Büyük Ünlü Uyumu Nedir? Büyük Ünlü Uyumu Konu Anlatımı Ve Örnekleri
Güncelleme Tarihi:
Edebiyat dünyasında sıklıkla karşılaşılan anlamlardan biri de büyük ünlü uyumudur. Pek çok kişi büyük ünlü uyumunun tam olarak ne anlama geldiğini ve nasıl kullanıldığını bilmiyor. Özellikle küçük yaştan itibaren çocuklar için büyük öneme sahip olan dilbilgisi anlamlarından biridir. Peki, büyük ünlü uyumu nedir? Büyük ünlü uyumu konu anlatımı ve örnekleri hakkında bilinmesi gerekenler.
Büyük ünlü uyumunu anlayabilmek için öncelikle bazı belli başlı kavramları bilmek gerekir. Kavramların başında ünlü harfler gelir. Türkçedeki ünlü sesleri bilmek suretiyle büyük ünlü uyumunu anlamak çok daha kolay hale gelebilmektedir. Örgün eğitimde öğrencilere anlatılan ve Türkçede önemli bir yeri olan büyük ünlü uyumu kuralı, ünlü seslerin başlama ve bitiş üzerine kurgulanmış bir yapıdır.
Büyük Ünlü Uyumu
Büyük ünlü uyumu kuralını en iyi şekilde anlayabilmek için öncelikle sesli harfleri incelemek gerekir. Türkçede 8 farklı ünlü ses bulunmaktadır. Bunlar ‘a, e, ı, i, o, ö, u, ü’ sesleridir. Bu sesli harflerden yarısı ince yarısı ise kalın harflerden oluşur. Kalın harfler ise ‘a, ı, o, u’ ve ince harfler ‘e, i, ö, ü’ şeklinde sıralanmaktadır. Bu harfler kullanılmak suretiyle büyük ünlü uyumu kuralı öne çıkar. Sesli harflere bağlı olarak ince ya da kalın harfle başlamak suretiyle bitişine uygun şekilde büyük ünlü uyumu kuralı ele alınır.
Büyük Ünlü Uyumu Nedir?
Türkçe içerisinde eğer bir kelimede ilk olarak kalın harf bulunuyorsa kelime içerisindeki diğer harflerin de kalın olması gerekir. Aynı şekilde eğer kelime ince harf ile başlıyorsa yine ince harfle bitmesi büyük ünlü kuralı anlamına gelmektedir. Diğer bir ismi ile buna incelik kalınlık uyumu da denir. Tabii Türkçede her kelime büyük ünlü uyumu kuralına göre yazılmaz. Bu kurala uyan ya da uymayan bazı kelimeler bulunmaktadır. Buna bir örnek vermek gerekirse;
- ‘Çelikten’, bu kelimede ince sesle başlayarak ince sesle bitiş üzerinden büyük ünlü uyumu bulunur,
- ‘Kitaplık’, burada görüldüğü üzere ise ince ses ile başlayan kelime kalın ses ile bitmektedir. Bu da kelimenin büyük ünlü uyumuna uymadığını gösterir.
Büyük Ünlü Uyumu Konu Anlatımı
Genelde büyük ünlü uyumu konu anlatımı sesli harfler üzerinden ele alınarak gösterilir. Bu konuda 8 farklı sesli harf iki değişik kategoriye ayrılır.
- a, ı, o, u kalın sesli harfler,
- e, i, ö, ü, ince sesli harfler,
Bu harflerin başlangıcı ve bitişine bağlı olarak büyük ünlü uyumu kuralı ortaya çıkar. Kalın sesli harfle başlayan kelime aynı şekilde kalın sesli harfle devam etmeli ve sonlanmalıdır. Aynı biçimde sesli harf üzerinden kelime içerisindeki tüm harfler sesli olması gerekir. Türkçede olmasına rağmen ise bu kurala uymayan pek çok farklı kelime bulunmaktadır. Günlük yaşam içerisinde bu kelimeler kullanılır.
Büyük Ünlü Uyumu Örnekleri
Türkçede büyük ünlü uyumu kuralına uyan kelimeler iki farklı kategori üzerinden ele alınır. Bunlardan biri kalın sesli olanlar ve diğeri ise ince sesli olanlar şeklinde öne çıkar.
Kalın Sesli Olanlar: Araba, masa, koltuk, uçak, lamba, martı, yastık, sorgulamak, ağaç, ırmak, araştırmak, amaç, satılık, kılıç, bakıcı, bardak, halı, kavga, vatandaş, oklava, balık, oturum, oyuncu, çaycı, tahta, sınıf, sıra ve savaş ile barış gibi daha pek çok kelimeyi saymak mümkün.
İnce Sesli Olanlar: Sevgili, izlemek, leylek, sistem, güven, ince, gündem, simit, lise, silgi, öğretmen, ülke, etiket, sözlük, bedel, ücret ve büyük ile küçük gibi daha pek çok farklı kelime söylenebilir.