Dernekler Kanunu Yasa Tasarısı TBMM'de kabul edildi

Tasarıda, “dernek” tanımı, “Kazanç paylaşma dışında, kanunlarla yasaklanmamış belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, en az yedi gerçek veya tüzel kişinin, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kişi topluluğu” şeklinde yapılıyor.

Fiil ehliyetine sahip gerçek veya tüzel kişiler önceden izin almadan dernek kurabilecek. Ancak, Türk Silahlı Kuvvetleri ve kolluk kuvvetleri mensupları ile kamu kurum ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri hakkında özel kanunlarında getirilen kısıtlama hükümleri saklı kalacak.

Tasarı, yargı mensuplarının derneklere üye olmalarında izin şartını kaldırıyor.

ÇOCUKLARA DERNEK KURMA HAKKI

Dernek kurma hakkını Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi doğrultusunda düzenleyen tasarı, 15-18 yaşlar arasındaki, ayırt etme gücüne sahip küçüklerin Uluslararası Çocuk Hakları Sözleşmesi gereğince dernek kurmasına olanak veriyor. Çocuklar, yasal temsilcilerinin yasal temsilcilerinin yazılı izni ile çocuk dernekleri kurabilecek veya kurulmuş çocuk derneklerine üye olabilecekler. Çocuk derneklerine 18 yaşından büyükler kurucu veya üye olamayacak.

Tasarının bu maddesine, AK Parti Afyon Milletvekili Reyhan Balandı'nın verdiği bir önerge ile “12 yaşını dolduran çoçuklar, yönetim ve denetim organlarında görev almamak şartıyla derneklere üye olabilirler” ibaresi eklendi.

Her derneğin bir tüzüğünün olmasını şart koşan tasarıya göre dernekler, tüzüklerinde gösterilen amaçlarını gerçekleştirmek üzere uluslararası faaliyette veya işbirliğinde bulunabilecek. Ayrıca, yurt dışında temsilcilik veya şube açabilecek, yurt dışında dernek veya üst kuruluş kurabilecek veya yurt dışında kurulmuş dernek veya kuruluşlara katılabilecek.

YABANCI DERNEKLER BAKANLIK İZNİYLE

Yabancı dernekler, Dışişleri Bakanlığı'nın görüşü alınmak suretiyle İçişleri Bakanlığı'nın izniyle Türkiye'de faaliyette veya işbirliğinde bulunabilecek, temsilcilik veya şube açabilecek, dernek veya üst kuruluş kurabilecek veya kurulmuş dermek veya üst kuruluşlara katılabilecek.

En az 5 dernek federasyon, en az 3 federasyon da konfederasyon kurabilecek. Federasyon ve konfederasyonlar her ne ad altında olursa olsun, merkezleri dışında faaliyet gösterecek örgüt kuramayacak ve temsilcilik açamayacak.

Tasarı, derneklerde iç denetimi esas alıyor. Buna göre genel kurul, yönetim kurulu veya denetim kurulu tarafından iç denetim yapılabileceği gibi bağımsız denetim kuruluşlarına da denetim yaptırılabilecek.

DERNEKLER YARDIM ALABİLECEK

Dernekler, tüzüklerinde gösterilen amaçları gerçekleştirmek üzere, benzer amaçlı derneklerden, siyasi partilerden, işçi ve işveren sendikalarından ve mesleki kuruluşlardan maddi yardım alabilecek ve bu kurumlara maddi yardımda bulunabilecek. Bunun yanı sıra dernekler kamu kurum ve kuruluşları ile görev alanlarına giren konularda ortak projeler yürütebilecek. Bu projelerde kamu kurum ve kuruluşları, proje maliyetlerinin en fazla yüzde ellisi oranında ayni veya nakdi katkı sağlayabilecek.

Dernekler, tüzüklerinde yazılı olmak ve sağlanan karı üyelerine paylaştırmamak, gelir, faiz veya başka adlarla üyelerine aktarmamak şartıyla üyelerinin, yiyecek, giyecek gibi zaruri ihtiyaç maddelerini ve diğer mal ve hizmetlerle kısa vadeli kredi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla sandık kurabilecek.

Dernek yönetim ve denetim kurulu başkan ve üyelerine ücret verilebilecek. Yönetim ve denetim kurulu üyeleri dışındaki üyelere ücret, huzur hakkı veya başka bir ad altında herhangi bir karşılık ödenemeyecek.

GENÇLİK VE SPOR KULÜPLERİ

Dernekler, başvurmaları halinde; spor faaliyetine yönelik olanlar spor kulübü, boş zamanları değerlendirme faaliyetine yönelik olanlar gençlik kulübü ve her iki faaliyeti birlikte amaçlayanlar gençlik ve spor kulübü adını alacak. Bu kulüpler, Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü'nce tutulacak kütüğe kayıt ve tescil edilecek.

Genel kurul kararı ile feshedilen veya kendiliğinden sona erdiği tespit edilen derneğin para, mal ve haklarının tasfiyesi, tüzüğünde gösterilen esaslara göre yapılacak.

BASIMEVLERİNİN SORUMLULUĞU

Basımevleri, dernek gelirlerinin toplanmasında kullanılacak alındı belgelerini bastıktan sonra, bu belgelerin seri ve sıra numaralarını onbeş gün içinde mülki idare amirliğine bildirmekle yükümlü tutulacak.

Yasa ve yönetmeliklere aykırı olan ve konusu suç teşkil etmeyen hata ve noksan dernek işlemleri 30 gün içerisinde giderilecek.

Dernekler Kanunu'yla ilgili olarak hukuk mahkemelerinde bakılacak davalarda basit yargılama usulü yapılacağını hükmeden tasarı, derneklerin, yıl sonu itibarıyla faaliyetlerini, gelir ve gider işlemlerinin sonuçlarını düzenleyecekleri beyanname ile her yıl Nisan ayı sonuna kadar mülki idare amirliğine vermesini de zorunlu tutuyor.

Gerekli hallerde, derneklerin tüzüklerinde gösterilen amaçlar doğrultusunda faaliyet gösterip göstermedikleri, defterlerini ve kayıtlarını mevzuata uygun olarak tutup tutmadıkları İçişleri Bakanı veya mülki idare amiri tarafından denetletilebilecek, ancak bu denetimlerde kolluk kuvveti mensupları görevlendirilemeyecek.

KOLLUK KUVVETLERİNİN YETKİSİ

Kamu düzeninin korunması veya suç işlenmesinin önlenmesi nedenlerinden birine bağlı olarak usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça, yine bu nedenlere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda mülki idare amirinin yazılı emri bulunmadıkça, kolluk kuvvetleri dernek ve eklentilerine giremeyecek, arama yapamayacak ve eşyaya el koyamayacak.

Mülki idare amirinin kararı 24 saat içinde görevli hakimin onayına sunulacak. Hakim, kararını el koymadan itibaren 48 saat içinde açıklayacak; aksi halde, el koyma kendiliğinden kalkacak.

YURT DIŞINDAN YARDIM ALINMASI

Dernekler, mülki idare amirliğine önceden bildirimde bulunmak şartıyla yurt dışındaki kişi, kurum ve kuruluşlardan ayni ve nakdi yardım alabilecek. Parasal yardımlar, bankalar aracılığıyla alınabilecek.

Dernekler, genel kurulun yetki vermesiyle yönetim kurulu kararıyla taşınmaz mal alıp satabilecekler. Dernekler, edindikleri taşınmazları, tapuya tescilinden itibaren bir ay içinde mülki idare amirliğine bildirmekle yükümlü tutulacak.

TEMSİLCİLİK VE PLATFORM OLUŞTURMA

Dernekler, temsilcilik açabilecek; amaçlarıyla ilgisi bulunan ve kanunlarla yasaklanmayan alanlarda, kendi aralarında veya vakıf, sendika ve benzeri sivil toplum kuruluşlarıyla ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere ve yetkili organlarının kararı ile platformlar oluşturabilecek.

İZNE TABİ FAALİYETLER

Tasarıya göre dernekler, amaçlarını gerçekleştirmek üzere, kanunların dernekler tarafından yapılmasını yasaklamadığı eğitim ve öğretim faaliyetleri için yurt, pansiyon gibi tesisleri açmaları, işletmeleri ve lokallerinde alkollü içki kullanılması mülki idare amirinden izin almaları koşuluna bağlanıyor.

KAMU YARARINA DERNEKLER

Kamu yararına çalışan dernekler, ilgili bakanlıkların ve Maliye Bakanlığı'nın görüşü üzerine, İçişleri Bakanlığı'nın teklifi ve Bakanlar Kurulu kararıyla belirlenecek. Bir derneğin kamu yararına çalışan derneklerden sayılabilmesi için, en az bir yıldan beri faaliyette bulunması ve derneğin amacı ve bu amacı gerçekleştirmek üzere giriştiği faaliyetlerin ülke çapında yararlı sonuçlar verecek nitelikte ve ölçüde olması şartı aranacak.

Kamu yararına çalışan dernekler en az 2 yılda bir denetlenecek. Yapılan denetimler sonucunda düzenlenen raporlar üzerine, bu derneklerin organlarında görev alan üyeler veya ilgili personelin, ağır hapis veya ağır para cezası verilmesini gerektiren suç işlendiğinin tespit edilmesi halinde, geçici olarak İçişleri Bakanlığı'nca görevden uzaklaştırılabilecek. Kamu yararına çalıştıklarına karar verilen derneklerin, denetimler sonunda bu niteliklerini kaybettikleri tespit edilirse, kamu yararına çalışan derneklerden sayılma kararı kaldırılacak.

Türkiye Kızılay Derneği ve Türk Hava Kurumu'nun tüzükleri Bakanlar Kurulu tarafından onaylanacak.

İSMİNİ İZİNLE ALABİLECEK DERNEKLER

Dernek adlarında; “Türk, Türkiye, Milli, Cumhuriyet, Atatürk, Mustafa Kemal” kelimeleri ile bunların baş ve sonlarına getirilen eklerle oluşturulan kelimeler, mülki idare amirinin izni ile kullanılabilecek.

Dernekler, mevcut veya mahkeme kararıyla kapatılmış veya feshedilmiş bir siyasi partinin, sendikanın veya üst kuruluşun, bir derneğin veya üst kuruluşun adını, amblemini, rumuzunu, rozetini ve benzeri işaretleri ya da başka bir ülkeye ve daha önce kurulmuş Türk devletlerine ait bayrak, amblem ve flamalarını kullanamayacak.

YASAK DERNEKLER VE YASAK FAALİYETLER

Tüzüklerinde gösterilen amaç ve bu amacı gerçekleştirmek üzere sürdürüleceği belirtilen çalışma konuları dışında faaliyette bulunamayacak olan dernekler, Anayasa ve kanunlarla açıkça yasaklanan amaçları veya konusu suç teşkil eden fiilleri gerçekleştirmek amacıyla kurulamayacak.

Dernekler, askerliğe, milli savunma ve genel kolluk hizmetlerine hazırlayıcı öğretim ve eğitim faaliyetlerinde bulunamayacak, bu amaçları gerçekleştirmek üzere kamp veya eğitim yerleri açamayacak. Üyeleri için özel kıyafet veya üniforma kullanamayacak.

Yasa tasarısı, derneklerin, defterlerinde ve kayıtlarında ve Türkiye Cumhuriyeti'nin resmi kurumlarıyla yazışmalarında Türkçe kullanmalarını zorunlu tutuyor. Yasaya aykırı davranışlarda uygulanacak cezaları düzenleyen tasarı hükümleri, suçun niteliğine göre 100 milyon lira ile 3 milyar lira arasında değişen idari ve ağır para cezaları, 3 aydan 3 yıl kadar da hapis cezaları öngörüyor.

Cezalar, çocuk dernekleri hakkında, yazılı olarak uyarılmasına rağmen tekrar edilmesi halinde uygulanacak.

Yasa tasarısı, İçişleri Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun'da da değişiklik de öngörüyor. Yardım toplama işlemleri kolluk kuvvetlerinden alınarak sivil birimlere devrediliyor.

Buna göre, yardım toplama faaliyeti bir ilin birden fazla ilçesini kapsıyorsa o ilin valisinden, bir ilçenin sınırları içinde ise o ilçenin kaymakamından izin alınacak. Yardım toplama faaliyeti birden fazla ili kapsıyorsa yardım toplama faaliyetine girişecek gerçek veya tüzel kişilerin yerleşim yerinin bulunduğu ilin valisinden izin alınacak ve izni veren valilik tarafından ilgili valiliklere ve İçişleri Bakanlığı'na bilgi verilecek. Yardım toplama faaliyetleriyle ilgili işlemler dernek birimlerince yürütülecek.

Tasarının yasalaşmasından sonra dernekler olağan kongrelerini üç yılda bir yapabilecek. Dernek kongrelerinde hükümet komseri bulunma zorunluluğu da kaldırılacak.

ELEŞTİRİ

AK Parti Kahramanmaraş Milletvekili Ali Sezal, tasarıyı eleştirirken, “derneklerin çoğu sömürü için kurulmuştur. Buna şehit ve gazi dernekleri de dahil. İnsani amaçlar için kurulan dernek sayısı çok az” diye konuştu.

Kızılay'ın sürekli denetlenen bir dernek olmasına karşın sayısız skandal yaşandığını anlatan Sezal, “öyle dini dernekler var ki başkanlarının makamı Cumhurbaşkanlığı makamından daha lüks. Bunlar önlenmeli” dedi.