DoÄŸa, 17 AÄŸustos'u haber vermiÅŸ

Osaka Üniversitesi Yer ve Uzay Bilimleri Öğretim Üyesi Prof. Dr. Motoji İkeya ile Hacettepe Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ülkü Ulusoy`un, deprem tanıkları arasında gerçekleştirdiği anket sonucu, 450 tanıktan deprem öncesi belirtilere ilişkin 1026 sıra dışı olay derlendi.

Prof. Dr. İkeya ile Doç. Dr. Ulusoy`un, ``Deprem Habercisi Olaylar ve Bilimsel Yorumlar`` adını taşıyan ve Türkiye`de bu alandakiilk çalışmayı oluşturan araştırma, Kültür Bakanlığı tarafından yayımlandı.

Buna göre, sıra dışı olayların yüzde 50`si hayvan davranışlarında, yüzde 32`si gökyüzü ve hava durumunda, yüzde 10`u deniz ve karada, yüzde 7`si elektrikli cihazlarda, yüzde 2`si ise bitkilerde görüldü.

İNSANLARDA GÖRÜLEN BELİRTİLER

Araştırmaya göre, 7.4 büyüklüğündeki Marmara depremi öncesinde insanlarda, mide bulantısı, ishal, baş dönmesi, sinir bozukluğu ve sıkıntı yaygın olarak görüldü. Deprem öncesi insanlarda görülen diğer sıra dışı belirtiler de şöyle:

``Kalp rahatsızlığı, beyinde ve parmaklardan dirseklere doğru akanelektrik akımı hissi, bitkinlik, kusma, aşırı duygusallık ve histeri, hamile kadınların bebeklerinde hareketlenme, yüksek tansiyon, baş ve beyinde ağrı, diz ağrısı, nedensiz esneme, göz seğirmesi, gece nedensiz yere aniden uyanma, uyumama sorunu, aşırı derecede uyuma isteği, iştahsızlık, genizde yanma ve yırtılma hissi, burun kanaması ve üşüme hissi.``

KÖPEKLER ULUDU, KEDİLER ISIRDI

Deprem tanıklarının anlattıklarına göre, sıra dışı olayların büyük çoğunluğu, köpeklerin davranışlarında gözlendi. Bunlar arasında, ``dayanılmaz biçimde uluma, havlama, hazince bir şeyleri kaygı edercesine ağlayarak havlama, huzursuzluk, kümeleşme, yeri dinleme ve gökyüzüne bakma, havlayarak sahibini bina dışına çekiştirme, görünmez bir düşmanı fark etmişçesine toprağı eşeleme, ortadan kaybolma, hırlama, tek doğrultuda koşuşturma, telaş içinde birbirlerini ısırma, yememe ve durgunlaşma, ağaçlıklı bölgelere sığınma, iki ayağı üzerinde durmaya çalışma ve kafa sallama`` gibi sıra dışı davranışlar dikkati çekti.

Öte yandan kedilerde, ``çığlık atma, yerinde duramama, telaşlanma ve sahibini ısırma, ortadan kaybolma, kertenkele gibi yerde sürünme`` gibi hareketler gözlenirken, atlarda ``kişneme ve dörtnala koşma``, ineklerde ``böğürme ve saldırganlık``, farelerde ``vahşileşme``, yarasalarda ``dinlenmeksizin daireler çizerek uçma ve çığlık atma`` gibi davranışlar belirlendi.

Ayrıca, muhabbet kuşlarında ``delice çırpınma ve vahşice çığlık``,martılarda ``bebek gibi çığlık atma``, kargalarda ``garip biçimde ve durmaksızın ağlama, pencerelere ve arabaların metalik kısımlarına pikeyapma``, leyleklerde ``mevsiminden önce göç etme``, karınca, örümcek ve kırkayaklarda ``evleri istila etme``, arılarda ``insanlara saldırarak sokma``, çekirge ve cırcır böceklerinde ise ``ötmeme`` gibisıra dışı hareketler gözlendi.

Deprem öncesinde toplu balık ölümleri de ortaya çıkarken, yılanlarda ``evlere kadar girme``, sümüklü böceklerde ise ``ağaçları istila etme`` görüldü.

GÖKYÜZÜNDE GARİP IŞIMALAR

Öte yandan, Marmara depremi öncesinde ve deprem sırasında gökyüzünde anormal ışımalara ilişkin, çoğunluğu İstanbul ve Yalova`da olmak üzere toplam 266 sıra dışı olay bildirildi.

Bu olaylara ilişkin ilk gözlemler, Marmara depreminden yaklaşık 2 ay önce Gölcük-Kocaeli`nden bir balıkçı ailesi tarafından yapıldı. Buna göre, yaklaşık 60 santimetre çapında ve floresan ışığı parlaklığındaki ışık topları, farklı günlerde defalarca gözlendi.

Tanıklar, ifadelerinde depremden ``bir haftadan birkaç dakika öncesine kadar`` çeşitli zamanlarda çoğunluğu İstanbul, Yalova, Adapazarı, Kocaeli ve Bursa`da olmak üzere gökyüzünde gördükleri ışımaları şöyle tanımladı:

``Floresan benzeri kırmızı, mavi, yeşil gibi çeşitli renklerde flaş ışımaları``, ``yaklaşık 15 dakika boyunca yanan lamba gibi durgunışıklar``, ``ışık sağanağı türünden sesli ışımalar``, ``tabaka halinde ışımalar``, ``fay çizgisine paralel uzanan mavi renkli ışımalar``, ``birbirlerine değdiklerinde kıvılcımlar saçan ateş direkleri``, ``gökyüzünden yeryüzüne yönelmiş bir projektör aydınlatmasına benzer yavaşça hareket eden boru biçimindeki ışımalar``, ``yaklaşık 60 santimetre çaplı ateş topları``, ``yıldız patlamasına benzer ani ışık patlamaları``, ``sıra dışı biçimde yakın, parlak görünümlü ve titreşenyıldızlar``, ``yıldız kaymaları`` ve ``çeşitli renklerde ay ya da ay batması.``

SICAK KUMLAR, DENİZDEN GELEN KÖTÜ KOKU

Ayrıca, deprem tanıkları, depremden bir süre önce aşırı sıcak hava, nem ve basınç artışı hissettiklerini, depremden hemen önce de aniden çıkan soğuk ve çok kuvvetli rüzgara tanık olduklarını kaydettiler.

Ankete katılan bir tanık ise depremden birkaç gün önce Sedef Adasıaçıklarında yaptığı dalışta, deniz dibindeki kumun elini yakacak derecede sıcak olduğunu belirtirken, birçok tanık da deniz suyu sıcaklığında olağandışı artış hissettiklerini kaydettiler. Tanıklar tarafından ayrıca, denizde oluşan ani dalgalar ve denizden gelen yanmış kablo ya da gaz kokusuna benzer kötü koku da rapor edildi.

ELEKTRÄ°KLÄ° CÄ°HAZLARDAKÄ° BOZULMALAR

Deprem öncesi ve sırasında görülen sıra dışı olaylar arasında, yüzde 7 oranıyla elektrikli cihazlardaki bozulmalar da dikkati çekti.

Birçok deprem tanığı, deprem öncesinde kuvars saatlerinde akrep veyelkovanın hızla döndüğünü, ancak deprem sırasında durduğunu belirtirken, birçok kişi de depremden birkaç gün önce telsiz, telefon ve radyolarında parazitlenme olduğunu, bazı kişiler ise depremden hemen önce arabalarının otomatik sistemlerinin kendiliğinden çalıştığını ya da tam tersine durduğunu söylediler.

Ayrıca, depremden kısa bir süre önce videoların kendiliğinden açıldığı, televizyon, bilgisayar, çamaşır makinesi, buzdolabı gibi elektrikli ev eşyalarının çalışmalarında da geçici arızalar ortaya çıktığı, ankete katılan tanıklar tarafından kaydedildi.

Anket sonucunda, deprem öncesi bitkilerde de bazı sıra dışı değişiklikler olduğu ortaya çıktı. 12 Kasım Bolu-Düzce depreminden biray önce, deprem merkezi civarındaki erik ve badem ağaçlarının çiçek açtığı bildirilirken, bazı bitkilerde solma, yaprakları kapatma, aniden buruşma ve yapraklarda su kaybı gibi değişiklikler görüldüğü tespit edildi.

BELÄ°RTÄ°LER KOBE DEPREMÄ°YLE AYNI

17 Ağustos Marmara Depremi öncesi ortaya çıkan sıra dışı olayların Kobe depremindekilerle karşılaştırıldığı araştırmada, her iki deprem öncesi yaşanan sıra dışı olayların hemen tamamının aynı olduğu ortaya çıktı.

Buna göre, Kobe depremi öncesinde de sıra dışı olayların yüzde 51`si hayvan davranışlarında, yüzde 29`u gökyüzü ve hava durumunda, yüzde 11`u deniz ve karada, yüzde 9`si elektrikli cihazlarda, yüzde 1`i de bitkilerde kaydedildi.

AraÅŸtırmanın sonunda, olaylar tek tek deÄŸerlendirilip, olası bir depremi öngörmek yerine, olayların tümünü derleyerek, bir bilgi bankası oluÅŸturulması önerilen araÅŸtırmada, daha sonra da itfaiye ile yerel hayvanat bahçeleri, balıkçılar ve halk arasında bilgi alışveriÅŸ sistemini kurmak gerektiÄŸi bildirildi. AraÅŸtırmada, ``Böylece hem deprem ana süreci üzerinde yapılacak daha ayrıntılı çalışmaları yönlendirmek, hem de olası depremleri önceden bilerek, sebep olacakları can kayıplarını ve hasarları en aza indirmek mümkün olacaktır`` denildi.Â