7 VARYANT 21 SORU | Covid-19 varyantları arasındaki farklar, haklarında merak edilenler…

Ortaya çıkan yeni Covid-19 çeşitleri son aylarda neredeyse tüm dünyayı etkisi altına almaya başladı. Pek çok ülkede bu yeni tür koronavirüsler görülüyor, vaka ve vefat sayıları artıyor. Tüm bu yaşananlar tek bir gerçeğin altını çiziyor; SARS-CoV-2, pandemi başladığından beri mutasyona uğruyor.

‘Mutasyon’ ve ‘varyant’ kelimeleri çoğunlukla birbirinin yerine kullanılsa da aslında aralarında bazı farklılıklar bulunuyor.

Washington Üniversitesi Tıp Fakültesi Genetik Uzmanı Pavitra Roychoudhury, “Mutasyonlar, virüsün genomunda kendi kopyalarını çıkarırken ve insandan insana hareket ederken meydana gelen temelde yazım hataları olan değişikliklerdir” diyor. Özetle mutasyonlar için virüsün genetiğindeki değişiklikler diyebiliriz.

Varyantlar ise virüsün genomunda belirli bir mutasyon kombinasyonuna sahip versiyonudur. Yani mutasyonla gelişen yeni virüse varyant deniyor.

Bu varyantların bazıları küresel risk olarak görülüp takip edilirken bazıları yerel mutasyonlar olarak değerlendiriliyor. Küresel risk oluşturan varyantlar arasında İngiltere’de keşfedilen varyant, Güney Afrika varyantı ve Brezilya varyantı yer alıyor. Son olarak Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)Hindistan varyantının da küresel olarak izlenen varyantlar arasına dahil edildiğini açıkladı. Diğer yandan ABD'de belli bölgelerde görülen New York varyantı, Kaliforniya varyantı gibi varyantlar da söz konusu.

Bu varyantların bir kısmı Türkiye'deki vakalarda da karşımıza çıkmaya başladı. Daha önce Sağlık Bakanı Dr. Fahrettin Koca, Türkiye'deki vakaların yüzde 85'inin İngiltere varyantı kaynaklı olduğunu bildirmişti. Koca son olarak 28 Nisan tarihinde düzenlenen Bilim Kurulu toplantısının ardından yaptığı açıklamada, "Şu an ülkemizde en çok görülen mutasyon türü İngiltere varyantıdır. Bunun yanında Brezilya ve Güney Afrika varyantları da görülmüştü. Son olarak İstanbul'da 5 vatandaşımızda Hindistan varyantı da gözlendi. Ülkemizde bu varyant ilk kez görüldü ve vakalar izolasyon altında takip edilmektedir" ifadelerini kullandı.

Covid-19 neden mutasyona uğruyor?

Covid-19 hastalığına sebep olan yeni tip koronavirüs (SARS-CoV-2) orijinal haliyle yaşlılar ve başka yandaş hastalığı olanlar için büyük tehlike oluşturuyordu ama şu anda virüs aşılanmayan ve daha genç yaştaki kişiler için de risk teşkil etmeye başladı. Birbiri ardına gelen mutasyon haberleri, bu mutasyonlardan aşıların nasıl etkileneceği konusunda endişeleri de artırıyor.

Orijinal SARS-CoV-2 virüsünün mutasyona uğraması bu virüse özgü bir durum değildir. Bütün virüsler varlığını devam ettirebilmek ve yayılmak için değişim geçirir. Bu değişimlerin bazıları önemsizdir, bazıları ise daha bulaşıcı ve tehlikeli hale gelebilir. Yani mutasyon, virüsün doğasında vardır ve bunun önüne geçmek mümkün değildir. Virüs mutasyona uğradığında virüsün bir hücreye bağlanma, o hücreye girme ve hücrede çoğalma yeteneği etkilenebilir.

Virüsün bulaştığı bir kişi enfeksiyona karşı bağışıklık kazansa dahi mutasyona uğrayan virüsler gelişmeye devam eder. İşte bu nedenle bilim insanları mutant virüslerin ne kadar bulaşıcı ve tehlikeli olduğunu tespit etmek için virüsün genetik kodlarını inceler.

Mutasyon, bir virüsü daha bulaşıcı veya ölümcül yapabileceği gibi ters yönde etkiye de neden olabilir ancak bu konudaki genel kanı virüsün bulaşıcılığının artmasının daha ölümcül sonuçlara neden olabileceği yönünde. Dünyanın dört bir yanındaki bilim insanları, aşıların bu mutant virüslere karşı etkinliklerini doğrulamak için çalışmalar yürütüyor.

Peki, bu varyantların özellikleri neler? Orijinal koronavirüsten ve birbirlerinden farklılıkları neler? Koronavirüsün orijinal versiyonu ve her gün haklarında yeni bir bilgi keşfedilen varyantlar hakkında merak edilenleri anlatıyoruz.

Ne zaman ortaya çıktı?

Ocak 2020'de DSÖ, Çin'in Wuhan kentinde gizemli bir koronavirüs benzeri pnömoninin dolaştığını duyurdu. Yaklaşık bir ay sonra, DSÖ hem virüse (SARS-CoV-2, tam adıyla şiddetli akut solunum yolu sendromu koronavirüsü-2) hem de neden olduğu hastalığa (Covid-19) resmi bir isim verdi.

Raporlar ise koronavirüsün, açıklandığı tarih olan Ocak 2020’den çok daha önce, Ekim 2019’dan beri dolaşımda olduğunu gösteriyor.

Vaka görülen ülkeler: Ortaya çıktığı tarihten bu yana tüm dünyada 154 milyon Covid-19 vakası bildirildi. Bu sayı her gün artmaya devam ediyor. Dünyada koronavirüsün uğramadığı bir avuç ülke var. Bu ülkelerin birçoğu da ada ülkesi olarak biliniyor.

Aşı etkinliği: Pfizer/BioNTech aşısı semptomatik hastalığa karşı yüzde 95 oranında etki sağlıyor.

Semptomatik hastalığa karşı Moderna aşısı yüzde 94,5, Novavax aşısı yüzde 89.3 etkili.

Johnson & Johnson's semptomatik hastalığı önlemede yüzde 66, şiddetli hastalığı önlemede yüzde 85 etki sağlarken,

Oxford/AstraZeneca aşısı ise semptomatik hastalığa karşı yüzde 70 etki gösteriyor.

"Sputnik V" aşının etkinlik oranı yüzde 97,6 olarak açıklandı.

Ne zaman ortaya çıktı?

Neredeyse tüm dünyaya yayılan, ülkemizde de yüz vakadan 85'inde görülen İngiliz varyantı geçen yılın sonlarında ilk olarak Birleşik Krallık’ta tanımlandı.

Vaka görülen ülkeler: B.1.1.7 varyantı bugüne kadar 80'den fazla ülkede görüldü. Amerika Birleşik Devletleri’nde ilk İngiliz vakası varyantı 30 Aralık’ta bildirildi ve ardından 42 eyalette tespit edildi. Bu varyant Türkiye’de oldukça baskın durumda. Ülkemizde bu virüs 81 ilde de tespit edildi. 

Hakkında ne biliyoruz?

İngiltere varyantı, diğer varyantlardan daha hızlı yayılıyor. Bu durum, uygulanan sıkı tedbirlere rağmen kış aylarında Birleşik Krallık’ta vaka artışına neden oldu. Uzmanlar, İngiltere varyantının bulaş hızının mutant olmayan virüsten yaklaşık yüzde 50 oranında daha fazla olduğunu söylüyor.

İlk başta sağlık görevlileri, B.1.1.7'nin orijinal SARS-CoV-2'den daha fazla ciddi hastalık veya ölüme neden olma olasılığına inanmıyorlardı. Ancak yeni değerlendirmeler sonucunda, bu varyantın orijinal koronavirüsten daha ölümcül olabildiğine inanılıyor. Bu hipotezi destekleyen büyük ölçekli epidemiyolojik çalışmalar olmasa da konuyla ilgili bazı veriler bu görüşü destekliyor. Ancak bu konuda genel bir fikir birliğine henüz varılmadı.

Aşı etkinliği: Pfizer ve Moderna aşılarının her ikisi de B.1.1.7'ye karşı iyi koruma sağlıyor gibi görünüyor. Her iki şirket de mevcut ve gelecekteki mutasyonları ele almak için güçlendiriciler üzerinde çalışıyor.

Araştırmacılar, Novavax, Johnson & Johnson ve Oxford/AstraZeneca aşılarının da B.1.1.7'ye karşı oldukça iyi koruma sağladığını söylüyor.

Sputnik V'yi geliştiren Gamaleya Epidemiyoloji ve Mikrobiyoloji Araştırma Enstitüsü'nün Direktörü Aleksandr Gintsburg, "Şu anda dünyada kullanılmakta olan tüm aşılar arasında, Sputnik V'nin en iyi 'İngiliz' varyantını etkisiz hale getirmede en iyi olduğu görüldü" diyor.

Ne zaman ortaya çıktı?

B.1.351 diğer adı ile Güney Afrika varyantı, ilk olarak Ekim ayında Güney Afrika'da tanımlandı. Güney Afrika’da görülmesinin ardından hızla yayılmaya başlayan bu varyant ülkemizde de tanımlandı. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın paylaştığı en son verilere göre Türkiye’de Güney Afrika varyantı 11 ilde 285 kişide görüldü.

Vaka görülen ülkeler: Güney Afrika varyantı bugüne kadar 24 ülkede tespit edildi.

Hakkında ne biliyoruz?

Bu varyant, Birleşik Krallık'ta ortaya çıkan türle belirli mutasyonları paylaşıyor ve virüsün orijinal halinden yüzde 50 daha fazla bulaşıcı olduğu biliniyor. Ağır hastalık ve ölüm oranlarını arttırdığı konuşulsa da bu noktada henüz tam anlamıyla bir veri bulunmuyor.

Uzmanlar B.1.351'e özellikle dikkat ediyorlar çünkü klinik deneyler şu anda mevcut olan veya geliştirilmekte olan aşıların diğer türlere karşı olduğu kadar bu varyanta karşı korunmada etkili olmayabileceğini öne sürüyor.

Bu varyant için bazı tedavilerin işe yaramayabileceğine dair de bazı ön kanıtlar bulunuyor. Uzmanlar, “Tedavi olarak kullandığımız monoklonal antikorlar buna karşı daha az etkili olabilir" diyor.

Aşı etkinliği: İlk veriler, Pfizer ve Moderna aşılarının B.1.351'e karşı daha az etkili olabileceğini ancak her ikisinin de hala iyi koruma sağladığını gösteriyor.

Novavax aşısı bu varyanta karşı yaklaşık yüzde 60, Johnson & Johnson aşısı mevcut verilere göre yüzde 57 oranında koruma sağlıyor. Oxford / AstraZeneca aşısı hakkında ise söylenecek yeterli veri henüz yok.

Gamaleya Epidemiyoloji ve Mikrobiyoloji Araştırma Enstitüsü'nün Direktörü Aleksandr Gintsburg, Sputnik V aşısının Güney Afrika varyantına karşı antikor tepkisinin daha az yoğun olduğunu ancak diğer aşılara göre daha yüksek etkililik gösterdiğini söyledi.

Ne zaman ortaya çıktı?

P.1 varyantı ilk olarak Brezilya, Amazon bölgesinden Japonya'ya seyahat eden dört kişide tespit edildi. Bu varyantın Brezilya’da Ekim ayı civarında dolaşmaya başladığı düşünülüyor.

Vaka görülen ülkeler: Başta Brezilya’da bulunan bu varyant, ABD’de Alaska, Florida, Maryland, Minnesota ve Oklahoma eyaletlerinde de görüldü. P.1, Japonya da dahil olmak üzere birkaç ülkede daha tespit edildi.

Hakkında ne biliyoruz?

Brezilya varyantı, dünyada kabul edilen üç yeni virüs çeşidi arasında yer alıyor. Bu varyant ile ilgili ortaya çıkan araştırma sonuçları, bazı mutasyonlarının bulaşıcılık oranını etkileyebileceğini ve bu mutasyonların Covid-19 enfeksiyonu geçiren kişilerde üretilen antikorları da etkileyebileceğini gösteriyor. Başka bir deyişle, orijinal virüse karşı kazanılan bağışıklığın bu varyanttan koruyup korumadığı henüz belirsiz.

Aşı etkinliği: Aşıların P.1'e karşı nasıl etki ettiğine dair henüz çok fazla bilgi bulunmuyor.

Ne zaman ortaya çıktı?

Resmen B.1.617 diye bilinen 'çift mutant' varyantı ilk olarak Ekim ayında Hindistan'da tespit edildi.

Vaka görülen ülkeler: Ülkenin batısındaki Maharaştra eyaletinde Ocak-Mart ayları arasında toplanan 361 Kovid-19 testinden 220'sinde bu varyant görüldü. Hindistan’dan sonra ABD’nin Kaliforniya eyaletinde görülen ‘çift mutant’, İngiltere’de de tespit edildi. 22 Şubat'tan bu yana İngiltere'de böyle 103 vaka tespit edildi. DSÖ'nün son açıkladığı verilere göre, Hindistan varyantı 6 epidemiyolojik bölgede 44 ülkede görüldü. Bunların çoğunun uluslararası seyahatle ilişkisinin olduğu düşünülüyor.

Hakkında ne biliyoruz?

B.1.617 varyantı, spike proteininde vücudun bağışıklık tepkisinden kaçma yeteneğini artırabileceği öne sürülen iki mutasyon içerdiği için uzmanları endişelendiriyor. Hindistan Sağlık Bakanlığı'na bağlı virolog Shahid Jameel, çift mutantın "aynı virüste bir araya gelen iki mutasyon" olduğunu açıklamış ve "Çift mutasyon, virüsün bağışıklık sisteminden kaçmasına ve daha bulaşıcı hale gelmesine yol açabilir" diye konuşmuştu. Ancak yetkililer, bu varyantın daha bulaşıcı olup olmadığını henüz net olarak bilmiyor, Hindistan'daki vakalardaki artışla bağlantılı olmadığı ise hala araştırılıyor. 

Aşı etkinliği: Aşıların B.1.617 çift mutantına karşı nasıl etki ettiğine dair henüz bir bilgi bulunmuyor.

Ne zaman ortaya çıktı?

Bu varyant ilk olarak Kasım ayında numunelerde tanımlanmaya başladı.

Vaka görülen ülkeler: Bu varyant şimdiye kadar sadece ABD'de, özellikle New York City’de görüldü. Bu yeni varyantla ilgili araştırmalar henüz başlangıç niteliğinde.

Hakkında ne biliyoruz?

Aslında New York varyantı hakkında şimdiye kadar pek fazla bilgi bulunamadı. Şu anda bu varyantla ilgili iki çalışma bulunuyor ancak bu çalışmalar henüz akran incelemesine tabi tutulmadı. New York varyantı, henüz Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri gibi grupların izlediği küresel varyantlardan biri olarak sayılmıyor.

Aşı etkinliği: The New York Times’ta yayınlanan bir rapora göre ön veriler, bu yeni varyantın aşıların etkinliğini zayıflatabilecek endişe verici bir mutasyon taşıdığını gösteriyor. Ama bu noktada kesin konuşmak için gerçekten çok erken.

Ne zaman ortaya çıktı?

Yapılan ön araştırmalar, bu varyantın Eylül-Ocak ayları arasında bir sürede dolaşmaya başladığını gösteriyor.

Vaka görülen ülkeler: ABD - Kaliforniya.

Hakkında ne biliyoruz?

New York'ta tanımlanan varyant gibi, Kaliforniya'da keşfedilen varyant da araştırmacılar için oldukça yeni. Üzerindeki verilerin çoğu oldukça başlangıç ​​niteliğinde.

Aşı etkinliği: Şu anda aşıların B.1.427 / B.1.429 varyantına karşı nasıl etki ettiğine dair çok fazla bilgi yok. Ancak Kaliforniya Üniversite’sinden Virolog Charles Chiu, "Yeterince insanı aşılayabilirsek, virüse karşı kazanırız ve bu yeni varyantlarla da başa çıkabiliriz” diyor.

Bütün bunlar ne anlama geliyor?

Bilim insanlarının ortak olarak söylediği bir şey var: Bu virüsten aşı ile kurtulacağız. Uzmanlar, insanlara varyantlara karşı daha etkili olabileceğine inandıkları bir aşıyı beklemek yerine bulabildikleri her Covid-19 aşısını olmalarını tavsiye ediyor.

Bunun yanında varyantlardan korunmak için yapmamız gerekenler aslında orijinal koronavirüsten korunmanın yollarından çok da farklı değil; maske takmak, sosyal mesafeyi korumak ve hijyene dikkat etmek.

Washington Üniversitesi Tıp Fakültesi Genetik Uzmanı Pavitra Roychoudhury, “Bir varyant olduğunu duymak korkunç, bu doğru. Ancak bence varyantların ortaya çıkmasını önlemenin tek yolu, genel vaka sayısını, bulaşmayı ve nihayetinde mutasyonları biriktirmek için bu virüse verilen fırsatları azaltmak olacaktır” diyor.