Dönüşleri muhteşem oluyor

İSTAÇ (İstanbul Çevre Koruma ve Atık Maddeleri Değerlendirme Sanayi ve Ticaret A.Ş.) verilerine göre İstanbul’un kişi başına çöp üretim miktarı günde yaklaşık bir kilo. Yine sadece İstanbul’da üretilen bir günlük ortalama katı atık miktarı 14 bin ton civarında. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)’in 2008 rakamlarına göre tüm Türkiye’de yılda toplanan çöp miktarı 24.36 milyon ton. Çöp miktarı ne kadar fazla olursa, o kadar fazla düzenli çöp alanına ihtiyaç duyuluyor. Beş yılda dolan çöp alanlarına yenilerinin eklenmesi için de orman alanları yok ediliyor. Çevreye verilen bu zararı en aza indirgemenin yoluysa basit; atıkları kaynağında yani evimizde ayrıştırmak.

Geri dönüşümü en kolay yapılan çöpler ambalaj atıkları. Kağıt, karton, mukavva, cam şişe ve kavanozlar, metaller (demir, alüminyum ve tenekeler), plastikler (su, meşrubat ve yağ şişeleri, yoğurt ve margarin kapakları, deterjan kutularının kapakları, su ve sıvı deterjan kapları, deterjan, şampuan ambalajları), kompozit (süt ve meşrubat kutuları, çorba paketleri) ambalaj atığı kabul ediliyor.
Bu atıkları toplamak da 2004’te çıkan Ambalaj Atıkları Yönetmeliği’ne göre tüm ilçe belediyelerinin görevi. Ambalaj atıkları diğer çöplerle karıştığı ve ıslandığı anda ekonomik değerini yitiriyor. Kaynağında ayrıştırma yapmayanlara yönelik bir yaptırım bulunmuyor ama belediyelerin ilk görevi halk arasında bu bilinci yerleştirmek. Birçok ilçe belediyesi, son birkaç yıldır mahalle mahalle dolaşarak ev ve iş yerlerinde eğitim çalışmaları yapıyor. Ambalaj atıklarının kaynağında ayrıştırıldıktan sonra belediyelerce toplanıyor.

SEKTÖRDE 5 BİN FİRMA VAR

Atıkların ilk durağı bir Ambalaj Ayrıştırma İstasyonu oluyor. Mahallelerden gelen atıklar burada yığılıyor. Ardından toplu halde banta konuyor ve elle plastik, cam ve kağıt olmak üzere ayrılıyor. Ayrılan maddeler preslenerek sıkıştırıldıktan sonra geri dönüşüm şirketlerine gönderiliyor. Türkiye’de geri dönüşüm işi yapan 5 bine yakın lisanslı firma bulunuyor. Bu firmalar ambalaj atıklarını hammadde olarak yeniden sisteme kazandırıyor. Örneğin torba üretmek için petrol yerine geri dönüştürülen plastik hammadde kullanılıyor. Geri dönüştürülen kağıttan ise ikinci kalite kağıt yapılıyor. Ürünler sistem içinde dönmeye devam ettikçe karbon emisyonu da giderek azalıyor. Fakat ne yazık ki Türkiye’de ambalaj atıklarının yalnızca yüzde 1’i geri dönüştürülüyor.

NEDEN DÖNÜŞTÜRELİM

* Geri dönüştürülen bir ton cam atıkla 100 litre petrol tasarrufu sağlanıyor.
* Plastik atıklardan elyaf içeren tekstil ürünleri, atık soru boruları ve marley gibi malzemeler üretiliyor.
* Sadece bir metal içecek kutusunun geri dönüşümünden elde edilen enerjiyle 100 Watt’lık bir ampül 20 saat çalıştırılabiliyor.
* Geri dönüştürülen bir ton kağıt/karton atıkla 17 ağacın hayatı kurtarılıyor.
* Kompozit ambalaj atıklarının geri dönüşümünden karton koliler, yalıtım malzemeleri ve mobilya gibi ürünler üretiliyor.

Burası çöpten ayda 350 bin lira kazanıyor

Geri dönüşüm sistemini en verimli işleten ilçelerden biri İstanbul Kadıköy. Tüm ilçede 291 tane atık toplama kumbarası var. Her cumartesi özel bir kamyonla evlerden de ambalaj atıkları toplanıyor. Bunun için apartmanlara özel poşetler dağıtılıyor. Toplanan ambalaj atıkları 2000’den beri açık olan Kadıköy Ambalaj Atığı Ayrıştırma İstasyonu’na gidiyor.
İstasyonda 160 kişi çalışıyor. Pazar hariç üç vardiya halinde 24 saat çalışıyor. Ayrıştırma elle yapıldığından çalışanlar düzenli sağlık kontrolünden geçiriliyor.
Tesise Kadıköy’le birlikte Bakırköy, Kartal ve Maltepe’den günde 60-70 ton ambalaj atığı geliyor. Gelen atıkların yüzde 80’i kağıt. Ayda yaklaşık bin ton kağıt geliyor. Kağıdın bir tonu, geri dönüşüm firmalarına 200-280 lira arasında satılıyor. Ayrıca 40 tonu pet şişe, 60 tonu şeffaf ve renkli naylon olmak üzere toplam 150 ton plastik geliyor. Plastiklerin fiyatı kağıttan pahalı; pet şişelerin bir tonu bin 300, şeffaf naylonlar 700, renkli naylonlarsa 250-300 liraya satılıyor. Merkezin aylık geliri ise 350 bin lira.

Tek e-takı merkezi

Elektronik atıklar için henüz Türkiye’de bir yönetmelik yok. İçeriğinde çevreye zararlı kurşun, alüminyum ve nikel gibi çevreye maddeler içerdiğinden e-atıkların evsel atıklardan farklı toplanması gerekiyor. Buna rağmen Türkiye’de yalnızca bir noktada, Kadıköy’de elektronik atık ayrıştırma istasyonu bulunuyor. Randevu sistemiyle çalışan merkez, ev ve iş yerlerinden e-atıklarınızı ücretsiz topluyor. Ayrıştırma atölyesine gelen parçaların kabloları, plastik, cam ve ana kartları ayrılıyor. Monitörler, içindeki zehirli gazlardan dolayı kesinlikle kırılmıyor. Gelen bilgisayar parçalarndan iyi durumda olanlar, iyi durumdaki klavye, mouse gibi parçalarla birleştirilip kullanılır hale getiriliyor ve Türkiye’nin çeşitli yerlerinde ihtiyacı olan okullara hibe olarak gönderiliyor. İkinci ömrü olmayan e-atıklarsa lisanslı imha şirketlerine gönderiliyor. Merkeze geçen yıl toplam 45 bin 880 kilo malzeme gelmiş. 2008’den beri ikinci bir hayat verilerek hbe edilen bilgisayar sayısıysa 700. İrtibat numarası: (216) 567 06 04

Diğerlerine ne oluyor

* Atık Piller: Çevre ve Orman Bakanlığı tafından atık pillerin ayrı toplanması, taşınması, depolanması ve bertarafı edilmesi tarafından yetkilendirilmiş tek kuruluş Taşınabilir Pil Üreticileri ve İthalatçıları Derneği (TAP). Türkiye genelinde 2004 yılından beri çalışmalarını sürdürüyor. Tüm Türkiye’de eczane, marketler zinciri ve araç muayene istasyonlarında pil toplama noktaları bulunuyor. Ayrıca www.tap.org.tr adresinde doldurduğunuz formla biriktirdiğiniz piller 15 gün içinde evinizden, iş yerinizden veya okullardan alınıyor. Peki toplanan piller ne yapılıyor? Şarj edilebilir piller yurtdışındaki geri kazanım tesislerine gönderiliyor. Şarj edilmeyenlerse Büyükşehir Belediyesi tarafından Kemerburgaz Atık Depolama sahasında bertaraf ediliyor.
* Bitkisel Yağlar: Lavaboya dökülen bir litre kızartmalık atık yağ bir milyon içme suyunu kirletiyor. Çevre Bakanlığı’nın yönetmeliğine göre hem evlerde hem iş yerlerinde bitkisel atık yağların dökülmesi, çöpe atılması veya satılması yasak. Bitkisel atık yağların ayrı kaplarda biriktirilerek belediye görevlileri veya lisanslı toplayıcılara teslim edilmesi gerekiyor. Geri kazanım tesislerine gönderilen yağlar organik ve çevreci yakıt olan biodizele dönüştürülerek ekonomiye geri kazandırılıyor.
* Organikler: Mutfak, yemekhane, kafeterya, bahçe ve yeşil alanlarda oluşan atıklar organik atık kapsamına giriyor. Sürdürülebilir tarım, sanayi ve çevre için evsel ve tarımsal organik atıkların kompost ürününe (gübre) dönüştürülmesi gerekiyor. İstanbul’da Avrupa yakasında günlük bin ton kapasiteli, Asya yakasındaysa günlük 2 bin ton kapasiteli Açık Kompost ve Geri Dönüşüm tesisleri bulunuyor. Tesislerde elde edilen organik değeri ve su tutma kabiliyeti yüksek kompost ürünü İstanbul’daki park ve bahçelerde ağaçlandırma ve peyzaj çalışmalarında değerlendiriliyor. Fakat Türkiye genelinde organik atık biriktirme alışkanlığı çok yaygın değil.