CO, hem öldürüyor hem yaÅŸam kurtarıyor

Karbon monoksitin yaÅŸam kurtarabileceÄŸi iddiası bazılarına inandırıcı gelmeyebilir. Her yıl binlerce kiÅŸinin ölümüne yol açan bu ölümcül gaz, bazı bilim adamlarına göre yaÅŸam kurtarıyor. Bu gaz, organ nakli ameliyatı geçiren hastaların yaÅŸam ÅŸansını artırırken, astım ÅŸikayeti olan hastaların daha rahat nefes almalarına yardımcı olabilir.Karbon monoksit artık saÄŸlığa yararlı yönüyle öne çıkıyor. Bu yılın baÅŸlarında bir grup bilim adamı, fare kalbi takılan sıçanların organ reddi sorununu karbon monoksit koklatarak çözdü. BaÅŸka bir ekip de, akciÄŸer nakli geçiren farelerin yaÅŸamının karbon monoksit ile kurtarılabileceÄŸini bildiriyor. Hatta, gazın kalp krizini önlediÄŸi bile söyleniyor.Beden üretiyor1960 yılından beri vücudun doÄŸal olarak az miktarda karbon monoksit ürettiÄŸi biliniyor. Gaz, ‘haem oksijenaz-1’ (HO-1) denilen enzimin, alyuvarlardaki demir içeren pigment olan haem'i parçalamasıyla ortaya çıkar. HO-1, yara veya enfeksiyona karşı vücut savunmasının bir parçası. Bu enzim dokuların toksin, morötesi ışın radyasyonu, hormon, aşırı derecede yüksek veya alçak oksijen düzeyi ve ilaçlar nedeniyle zarar görmesi sonucu faaliyete geçer. Ayrıca hasar görmüş alyuvarlardan salgılanan toksik haem moleküllerini (HO-1) temizler. Ancak bu temizlik faaliyetleri sırasında üretilen karbon monoksitin önemsiz bir yan ürün olduÄŸu düşünülüyordu.Ne var ki 1993 yılında Johns Hopkins Ãœniversitesi'nden Solomon Snyder, karbon monoksitin daha anlamlı bir rolü olduÄŸu iddiasını ortaya attı. Snyder'in ekibi o yıllarda vücudun sinyal molekülü olan azot oksit (NO) gazı üzerinde çalışmalarını sürdürüyordu. Bu çalışmalar sırasında azot oksitin yalnız olmadığına iliÅŸkin bir fikir ortaya atıldı. Snyder'in öğrencilerinden biri, karbon monoksitin de azot oksit gibi basit bir gaz olduÄŸunu ve biyolojik bir haberci gibi davranabileceÄŸini savundu.Sis perdesi kalkıyorBu tarihten sonra Snyder ve diÄŸer araÅŸtırmacılar vücudun temizlik faaliyetlerinde korbon monoksitin azot oksite yardım ettiÄŸine iliÅŸkin bazı kanıtlar elde etti. Bu temizlik faaliyetleri bağırsakların çalışması, midenin boÅŸaltılması ve penisin ereksiyon durumuna geçmesi ile ilgiliydi. Ancak yoÄŸun çabalara karşın araÅŸtırmacılar karbon monoksitin vücuttaki kesin ve net rolünü ortaya çıkartmakta baÅŸarısız kaldılar.Ancak bu son araÅŸtırma bu sis perdesini kaldırıyor. Bu yılın baÅŸlarında Yale Ãœniversitesi Tıp Fakültesi'nden Augustine Choi ve Harvard Ãœniversitesi'nden Fritz Bach, düşük dozda karbon monoksitin. Fareden sıçana kalp nakli deneylerinde organ reddini önlediÄŸini ileri sürdü. Ä°ÅŸin püf noktasının, nakil yapılacak kalbin bir süre karbon monoksite maruz bırakmak olduÄŸunu keÅŸfettiler. Bach, ‘‘Bu mucizevi bir gaz'' diyor.Daha sonra, bir akciÄŸer operasyonu sırasında, genlerine müdahale edilmiÅŸ farelere karbon monoksit koklatılınca yaklaşık yarısı ölümden kurtuldu. Ayrıca normal farelere gaz koklatılınca yaÅŸama olasılıklarının normale göre artığı görüldü.Bütün bu sonuçlar göz önüne alınırsa akciÄŸer nakli yapılmış insanların da yaÅŸama ÅŸansları artarabilir. Her yıl binlercesi yapılmasına karşın akciÄŸer nakli ameliyatlarının diÄŸer organ nakillerinden daha riskli olduÄŸu biliniyor. AkciÄŸer nakillerinde her 10 kiÅŸiden 3'ü ölürken, böbrek nakillerinde bu oran 10'da 1'dir.5 bin ölüNe var ki bu, kısa süre içinde ameliyathanelerin karbon monoksit tüpleri ile dolacağı anlamına gelmemeli. Buna en büyük engel Choi'ye göre, karbon monoksitin kötü şöhreti. Her yıl dünyada 5.000 ile 6.000 kiÅŸi karbon monoksit zehirlenmesinden ölüyor. Bu kazalar genellikle araba egzosları ve ocaklardan yayılan gazlardan kaynaklanıyor. Karbon monoksitin öldürmesinin nedeni alyuvarlardaki hemoglobine inatçı bir ÅŸekilde yapışarak korboksihemoglobin oluÅŸturması. Bu da vücutta oksijen dolaşımını engelliyor. ‘‘İnsanlar karbon monoksitin öldürücü olduÄŸunu biliyor'' diye konuÅŸan Choi, ‘‘Ancak düşük dozlarda yararlı oluyor. Kısaca bu gaza Dr.Jekyll and Hyde gazı diyebiliriz'' diyor.DiÄŸer bir sorun da gazın öldürücü dozu ile yararlı dozu arasındaki farkın çok marjinal olması. Karbon monoksitin yararlı etkisi, vücut hemoglobinlerinin yüzde 25'inin karboksihemoglobine dönüşmesiyle ortaya çıkıyor. Ancak bulantı, kusma ve baÅŸ dönmesi yüzde 20'lerde baÅŸ gösteriyor ve bu oran yüzde 40'a ulaşınca ölüm kaçınılmaz oluyor. New Scientist’te yayımlanan habere göre, bir baÅŸka sorun da, karbon monoksitin koruyucu etkisinin daha az dozlarda azot oksit ile de elde edilmesi. Böylece daha az toksik bir madde ile aynı sonuca ulaÅŸmak, daha güvenli.Bach, yine de şöyle diyor: ‘Azot oksit, karbon monoksite oranla kimyasal olarak daha reaktif bir maddedir; dolayısıyla uzun süre bulundurulması çok büyük tehlikelere yol açabilir.’ Ayrıca sigara içenlerin gönüllü olarak normalin üzerinde karbon monoksit düzeyine maruz kaldığına dikkat çekiyor. Bach'a göre, karbon monoksit milyonlarca organ nakli hastasına fayda saÄŸlayacaksa bu riskleri de göze almak gerekir.Â