Columbia'nın düÅŸüÅŸ nedeni tartışılıyor

Uzay mekiÄŸi Columbia'nın düşüş nedeni üzerine tartışmalar sürüyor. Carnegie Mellon Ãœniversitesi Uçak MühendisliÄŸi Öğretim Ãœyesi Prof.Dr. Paul Fischbeck'in mekiklerin "olası zaafları" hakkındaki incelemesi, "fırlatılış anında zedelenen kanat altı seramik kaplamanın atmosfere giriÅŸte çok hızlı bir dizi sakatlığa yol açarak mekiÄŸi ve 7 kiÅŸilik astronot mürettebatını ölüme götürdüğü" savı üzerine yoÄŸunlaşıyor.16 Ocak'ta, 16 gün görev süresiyle bilimsel deneyler için yörüngeye yollanan ve Yer'e iniÅŸe 16 dakika kala 63 bin metre irtifada parçalanan Columbia'nın fırlatılış anında "küçük" kanat zedelenmesinden felaketin meydana geldiÄŸi tahmin ediliyor.1820 ton sıvı hidrojen-oksijen taşıyan ana orta ve yan roket tanklarından fırlayan poliüretan izolasyon maddesinin, mekik kanadında, atmosfer hava sürtünmesinin büyük sıcaklığından koruyan seramiÄŸi zedelediÄŸi zaten önceki deneyimlerden saptanmış bulunuyor. Atmosfere giriÅŸte oluÅŸan 2000 dereceye yakın sıcaklığa dayanması için binlerce özel seramik karo ile kaplı mekik, 320-400 km. yükseltideki yörüngesinden Dünya'ya dönerken en büyük ağırlık kanatlara düşüyor.Mekik kanat altlarının gövdeye yakın kısmı ve mürettebat bölmesine yakın alanın en hassas çeper olduÄŸunu söyleyen Prof. Fischbeck, bu yargıya ÅŸu üç etmeni deÄŸerlendirerek vardığını bildirdi:  -Hangi seramik (silisyum cam elyafı) plakalar, fırlatılışta en kırılgan?  -Dönüşte atmosfere giriÅŸte hangi bölümlerdeki plakalar en çok ısınıyor?  -Bu çok ısınan cam elyafı plakaların arkasında hangi yaÅŸamsal cihazlar duruyor?  EN BÃœYÃœK PARÇA KOPTUYörünge hızı saatte 27 bin km'den 20 bin km'ye düşmüşken stratosfer üstünde 63 kilometre yükseklikte parçalanmaya baÅŸlayan Columbia'da oluÅŸan zincirleme çöküşü yorumlayan Prof. Fischbeck ile Stanford Ãœniversitesi'nden meslektaşı, fırlatılışta kopan 15x40x50 santim boyutundaki poliüretan izolasyon maddesinin, kanat altı seramik kaplamadaki minik "cam elyafı levhayı" zedelemiÅŸ olması gerektiÄŸini belirtiyor.Ä°ki bilim adamına göre, tüm mekiÄŸi kaplayan binlerce seramik levhanın biri el dokunuÅŸuyla kırılabilecek narinlikte. Roket yakıt tankındaki süper soÄŸuk hidrojen ve oksijenin, roketin dış yüzeyinde aşırı buzlanmasını önleyen poliüretan tecrit kaplamasından kopabilecek bir parça, kolaylıkla, karbon birleÅŸiÄŸi de katılan mekiÄŸin sıcaklık zırhı minik cam elyafı plakalarını rahatlıkla zedeleyebiliyor. Sesten iki kat büyük hıza ulaÅŸan mekikte, atmosfer tırmanışının ilk evresinde bu minik plakaların zincirleme parçalanmasıyla, arkalarındaki güvenli yolculuÄŸu saÄŸlayan yaÅŸamsal elektronik cihazların ve tüm dengenin bozulması mümkün. Prof. Fischbeck ve mekik araÅŸtırma ekibi, 22 yıllık uzay mekikleri tarihi içinde, 50 mekik fırlatılışında her mekiÄŸin ortalama 25 adet silisyum cam elyafı karosunun en az 2,5 santim yara aldığını saptamış bulunuyor. Bunun için facianın soruÅŸturması, kalkış anındaki kanat zedelenmesi üzerine yoÄŸunlaşıyor.Prof. Fischbeck, en yaÅŸlı ilk mekik olan Columbia'nın 1981'deki ilk fırlatılışından 1992'ye dek 11 yıldaki 50 mekik kalkışında 3 ila 150 seramik karonun hasar gördüğünü saptadı.NASA, poliüretan köpük tecrit maddesini, ana orta ve iki yan roket yakıt tanklarında süper soÄŸuk olan sıvı hidrojen ve oksijenin dış çeperde aşırı buzlanma yapmaması için kullanıyor. FREON-OZONNASA mühendisi Gregory Katnik'in notlarına göre, Columbia 1997'deki kalkışta yine yakıt tankı ısı tecrit maddesinin kopmasından zarar gördükten sonra, NASA, izolasyon kaplamasında kullandığı flor-klor bileÅŸimi freon gazını, atmosferdeki ozon tabakasına zarar vermesin diye kullanmayı kesti. Freon kullanımı kesilince yeni kullanılan maddenin, kalkışta koparak seramik parçalarını zedeleme ihtimali arttı.NASA Genel Müdürü Sean O'Keefe'nin yardımcılarından uçuÅŸ programı yöneticisi Michael Kostelnik, Columbia'nın fırlatılışında kopan roket yakıt tankı tecrit malzemesinin muhtemelen bugüne dek kopanların en büyüğü olduÄŸunu belirtti.1988'de beÅŸ kiÅŸilik mürettebatı bulunan Atlantis'i yörüngeye sokarak baÅŸarıyla indiren astronotlardan Mike Mullane, "kalkışta yüzlerce seramik karonun, roket tepesinden fırlayan tecrit maddesinden zedelendiÄŸini ama yeryüzüne saÄŸ salim inebildiklerini" hatırlattı. "Uzay uçakları" olan teknoloji devrimi ürünü mekiklerin, bugüne kadar sürekli olarak birkaç seramik parçası zedelenmesine maruz kaldığı biliniyor. Columbia'nın kazası, ABD'nin 42 yıllık insanlı uzay programı tarihinde Yer'e iniÅŸte ilk ölümcül kaza oldu. 17 yıl önce mekik Challenger, Florida-Cape Canaveral Ãœssü'nden fırlatıldıktan iki dakikasonra infilak etti, 7 kiÅŸilik mürettebattan kurtulan olmadı. Parçalar Atlas Okyanusu'na yaÄŸarken, bir parçası üç yıl önce kıyıya vurdu.Birçok uzman, 12 yıl önce, Yer'den 600 km. ötede dönen dünyanın ilk sabit yörünge teleskopu Hubble ve Chandra-X teleskopunu göreve yerleÅŸtiren, böbrek taşından kemik erimesine kadar tıbbi deneyleri yerçekimsiz ortamda mükemmel olanakla yapan mekiklerin çok gerekli olduÄŸunu belirtiyor. Karşıt görüş ise "Tehlikeli ve masrafa deÄŸmez" yönünde. Bu arada Rusya, yapımı süren, 16 ülkenin katıldığı Uluslararası Uzay Ä°stasyonu'nun inÅŸaatı için, kaza nedeni tam anlaşılıp gerekli önemler alınana kadar Yer'de kalacak üç Amerikan mekiÄŸi göreve dönene dek boÅŸluÄŸu telafi etme çabasında olacağını bildirdi. Konuya iliÅŸkin ayrıntılı bilgiler, NASA'nın "http://spaceflight.nasa.gov" internet adresinde sürekli aktarılıyor.                                                                                                Â