Deprem ülkesi vatandaşının depreme karşı hukuk rehberi

Bingöl depreminden sonra yetkililer yine birbiri ardına söz verdi: ‘‘Yapı Denetim Yasası elden geçirilecek, katliama son verilecek, cinayetlerin sorumlularına en ağır cezalar uygulanacak.’’ Oysa, biz bu vaatleri 45 ay önce Marmara Depremi'nde duymuÅŸtuk. Saydınız mı, yetkili ağızların atacaklarını söyledikleri kaçıncı adım bu? Ve bugüne kadar atılan adımlarla gelinen yer neresi? Hesabını yapabiliyor musunuz; verilen sözlerin tutulması için daha kaç deprem yaÅŸamamız gerekiyor? Daha kaç depremde, kendimiz kurtulmayı baÅŸarırsak, çocuklarımızın cesetlerini enkazdan çıkarmaya çalışacağız? Daha kaç milyon kiÅŸi, bu gece bu duvarlar beni yutacak mı, korkusuyla uyuyamayacak? Listeyi daha uzatmadan: Bu kez söylenenlerin yapılacağına ne kadar inanıyorsunuz? Canınızı korumak istiyorsanız Anayasa ve yasalar yanınızda. Ä°ÅŸte, Japonlar gibi 87. katta bile depremi burnunuz kanamadan atlatabileceÄŸinizden emin yaÅŸamak istiyorsanız, yapabilecekleriniz...DÄ°LEKÇE YAZIN CEVAP GELMEZSE DAVA AÇINBu ülkenin Anayasası, yasaları, bu ülkenin vatandaÅŸlarına, bu ülkenin yetkililerini ‘‘harekete geçirme’’ hakkı -belki de görevi- veriyor. Her Türkiye Cumhuriyeti vatandaşının ‘‘dilekçe’’, ‘‘bilgilenme’’ ‘‘kiÅŸilik haklarını koruma’’ hakkı var. EÄŸer olası depreme karşı duyarlıysanız ve neler olduÄŸunu öğrenmek istiyorsanız dilekçelerle, gerekirse dava açarak devletten bilgi isteyin, talepte bulunun, hesap sorun. Çünkü devletin tüm eylem ve iÅŸlemleri yargı denetimine tabi. BaÅŸvurularınızın muhatabı, tüm bakanlıkların ildeki temsilcisi olduÄŸu için, valilikler. Belediyeye sorabileceÄŸiniz sorular da sözkonusu. Avukat Hasan Girit'e göre yazacağınız dilekçelerde sorabileceÄŸiniz sorular şöyle:Raporlar ortada, bu zamana kadar olası depreme karşı ne yapıldı?Bazı iÅŸlemlerin yapılmamasının sebepleri nelerdir?Güçlendirilmeyi bekleyen kamu binalarından ne kadarı güçlendirildi?Åžu ÅŸu ÅŸu binalar hakkında yıkım kararı var, derhal yıkılmasını istiyorum.YaÅŸadığım mahallenin depreme hazırlık çalışmaları ne aÅŸamada?Soruları ve talepleri, kendi hassasiyetinize göre çeÅŸitlendirin: Mesela belli bölgelere yerleÅŸtirilen konteynırların içinde ne var? Daha çok ceset torbası olduÄŸu söyleniyor, doÄŸru mu? Bu konteynerler kimler tarafından korunuyor, anahtarları kimdedir? CEVAP VERÄ°LMEMESÄ°NÄ° KİŞİLÄ°K HAKLARINIZIN Ä°HLALÄ° SAYINDilekçenize 60 gün içinde cevap alamazsanız, mesela ‘‘bana cevap vermeyerek kiÅŸilik haklarımı ihlal ediyorsun’’ diyerek ilgili bakanlık ya da belediye aleyhine Ä°dare Mahkemesi'nde tazminat davası açabilirsiniz. Olası depremin yaratacağı yıkıma karşı hızlı ve yeterli önlem olmadığını düşünüyorsanız, burada bir ‘‘hizmet kusuru’’ olduÄŸuna karar verebilir, yine dava yoluna gidebilirsiniz.YAPI DENETÄ°M YASASI'YLA Ä°LGÄ°LÄ° GELÄ°ÅžMELERÄ° Ä°ZLEYÄ°NHukukçular, 1999 depremlerinden sonra çıkarılan Yapı Denetim Yasası'nın kapsamının bir an önce geniÅŸletilmesi gerektiÄŸini belirtiyorlar. Burada en önemli nokta, en zayıf halka olan kamu binalarının da bağımsız Yapı Denetleme Kurulu tarafından denetlenmesi. Yani kendi binalarını denetleme yetkisinin yine kamunun kendisine verilmemesi (Çünkü sonuçlar ortada). Bunun yapılmasını talep edin.KOLON KESEN KOMÅžUYU DURMAYIN Ä°HBAR EDÄ°NKomÅŸunuzun kolonu kestiÄŸini, binasının üzerine taşıyamayacağı bir kat çıktığını ya da bunlara benzer depremde risk oluÅŸturacak bir eylem mi gördünüz, belediyeye ÅŸikayet dilekçesi yazın. Sonucu da takip edin.Ya da bir kamu binasında çatlaklar, yine deprem riski yaratabilecek ayrıntılara tanık oldunuz, valiliÄŸe suç duyurusunda bulunun. PeÅŸini bırakmayın.AFET BÖLGESÄ° Ä°LAN EDÄ°LMESÄ°NÄ° Ä°STEYÄ°NAfet olaylarının Anayasası sayılan 7269 sayılı yasaya göre ‘‘afet bölgesi’’, afete maruz kalan deÄŸil, ‘‘kalabilecek’’ bölge! Avukat Ergin Cinmen'e göre bunun önemi ÅŸu: Yasa, afet bölgesindeki resmi ve özel her türlü yapının depreme dayanıklılık testinden geçirilmesini, tamir edilmesini, tamir edilemez durumdaysa yıkılmasını emrediyor! Dolayısıyla Bakanlar Kurulu'nun risk altında olan pek çok kenti ‘‘afet bölgesi’’ ilan etmesi gerekiyor. Bunun yapılması gerektiÄŸini deprem uzmanları yıllardır söylüyor. ‘‘Bas bas bağıran raporlara raÄŸmen neden riskli kentleri afet bölgesi ilan etmiyor ve yasanın emrettiÄŸi ÅŸeyleri yapmıyorsunuz?’’ diye, bulunduÄŸunuz kentin ValiliÄŸi'ne dilekçe yazın, bilgi isteyin.BÄ°NGÖL İÇİN BUNLAR ACÄ°LEN YAPILMALIKendileri de deprem maÄŸduru olan ve artçı sarsıntılarda sinir krizi geçiren adliye memurları hatırlanarak, Bingöl'de depremle ilgili açılacak davaların saÄŸlıklı görülebilmesi için, halen Bingöl Adliyesi'nde çalışanların izne çıkarılması ya da daha güvenli bölgelere atanması.Mahkemelerdeki muhtemel dava yığılması düşünülerek, Bingöl'deki hakim, savcı ve adliye personeli sayısının en az beÅŸ katına çıkarılması.Depremde tüm mal varlıklarını kaybetmiÅŸ insanların dava masraflarını karşılaması çok zor. Marmara depreminden sonra bir kanun hükmünde kararname çıkarılmış ve deprem zararları için açılacak davalar harç ve masraftan muaf tutulmuÅŸtu. Aynı uygulama neden Bingöl'de olmasın? Ayrıca bu muafiyete devlete karşı Ä°dare Mahkemeleri'nde açılacak tazminat davalarının da girmesi gerektiÄŸini söylüyor hukukçular.Delillerin yok edilmesinin engellenmesi için, ÅŸu anda yapılan enkaz kaldırma çalışmalarının kontrol edilmesi. Bu iÅŸlem için vatandaÅŸların avukata vekalet çıkarma ÅŸartının Marmara depreminde olduÄŸu gibi kaldırılması.Binaların malzemesinden çalan müteahhidi, bunu engellemeyen Bayındırlık Bakanlığı'nı, denetimi yapmayan belediyelere ceza ve tazminat davaları açacak Bingöllüler'in, depremin olduÄŸu 1 Mayıs 2003 tarihinden itibaren 60 günlük süreyi geçirmemeleri gerekiyor.Ve devletten yukarıda yazılan deÄŸiÅŸikliklerin yapılmasını talep etme hakları var.Her ÅŸeyi devletten beklemeyin biraz da siz çalışınSorunların sadece yetkililer tarafından çözüleceÄŸi anlayışına sığınmaktan vazgeçin. Böylece her ÅŸeyin yeniden kurularak, büyük paralar harcanarak düzeleceÄŸi yanılsamasından da uzaklaÅŸabilirsiniz. Kendi bölgenizde oluÅŸmuÅŸ yerel planlama gruplarına katılın, yoksa oluÅŸması için giriÅŸimde bulunun. Mesela Ä°nsan YerleÅŸimleri DerneÄŸi'nin Ä°stanbul Galata'da oluÅŸturduÄŸu Risk Azaltma Atölyesi gibi bir oluÅŸum hayal edin. Onlar gibi, afete karşı yerel eylem planı önerisi hazırlayanlara katılın.Sokağınızda, mahallenizde de neyin nasıl olacağını konuÅŸun, tartışın.Yerel meclis üyeleri ile temasa geçmenin yolunu bulun, temsilcinizi tanıyın. Yine Ä°nsan YerleÅŸimleri DerneÄŸi'nin önerdiÄŸi gibi, bölge temsilcisi olan yerel meclis üyelerinin mahalle meclislerine karşı sorumlu olmasını, aylık toplantılar ile halkla iletiÅŸim kurmasını talep edin.Mahalle muhtarlıklarının tüzel kiÅŸiliÄŸe kavuÅŸmasını, mahalle meclisine karşı hesap verebilir konuma gelmesini, meclis üyelerinin mecliste alınan bütün kararları ve kendi tercihlerini muhtarlara danışmalarını ve mahalle meclisinde anlatmalarını isteyin.Sokak-mahalle gibi bir alt yönetim birimleri oluÅŸturulmasını ve bu birimlerin belli bir karar yetkisi olmasını öngörün.KENDÄ° RÄ°SKÄ°NÄ°ZÄ° KENDÄ°NÄ°Z AZALTINÄ°nsan YerleÅŸimleri DerneÄŸi, yerleÅŸim konularıyla ilgili proje, plan ve kararların yalnızca yöneticileri ve uzmanları deÄŸil, bunlardan etkilenen toplulukları da ilgilendirdiÄŸi bilinciyle kuruldu. Ä°stanbul Galata'da bir ‘‘risk azaltma atölyesi’’ oluÅŸturan dernek, depreme karşı riski azaltmak için kullanım kılavuzu ve filmler hazırlıyor.Risklerin azaltılması için Ä°nsan YerleÅŸimleri DerneÄŸi'nin yapı bakım ve kullanım kılavuzuna kulak verin:Binaları çelik baÄŸlar. Tıpkı kesme ÅŸekerleri birarada tutan karton ambalaj gibi. Çatıdan sızan su, duvardaki, döşemedeki, bodrumdaki rutubet siz görmeden çelik donatıları yok eder. Kartonu yırtılan ÅŸekerler gibi. GüvenliÄŸiniz için rutubeti engelleyin. Duvarlar ortalarına yapılan basınca karşı dayanıksızdır. Bir bisküviyle deneyin. KomÅŸu binanın duvarının ortasına beton plak döşeme yapmak, deprem anında binaların yıkılmasına yolaçabilir. Döşemelerin duvarlara saplanmasını engelleyin. Yığma yapılarda duvarlar taşıyıcıdır. GeniÅŸletilen pencereler, vitrinler, kaldırılan duvarlar binaları zayıflatır. Marketteki tezgahta dizilen kutuların altından bir kutu almak gibi. Duvarları, taşıyıcıları koruyun.Yapılar öngörülen yüksekliklere göre emniyetlidir. Yapıların üzerine kat çıkmak onları zayıflatır. Yapınızın üstüne kat çıkmayın. Konut olarak yapılmış binalarda kat döşemeleri belli bir ağırlığı emniyetli olarak taşır. Pastanın üzerindeki mum gibi. Döşemeleri aşırı yüklemek ise binanızı zayıflatır. Pastanın üzerine konan ÅŸamdan gibi. Yapınızı yüklemeyin.Binaların bazı cephe parçaları zamanla zayıflar ve düşmeye hazır hale gelir. Kütüphanede kafanıza düşmeye hazır ciltler gibi. Bu parçaları sabitlemek zor deÄŸildir. Parçaların düşmesini beklemeyin.Â