Çift başlı kartal motifi nedir?

Çift başlı kartal, Avrasya bölgesinde pek çok farklı kültür tarafından benimsenmiş tarihsel bir figürdür. Günümüzde Arnavutluk, Karadağ ve Sırbistan devletlerinin resmi bayrağında ve birçok ülkede hala bazı kentlerin ve kimi kuruluşların, armalarında ve amblemlerinde çift başlı kartal motifi bulunmaktadır.

Eski çağlarda Hititliler ve Sümerlerde rastlanır. Sümerler’de Lagaş kentinin simgesi çift başlı kartaldır. Onlardan; Akadlara, Asurlulara, Sasanilere, Bizanslara ve Türklere geçer. Aynı zamanda: Hititlilerde, Büyük krallık döneminde: Hattuşa, Alacahöyük ve Yazılıkaya’daki kabartmalarda, yine çift başlı kartal görülür.

Anadolu’da durum böyle iken, Orta Asya’da Şamanizm’e göre yer ile göğün arasındaki çelik kapıyı kartal tutar. İnsanlara gökyüzü ve yeryüzü yolculuklarında refakat eden varlıklar kuş şeklindedir. Kartal, kuşlar arasında ululuk ve yükseklik timsalidir. Bu yüzden Türkler, kılıç kabzalarında, çift başlı kartal figürü kullanmışlardır.

Çift başlı kartal figürü ilk kez, M.Ö. 3000 sonları ve 2000 başlangıcında, Mezopotamya’da görülür. Daha sonra ise bütün Orta Asya’ya yayılmıştır. Anadolu’ya kadar uzanan evrede çift başlı kartal, Türk medeniyetleri tarafından sevilerek kullanılmıştır. Bu kullanımında pek çok sembolik anlam yüklenmiştir. Orta Asya’da çift başlı kartal nazarlık, tılsım, aydınlık ve güneş sembolü olarak işlenir. Sikkeler üzerinde ise bazı hükümdarlar arma-sembol, diğer bir kısım hükümdar ise hükmetme gücünü destekleyen, pekiştiren bir motif olarak kullanılmıştır. Artuklu sikkelerinde ve Anadolu’daki Selçuklu yapılarında kullanılan çift kartal simgesi surlarda, cami ve medreselerde, saraylarda; koruyucu ve hakimiyet sembolü olarak ve kötü güçlerden koruyucu olarak kullanılmıştır.

Bu arada, çift kartal motifinin Bizanslılar tarafından da kullanıldığını görüyoruz. Bu motif, Bizans’ta devlet ve kilisenin, tek bedende, bir arada tutulup yönetildiğini simgelemekteydi. 14'üncü yüzyıldan itibaren Kutsal Roma-Cermen imparatorlarının hanedan arması, daha sonra ise Avrupa’da soyluluk simgesi olarak benimsenir. Alman, Avusturya-Macaristan ve Rusya imparatorluklarının devlet armalarında da kullanılır.

Amerika Metropolitan Müzesi'nde görülen bir taş oyma çift başlı kartal kabartması, Konya İnce Minareli Medrese'den çalınarak götürülmüştür.

Sonuç olarak, çift başlı kartal figürünün Orta Asya’dan çıktığı söylense de, Türklerin Anadolu’ya yerleşmesinden önce, Anadolu’da kullanılıyor olması da ilginçtir. Ululuk ve hakimiyeti temsil ettiği kesin olmakla birlikte, çıkış kaynağı konusunda tam bir fikir birliği yoktur. Ama günümüzde, bir kısım ülkenin bayraklarında da çift başlı kartal figürü kullanılmaktadır.