Dar bölge büyük partinin yararına
Güncelleme Tarihi:
BAŞBAKAN Tayyip Erdoğan’ın, açıkladığı demokratikleşme paketinde dar bölge seçim sistemi önerisi de yer alıyor. Turgut Özal’ın Başbakanlığı döneminde uyguladığı “daraltılmış bölge sistemi” geri gelecek. Bu sisteme göre 5 milletvekili çıkarabilecek yerler seçim bölgesi olarak tanımlanacak.
İSTANBUL 20 SEÇİM BÖLGESİ
90 vekil çıkaracak İstanbul 3 ayrı seçim bölgesine sahipken yeni sistemde 20 seçim bölgesine ayrılacak. AK Parti’nin 12 Haziran 2011’deki oylar ışığındaki simulasyonuna göre, daratılmış bölgeye geçilirse, önümüzdeki seçimde İstanbul’dan 30 vekil dahaf fazla çıkarılabilecek. AK Parti 326 yerine 360 vekil alacak. BDP’nin vekil sayısının 36-39 aralığına yükselirken, MHP’nin vekil sayısı 15’e kadar düşecek. 32 vekile sahip Ankara’nın seçim çevresi 2’den 6’ya, 26 vekili bulunan İzmir’in seçim çevresi 5’e yükseltilecek.
BDP’YE BÖLGEDE AVANTAJ
Örneğin daraltılmış bölge sisteminin uygulandığı 1991’deki milletvekili genel seçimlerinde oyların yüzde 27’sini alan DYP sandalyelerin yüzde 39’unu kazanmış, oyların yüzde 10’unu alan DSP ise sandalyelerin sadece yüzde 1,5’unu kazanabilmişti. Bu yöntemin metropollerde BDP’ye dezavantaj sağlamasına karşın Doğu ve Güneydoğu’da avantaj sağlayabileceği de belirtiliyor.
GERRYMANDERING TARTIŞMASINI GETİRİR
AK Parti kurmaylarının bu sistemin “temsilde adaleti sağlayacağı” tezine karşılık eski Adalet Bakanı Prof Dr Hikmet Sami Türk, “12 Eylül 1980 döneminin ürünü olan daraltılmış seçim çevreleri yönteminin temsilde adalet ilkesi ile bağdaşmadığı, o dönemin ürünü olan yüzde 10 ülke seçim barajının da temsilde adalet ilkesini zedelediği açıktır” dedi ve şu uyarıda bulundu:
“Böyle bir değişiklik, hızlı bir nüfus artışına ve büyük şehirlerde yoğunlaşmaya sahne olan ülkemizde seçim çevreleri sınırlarının illerin mülkî sınırlarından ayrı olarak hemen hemen her seçim öncesinde yeniden çizilmesini gerektirecektir. Bu da seçim çevresi sınırlarının belirli partilere, hatta adaylara avantaj sağlamak amacıyla belirlendiği anlamında “gerrymandering” tartışmalarını birlikte getirecektir”
Türk, daraltılmış bölge sistemine ilişkin Hürriyet’in sorularını şöyle yanıtladı:
81 İL VE 129 SEÇİM ÇEVRESİ
1- “Daraltılmış bölge” seçim sistemi nasıl uygulanacak?
1995’ten bu yana yapılan milletvekili genel seçimlerinde her biri 2 seçim çevresine bölünen Ankara ve İzmir ile 3 seçim çevresine bölünen İstanbul dışında bütün iller, tek bir seçim çevresi sayılmıştır. AK Parti’nin 5 ya da 6 vekilli daraltılmış bölge sistemine geçmesi halinde, yeniden 1995 öncesine dönülmektedir. Böylece seçim çevreleri, 29 Kasım 1987 ve 20 Ekim 1991 milletvekili genel seçimlerinde olduğu gibi en çok 6 (Pakette 5)çıkaracak biçimde düzenlenmek istenmektedir. Hâlen 81 ilde 88 çevresinde yapılan milletvekili seçimleri, bu varsayıma göre 81 ilde 129 seçim çevresinde yapılacaktır.
2- Şimdiki sistemle “Daraltılmış bölge” sistemi arasındaki fark nedir?
Mevcut sistemde bir seçim çevresinde seçime katılan partilerle bağımsızların aldığı oy sayıları, sırasıyla önce bire, sonra ikiye, sonra üçe … ilâ o çevrenin çıkaracağı milletvekili sayısına ulaşıncaya kadar bölünür. Elde edilen paylar, büyüklük sırasına göre ilgili partilere ve bağımsız adaylara tahsis olunur. Seçim çevreleri geniş olduğu takdirde bölenlerin 1, 2, 3, 4, 5, 6 biçiminde büyümesiyle elde edilen paylar da küçüleceği için az oy alan küçük partilerin onlara erişmesi kolaylaşır. Seçim çevreleri daraldığında küçük partilerin erişmeleri zorlaşır.
3-AK Parti’ye bu sistem nasıl bir avantaj sağlayacak?
AK Parti’nin hedefi 2015 seçimlerinde büyük parti olarak avantaj sağlamaktır. Bu sistem genellikle büyük partiler yararına sonuçlar verir. Doğal olarak bu diğer partilerin o seçim çevrelerinde daha az vekil çıkarmaları ve seçmen tercihlerinin Meclis aritmetiğine tam yansımasını engelleme sonucunu doğurur.
4-Seçim barajı yüzde 7’ye indirilirse önümüzdeki seçimler nasıl etkilenir?
Seçim sistemleri seçmen tercihlerini etkiler. Seçim barajının açık bir yönlendirme etkisi vardır. O nedenle ülke seçim barajının yüzde 5 ve 6 gibi makul bir orana indirilmesi durumunda seçmen tercihleri değişebilir. Geçen seçimde bağımsızlarla seçime gidip yüzde 6,57 oy alan BDP, parti kimliğiyle seçime girer.
5-Yeni Belediye Yasası ile 13 yeni büyükşehir kurulması ve yeni mahalle şekillenmesi daratılmış bölge sisteminde AK Parti’ye bir avantaj sağlar mı?
Kanunla büyükşehir belediyelerinin sınırlarında düzenleme yapılmıştır. Anayasa’nın 127. maddesi açısından tartışmaya açık olsa da değişikliğin seçim sistemi bakımından bir özelliği yoktur. Eğer daraltılmış bölgeye geçilirse, büyükşehir kapsamına alınan illerde seçim çevreleri ayrıca belirlenir.
6- 2011 sonucu baz alınırsa, daraltılmış bölge CHP ve MHP’yi nasıl etkiler?
Seçim çevrelerinin daraltılması yoluna gidildiğinde CHP ve MHP fazla etkilenmez. CHP, 12 Haziran 2011 milletvekili genel seçiminde yüzde 25.98, MHP yüzde 13.01 oranında oy almıştır. CHP ikinci, MHP üçüncü parti konumundadır. Daraltılmış seçim çevrelerinde yapılan 6 Kasım 1983 ve 29 Kasım 1987 milletvekili seçimlerinde 3’er parti TBMM’de temsil olanağı bulmuştur.
7-Dar bölge sistemi ve yüzde 7 baraj önümüzdeki seçimleri nasıl etkiler?
Sistem değişikliği ancak anlamlı bir ölçüde olduğu, örneğin ülke seçim barajı yüzde 5 ve 6 gibi makul bir orana indirildiği takdirde demokratik olur. Örneğin 2015 seçiminde BDP’nin yüzde 7 oranında belirlenecek ülke barajını aşacağı kabul edilirse bağımsız adayların sayısında vekil çıkarabilir.
8-Bağımsız adaylar daraltılmış bölge sisteminden nasıl etkilenir?
Genel olarak bağımsız adayların seçim kazanma şansı özel bir durum olmadıkça zayıftır. BDP’nin bağımsızları ise farklıdır. Doğu ve Güneydoğu’dan parti desteğiyle seçilmektedirler. Seçim çevrelerinin daraltılması, bu seçmen tabanını coğrafî bakımdan bölmeye yönelik bir “gerrymandering” biçiminde uygulanmadıkça BDP’nin bağımsız adayları, bundan etkilenmez.
9-Daraltılmış bölge sisteminin demokratik temsil açısından sakıncalı mı?
Seçim çevrelerinin daraltılması, büyük partilerin lehine, küçüklerin aleyhine sonuç verir. Bu anayasadaki temsilde adalet ilkesiyle çelişen bir durumdur. Demokratikleşme paketi adıyla açılacak torbadan demokratik gelişmeye ters düşecek sürprizler çıkarmak, siyasî etikle bağdaşmayan bir aldatmacadır.
10-Daraltılmış bölge sistemi dünyada nelerde uygulanıyor?
Dünyada tam olarak böyle bir uygulama olmamakla birlikte, “dar bölge seçim sistemi” diye adlandırılan sistem İngiltere gibi ülkelerde uygulanmaktadır.
11- Daratılmış bölge değişikliği 2015 genel seçimlerinde uygulanabilir mi?
Daratılmış seçim bölgesi değişikliğinin Haziran 2015’te yapılacak seçimden en az bir yıl önce, en geç Haziran 2014 ayında yürürlüğe konması anayasal zorunluluktur.