Ceza Adalet Sistemi SOS veriyor

1997 yılında Türkiye'de görev yapan 3 bin 156 savcının önüne gelen dosya sayısı 3,5 milyon

Ord. Prof. Dr. Sulhi Dönmezer ile Prof. Dr. Feridun Yenisey tarafından hazırlanan ‘‘Ceza Adalet Sistemi'nin Etkinliği’’ araştırması, Türkiye'de Ceza Adalet Sistemi'nin sıkıntılı durumunu gözler önüne serdi. İstanbul adliyelerindeki davalarda, suçun öğrenilmesi ile hükmün kesinleşmesi arasındaki süre, yargıtay yolu da kullanılırsa 568 güne kadar uzayabiliyor. Ağır Ceza davalarında bu süre daha da uzun.

Ceza Adalet Sistemi'ne yönelik kısa vadeli çözümler ile iyileştirmeler öneren ve Ord. Prof. Dr. Sulhi Dönmezer ile Prof. Dr. Feridun Yenisey tarafından gerçekleştirilen ‘‘Ceza Adalet Sisteminin (CAS) Etkinliği Araştırması’’, bir reform programının acilen yürürlüğe girmesi gerektiğini gözler önüne serdi. Araştırma, Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı (TESEV) tarafından desteklendi.

Türkiye'de yargı alanında deneysel bulgulara ve alan çalışmasına dayanan bir araştırma ilk kez gerçekleştirildi. Araştırmaya ve analizlere esas teşkil eden veriler, İstanbul'daki ceza, vergi ve idare mahkemelerinden sistematik tesadüfi örnekleme yöntemiyle seçilen 1994 ve öncesi döneme ait 1114 dosyanın ayrıntılı şekilde incelenmesiyle elde edildi.

CAS Etkinliği Araştırması'nın amacı, Türkiye'deki ceza yargılama sürecini bütün aşamalarıyla ve aktörleriyle adım adım izlemek, her aşama ile ilgili ayrıntılı bilgi edinmek, yargılama sürecinin bir parçası olan aktörlerin davranışını değerlendirmek ve bu bulgulara dayanarak sistemdeki darboğazları saptamak, bunların giderilmesi için öneriler geliştirmek olarak sıralanıyor.

Araştırmada sıralanan eleştirilerse, üç ana başlıkta toplanıyor.

CAS meşru olmalı. Başka bir deyişle dürüst ve adaletli çalıştığı, bağımsızlığı yurttaşlar tarafından yaygın şekilde kabul edilmeli.

CAS rasyonel olmalı. Suçlar ve cezalar arasındaki dengeler gözetilmeli.

CAS makul bir süre içinde sonuca ulaşacak biçimde, süratli çalışmalı.

CAS NASIL HIZLANACAK

Ord. Prof.Dr. Sulhi Dönmezer ve Prof.Dr. Feridun Yenisey, CAS'ın aslında yavaş çalışmadığını söylüyorlar:

‘‘Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin kabul ettiği makul süre vardır. Türkiye'de kimi davalar bu sürenin çok altında bir zamanda tamamlanıyor. Ama önemli olan bir davanın kısa ya da uzun sürmesi değil, hak ettiği kadar sürmesi’’ diyorlar. CAS'ın bu süreyi yakalayabilmesi için üzerine gidilmesi gereken noktalarsa, şöyle sıralanıyor:

1- Yargıtay sürecinin kısaltılması yolları araştırılmalı

2- Üst mahkemelerin kurulması daha fazla geciktirilmemeli

3- Temyizi kabil davalar yeniden tanımlanmalı

4- Bilgi ulaşımını kolaylaştıracak entegre bir sistem kurulmalı

5- Esas mahkemelerdeki süreç hızlandırılmalı

6- Yargılama aşamasından önceki soruşturma aşaması, eksiksiz yapılmalı

7- Yazışmalarda gerekli güvenlik önlemleri alınarak, elektronik posta ve fakstan yararlanılmalı

8- Sulh ceza mahkemelerinin küçük suçlarda bütün delil ve tanıkların ilk celseye getirilmesi suretiyle tek celsede sonuçlandırılmalı

9- Bazı suçların mahkemeye gelmeden çözümü yoluna gidilmeli

10- Mahkemelerde önemli bir tıkanıklığa neden olan çek suçları ile ilgili yeni ve rasyonel bir düzenlemeye gidilmeli

CİDDİ REFORM İHTİYACI

Türk Ceza Adalet Sistemi'nin ciddi reform ihtiyacı, uzun bir süredir konuşuluyor. Ancak gösterilen çabaların hiçbiri, köklü bir CAS reformu ile sonuçlanmadı. Yine de Adalet Bakanlığı, bugüne kadar demokratikleşme ve yargı reformu alanında bir dizi kanun önerisi hazırladı. Bunlar başlıklar halinde sıralanacak olursa;

Adliye Mahkemeleri ile Üst Mahkemelerin Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun Tasarısı (18.1.2000'de ilgili komisyon tarafından tamamlandı)

1412 Sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu'nda ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı (Halen yeni bir CMUK tasarısı - CMUK 2000 - hazırlanmış durumda)

Bazı Kanunlardaki Cezaların İdari Para Cezasına Dönüştürülmesine Dair Kanun Tasarısı

3167 Sayılı Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı

5680 Sayılı Basın Kanunu'nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine Dair Kanun Tasarısı

1136 Sayılı Avukatlık Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı

Uzlaştırma Kurullarının Kuruluş, Görev ve Yetkilerine Dair Kanun Tasarısı

İcra ve İflas Kanununun Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı

İş Mahkemelerinin Kuruluşu, Görevleri ve Yargılama Usulü Hakkında Kanun Tasarısı

6570 Sayılı Gayrimenkul Kiraları Hakkında Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesine Dair Kanun Tasarısı

634 Sayılı Kat Mülkiyeti Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine, Bazı Maddelerinin Yürürlükten Kaldırılmasına ve Kanuna Toplu Yapı ile İlgili Maddeler Eklenmesine Dair Kanun Tasarısı

Kapasitesi dolu bir cezaevinden verim alamazsınız

Ord. Prof.Dr. Sulhi Dönmezer ve Prof.Dr. Feridun Yenisey, TESEV'den ücretsiz olarak temin edilecek araştırma kitabında, Türkiye ile Avrupa Ceza Adalet Sistemi arasındaki farkları da vurguluyorlar. Türkiyede hakim sayısını arttırmaya gidildiği, oysa diğer ülkelerde savcı sayısının arttırıldığını söylüyorlar. Böylece tahkikatın ve soruşturma daha iyi yapılıyor ve lüzumsuz dava açılmıyor.

Türkiye'de hazırlık soruşturması 75 gün gibi kısa bir süre tutulurken, Avrupa'da bir dava üç aydan önce açılamıyor. Ancak ilk celseden son celseye kadar geçen süre ülkemizde 164 günken, Avrupa da sadece 1 gün.

Yine Türkiye'de açılan davaların beraatle sonuçlanma oranı yüzde 53 iken Japonya da mahkumiyetle sonuçlanma oranı yüzde 93. Türkiye'de suçlar Avrupa ortalamasının altında görünüyor. Dönmezer ve Yenisey ‘‘ya istatistikler yanlış ya da bu bir gerçek’’ diyorlar.

Dönmezer ve Yenisey, düzenledikleri kitap tanıtım toplantısında cezaevlerinin kapasitesinin üzerinde çalışmasına da değinerek, ‘‘Bir cezaevi ödevlerini yerine getiremezse hiçbir verim alamazsınız. Bu nedenle hürriyeti bağlayıcı cezaların yerini kamu kuruluşlarında çalıştırma, monitör, pranga gibi alternatif yöntemler kullanılmalı’’ dediler.