Çifte Minare çevresindeki 36 işyeri yıkılacak

2 ayrı bilirkişi heyetinin verdiği kararlar doğrultusunda Çifte Minareler'in ‘korunması gerekli taşınmaz kültür varlığı’ olduğunu tescil eden mahkeme, tarihi dokuya ve arkeolojik değerlere zarar verdiği, külliyenin silüetini bozduğu gerekçesiyle çevrede yapılan işlemlerin iptalini kararlaştırdı.

Büyükşehir Belediyesi, 2004 yılı başlarında Cumhuriyet Caddesi'nde ve tarihi kaleye bakan Selçuklular'dan kalma Çifte Minareli Medresi etrafındaki 56 işyerini önce kötü görüntü oluşturduğu gerekçesiyle yıktı. Aradan 1 yıl geçmeden bu kez aynı yere Selçuklu tarzı 36 baraka yaptırmak için harekete geçti. Prof.Dr. Hamza Gündoğdu başkanlığındaki Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu, belediyenin hazırladığı projeyi kabul etti. Gelişmelerinin medyada yer alması üzerine o dönem Erzurum Kalkınma Vakfı Başkanı olan Avukat Necati Bölükbaşı, Erzurum 1'inci İdare Mahkemesi'ne ‘Tarihi dokuya zarar verildiği' gerekçesiyle dava açtı. Yine Erzurum Barosu avukatlarından Faruk Terzioğlu da imar planında ‘yeşil alan’ olan yerde tek katlı dükkan yapılmasının iptali için 2'nci İdare Mahkemesi'ne başvurdu. Mahkemenin geçen Ocak ayında verdiği yürütmeyi durdurma kararına karşın ‘Selçuklu Çarşısı'nın inşaatı tamamlandı ve bazı kişilere dağıtıldı.

Bölge İdare Mahkemesi'nin isteği üzerine Çifte Minareli Medrese'de Sivas Cumhuriyet Üniversitesi'nden Sanat Tarihçi Yrd.Doç.Dr. Turgay Yazar, KTÜ'den yüksek mimar Yrd.Doç.Dr. Yüksel Turcan, şehir plancısı Mehmet Öztürk'ün katılımıyla keşif ve bilirkişi incelemesi yapıldı. Heyet hazırladığı raporda, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu'nun aldığı kararın tarihi mirası korumadığı, yeni yapılan tek katlı ticaret alanlarının tarihi medrese ile sur dışındaki Osmanlı Dönemi'ne ait yapıların algılanmasını zorlaştırdığına dikkat çekti. Bilirkişi heyeti, yapılan çalışmaların görsel ilişkiyi kapatacağını, tarihi dokunun araştırılmasıyla ilgili bilimsel çalışmalara engel olacağını belirtti.
Ardından Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü'nden Doç.Dr. Mehmet Tuncel, Arkeoloji Bölümünden Doç.Dr. Seyhan Doruk, Ankara Üniversitesi Başkent MYO Restorasyon ve Konservasyon Bölümü'nden Dr. Yaşar Selçuk Şener, Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü'nden Dr. N Aydan Sap ve Şehir Plancısı Erman Aksoy'dan oluşan heyet mahkeme nezaretinde geçen yıl inceleme yaptı. Bilirkişi heyeti, yapılanların şehircilik ilkeleri, planlama esasları ve kamu yararıyla bağdaştırılamayacağı kanaatine vardı. Heyet raporunda, “Fiziki müdahaleler sırasında, hem yakın çevredeki tarihi dokuya, arkeolojik değerlere zarar verildiği, hem de ihata duvarı ile yine çarşı kütlesinin Çifte Minareli Medrese külliyesi siluetini olumsuz yönde etkilediği açıkça görülmektedir” dedi.

Bu gelişmelerin ardından Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu geçen 12 Nisan’da toplanarak, 10 Mart 2006 tarihinde yapılması konusunda izin verdiği işyerleri hakkında bu kez ‘yıkın’ diye karar aldı. mahkeme kararının çıkmasından sadece 5 gün önce verilen kararla ilgili olarak Kurul Başkanı Prof. Dr. Hamza Gündoğdu, “Biz bu kararı mahkemenin önünü açmak adına verdik. Sonuçta ortada yürütmeyi durdurma kararı var. Belediye acele davranarak işyerlerini yaptı, mahkeme kararını beklemeliydi” diye konuştu.
Başkan Vekili Kutlan Menderes Elmas ile üyeler Mustafa Şahin ve Mehmet Oflaz’dan oluşan Erzurum 1'inci İdare Mahkemesi, 17 Nisan 2008 tarihinde verdiği kararda, Büyükşehir Belediyesi tarafından tarihi eser çevresinde yapılan işlemlerinin iptaline karar verdi. Belediye mahkeme kararının tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde Danıştay'a temyiz başvurusunda bulunabilecek.

ÇİFTE MİNARELİ MEDRESE

Selçuklu mimarisinin en önemli eserleri arasında yeralan Çifte Minareli Medrese'nin, 13'üncü yüzyılın sonlarında yaptırıldığı sanılıyor. Osmanlı Padişahı 4'üncü Murat'ın emri ile bir süre ‘Tophane’, daha sonra da ‘Kışla’ olan medrese, 1942-67 yılları arasında Erzurum Müzesi, günümüzde ise sergi salonu olarak kullanılıyorb 35x46 metre ebatındaki 2 katlı, 4 eyvanlı ve açık avlulu medresenin zemin katında 19, 1'inci katında 18 oda bulunuyor. Avlu 26x 10 metre ölçülerinde 4 yönden evraklarla çevrili medresenin sütunların çoğu silindirik, 4'dü sekizgen gövdeye sahip. Medresenin bezemesinde kullanılan geometrik motifler, Selçuklu taş süslemesindeki örnekler olarak gösteriliyor. Taç kapıdaki panolarda palmiye (hayat ağacı), iki başlı kartal ve altta iki ejder figürü yer alıyor. Güney eyvanın dış duvarlarına bitişik olarak yapılan iki katlı kümbetin gövdesi 12 köşeli. Kümbetin üstü dıştan külah, içten kubbe ile örtülü olarak bulunuyorb