Ders kitaplarında ırkçılık temizliÄŸi

Dünyanın en sorunlu bölgelerinden biri olan Balkanlar'ın tarihi yeniden yazılıyor. Bulgaristan, Yunanistan, Türkiye, Hırvatistan ve Romanya'dan tarih öğretmenleri ve akademisyenler, iki senedir ortak bir çalışma yürütüyor. Çalışmanın iki amacı var: Hem Balkanlar'ın hem de kendi ülkelerinin ortaöğretim tarih kitaplarını sivil bir bakış açısıyla yeniden yazmak. Bulgaristan'ın Türkiye sınırına yakın Pamporova kentinde geçtiÄŸimiz hafta sonu Balkan ülkeleri tarih öğretmenleri biraraya geldi. BirleÅŸmiÅŸ Milletler EÄŸitim Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO)'nün desteÄŸiyle Tarih Vakfı'nın öncülüğünde yürütülen çalışmalara Türkiye'den de tarihçiler katıldı. Ä°ki senedir süren çalışmalar ilk mevyelerini vermeye baÅŸlamış bile. Hırvatistanlı tarihçilerin geçen sene yazdıkları ortaöğretim tarih kitabı Hırvatistan okullarında okutuluyor. Bulgar tarihçiler de tarih kitaplarında komÅŸularına yönelik, hakaret ve kışkırtma içerikli ifadeleri çıkarmak geniÅŸ kapsamlı bir çalışma yürütüyor, geçen seneden bu yana okul tarih kitaplarından bu tür saldırgan ifadeler deÄŸiÅŸtiriliyor. Romenler de aynı ÅŸekilde komÅŸularına yönelik ÅŸoven ifadeleri temizlemeye baÅŸladılar. Sıra Türkiye ve Yunanistan'da.55 YILLIK GAYRETBu çalışmanın kaynağı 1946 yılına kadar uzanıyor. UNESCO, 2. Dünya Savaşı'nın ardından yaptığı ilk toplantısında, tarih eÄŸitiminin iyileÅŸtirilmesi konusunu Avrupa ülkeleri de dahil olmak üzere, dünyanın pek çok ülkesinin gündemine soktu. Fakat aradan geçen 55 yıl içinde sadece Avrupa BirliÄŸi'ne üye olan ülkeler bu konuda mesafe aldı. 1980 başından itibaren Almanya, Fransa ve Ä°ngiltere baÅŸta olmak üzere tüm AB ülkeleri okul kitaplarını tek tek gözden geçirdi. Bu kitaplarda öncelikle hamaset temizlendi. Yani gerçek dışı, sadece ajitasyona dayalı, uydurma ifadeler ve bölümler tamamen temizlendi. Ä°kinci aÅŸamada, cinsiyete, ırka, ulusal kökenlere yönelik aÅŸağılayıcı ve saldırgan ifadeler deÄŸiÅŸtirildi. Bunun için iÄŸneyle kuyu kazar gibi tek tek kelimelerle uÄŸraşıldı. Ortak bir gelecek kurmaya kararlı olan Avrupa BirliÄŸi ülkeleri çocuklarını birbirlerine düşman yetiÅŸtirmeyi reddettiler. Ama Balkanlar'da önce Bosna-Hersek savaşı, ardından Kosova, ÅŸimdi de Makedonya çatışmaları sürerken tarih yazımının ne denli önemli olduÄŸu anlaşıldı. ŞİMDÄ° DE BALKANLARTarih Vakfı iki yıl önce ‘‘Balkan tarih ders kitaplarının iyileÅŸtirilmesi’’ projesini gündeme getirdi. BaÅŸta UNESCO olmak üzere birkaç uluslararası fonun da desteÄŸini alan Vakıf, 2 Nisan 2001'de proje kapsamındaki çalışmaları baÅŸlattı. Balkan ülkelerinde okutulan ders kitaplarının 19. ve 20. yüzyıl Balkan tarihine ait bölümlerinin incelenmesi ve bu bölümlerin nasıl daha iyi yazılabileceÄŸine dair alternatif önerileri de içeren çalışmalar için harekete geçti. Ulusal raporların hazırlanmasını öngören 8 aylık projenin planlama toplantısı 16-17 Haziran 2001'de Darphane'de yapıldı. Bu toplantıya projeye dahil olan Arnavutluk, Bulgaristan, Hırvatistan, Yunanistan, Romanya ve Türkiye temsilcileri ile proje danışmanları katıldı. Danışmanlar grubuna Bilgi Ãœniversitesi Uluslararası Ä°liÅŸkiler Bölümü BaÅŸkanı Prof. Åžule Kut baÅŸkanlık ediyor. Ä°ÅŸte bu çalışlamalar son olarak geçtiÄŸimiz 8-9 Eylül'de Bulgaristan'ın Pamporova kentinde deÄŸerlendirildi. Rodop DaÄŸları'nda, uçsuz bucaksız ormanların ortasına kurulu bu tatil kasabasında iki gün boyunca hummalı bir çalışma yapıldı. Burada buluÅŸan tarihçilerin çoÄŸu birbirini tanıyor. HIRVATLAR'IN BAÅžARISIToplantının ilk günü raporlar sunuldu, deÄŸerlendirmeler yapıldı. Hırvatistan ekibinin çalışması dikkat çekiciydi: Kresimir Erdelja ve Marguta Madunic'in adlı öğretmenler geçen yıl ilk baskısı yapılan kitaplarıyla ülkelerinde çok büyük bir etki yaratmış. Bir yıl içinde tüm ülke okullarının yüzde 32'sinde okutulmaya baÅŸlanan kitabı yazanlardan Kresimir Erdelja bu ilgiyi şöyle açıkladı: ‘‘Kitapta milliyetçilik ve ÅŸovenizmden uzak, nesnel bir tarih bilincinin geliÅŸtirilmesine yönelik bir söyleme ağırlık verdik. Tarih Vakfı'nın da bu projedeki düsturlarından biri olan ‘Barış İçin Tarih’ perspektifini hayata geçirmeye çalıştık. Kitap için yaklaşık üç sene uÄŸraÅŸtık. Kitap yayımlanır yayımlanmaz tüm demokrasi güçlerinin desteÄŸini aldı. Bu, yıllarca savaÅŸların acısını çeken ülkemizin barışa susadığının iÅŸaretidir.’’ARTIK DEMOKRAZYA GELDÄ°Evsahibi Bulgar ekibin baÅŸkanlığını yürüten Dr. Kostadin Grozev, son iki yıl içinde yeniden baskıya giren ilk ve ortaöğretim ders kitaplarında önemli oranda temizlik yaptıklarını ifade etti. Disiplinli çalışması ve misafirperverlikleriyle gönül alan Bulgar ekip, çalışmalardan fırsat buldukça konuklarını Bulgaristan'ın önemli tarih alanlarına götürdüler. Bu ziyaretler sırasında Rodop DaÄŸları'nın eteklerindeki Türk köylerini de görme fırsatı bulduk. Yaklaşık bin 200 hanelik Kayınlı Köyü'nde konaklayıp, Türk ve Pomaklarla sohbet ettik, yüzlerinin aydınlandığına, geleceÄŸe umutla baktıklarına tanık olduk. Köylü kadınlardan Hatice RudoÄŸlu'nun anlattıkları durumu özetliyor: ‘‘Bizi eskiden ayırırlardı. Pomakları ve Türkleri okulların dördüncü sınıfından yukarı okutmazlardı. Çok baskılarlardı. Åžimdi artık demokrazya geldi iÅŸler deÄŸiÅŸti. Bulgar da okur, Türk de, Pomak da. Müslüman da bir Hıristiyan da. Fark yapmıyorlar artık. Ä°yilikle bakıyoruz. Sırtımızdan korkmuyoruz.’’Türkiyeli tarih öğretmenleri, ‘‘Balkanlar'da Göç’’ konulu bir dersin nasıl iÅŸleneceÄŸi üzerine alternatif bir ders gerçekleÅŸtirdiler. Türk grubun yaptığı sunuÅŸ sırasında ortaya çıkardığı fotoÄŸraflar, Bulgar ve Yunanlı öğretmenlerin tarih içindeki göçü tek taraflı olarak algıladığını gösterdi. Göçlerin tek taraflı olmadığı yüzbinlerce Pomak, Bulgar, Manav, Giritli Müslüman ve Türkler'in de tarih içinde büyük bir trajedi yaÅŸadıklarını daha iyi anlama fırsatı doÄŸdu. DESTEK BEKLENÄ°YORProje çalışması bütçenin kısıtlı olmasından dolayı sınırlı tutuluyor. Projenin tüm Balkan ülkelerini kapsayacak ve ortak bir tarih kitabına kadar gidecek menzile ulaÅŸması için Tarih Vakfı destek bekliyor. Vakıf bir yandan bu çalışmaları yürütürken diÄŸer yandan aralık toplantısının hazırlıklarını yapıyor. Barış İçin Tarih projesinin sonuç toplantısı aralık ayının başında Ä°stanbul'da yapılacak. Türkiye ekibinden Nükhet Eren (Robert Kolej Tarih Öğretmeni)Tarihten kan da çıkarabilirsiniz gül deTarihin içinden çatışma da çıkarabilirsiniz uyum da; barış da çıkarırsınız savaÅŸ da; kan da çıkarırsınız gül de. Tarih olmuÅŸ bitmiÅŸlerin bir toplamı deÄŸil, duruma göre her gün yeniden kurulan bir yapı gibidir. Aynı arÅŸive giren iki ayrı tarihçi aynı döneme iliÅŸkin farklı tarih yazabilirler. SavaÅŸlar hep geçmiÅŸte kaldı. Onları biz çocuklarımıza ders alsınlar diye birer kronik gibi sunabiliriz. Yani ÅŸu tarihte, ülkemizle falanca ülke arasında bir çatışma çıktı. Sebebi ÅŸuydu, savaşın sonucunda bunlar oldu. Karşı taraf ÅŸu kadar biz de bu kadar askerimizi topraÄŸa verdik gibi bir kronikten söz ediyorum. ‘‘Kahpe Romen, gidip Macar'la birlik olarak bize arkadan alçakça saldırdı’’, 'Türkler Aleksandr Ä°psilanti ayaklanması sonrasında YaÅŸ kentinde kadınları ve çocukları doldurdukları kiliseyi ateÅŸe verdiler'' gibi bir tarih yazımına son vermeliyiz. Tarihteki ayrıntıları öğrenmek isteyen yetiÅŸkinler arÅŸivlere girebilir, spesifik araÅŸtırmalara göz atabilirler. Ama çocukları zehirlemeyelim.''YAKINDA SÄ°TELERÄ° OLACAKTarih Vakfı'ndan Bahar Åžahin, çalışma grubunca kararlaÅŸtırılan web sitesi hakkında bilgi verdi: ‘‘Bu projenin önemli ayaklarından birini oluÅŸturan ve Balkanlar'da olduÄŸu kadar Avrupa ve dünya çapında tarih eÄŸitimi ve ders kitapları alanında yapılan çalışmaları, bu çalışmaların sonuçlarını ve ilgililer için bir tartışma zemini olması amaçlanan forum köşesini içerecek olan web sitesi konu baÅŸlıklarımazdan biri. Taslak çalışmasını Tarih Vakfı'nın yaptığı web sitesi, aralık ayında düzenlenecek sonuç konferansı ve ulusal raporların nihai proje raporuna dönüşmesinin ardından kamuoyuna açıklanacak.’’Â