştürülür.Havucun rengi neden turuncu?Soru: Havucun rengi niçin turuncudur?Yanıt: Bütün havuçlar turuncu deÄŸildir. Renkleri siyaha kaçan mordan, kırmızı, turuncu, sarı ve beyaza kadar uzanan bir dağılım izler. DoÄŸada bulunan vahÅŸi havuç genellikle beyaz renktedir.Â