Büyük feláketin belgeleri 234 sene sonra Türkiye’de

Denizcilik tarihimizin en büyük yenilgisini 1770’in 6 Temmuz gecesi ÇeÅŸme’de almıştık ve Kont Aleksi Orlov kumandasındaki Rus donanması, limanda demirli bulunan Türk savaÅŸ gemilerinin tamamını ateÅŸe vermiÅŸti.Tarihlere ‘ÇeÅŸme faciası’ olarak geçen, koskoca bir donanmaya ve binlerce askerimizin hayatına málolan hadisenin kahramanı Kont Orlov’un bu baskınla ilgili evrakı, ABD’nin San Francisco kentinde geçtiÄŸimiz günlerde açık arttırmaya çıkartıldı. Türkiye’de konuyla ilgili hiçbir resmi makamın farketmediÄŸi arttırmaya OÄŸuz Aydemir adında bir Türk iÅŸadamı katıldı, Orlov Belgeleri’nin tamamını satın alıp Türkiye’ye getirdi ve incelemem için bana verdi. Ä°ki günden beri, dostum Prof. Ä°lber Ortaylı ile bu dosya üzerinde çalışıyoruz. Herbiri Kont Aleksi Orlov’un imzasını taşıyan belgeler arasında savaÅŸ gemilerimizin özellikleri ile mevkilerini gösteren çizimler, ÇeÅŸme baskınının planları ve Kont’un hücum emirleri bulunuyor.MASAMIN üzerinde birkaç günden beri, içerisinde 22 adet belgenin yeraldığı bir dosya duruyor. Bunlar tarihimizin, özellikle de askeri tarihimizin en önemli olaylarından biriyle, donanmamızın neredeyse tamamının 1770’in 6 Temmuz gecesi ÇeÅŸme’de Kont Aleksi Orlov kumandasındaki Rus donanması tarafından yokedilmesiyle sonuçlanan, tarihlere ‘ÇeÅŸme faciası’ olarak geçen, denizde yaÅŸadığımız gelmiÅŸ geçmiÅŸ en büyük yenilgiyle ilgili belgeler...1770’in 18 Haziran’ı ile 17 Eylül’ü arasında bizzat Kont Aleksi Orlov tarafından yazılıp imzalanan belgeler arasında Türk savaÅŸ gemilerinin özellikleri ile mevkilerini gösteren çizimler, Orlov’un savaÅŸ planları, ÇeÅŸme faciası öncesinde yapılan taktik çalışmalar ve Kont’un gemilerine gönderdiÄŸi hücum emirleri bulunuyor.BÖYLE BOZGUN GÖRMEDÄ°KDenizcilik tarihimizin en büyük yenilgisiyle ilgili olan bu belgeler, ABD’nin San Francisco kentinde geçtiÄŸimiz günlerde açık arttırmaya çıkartıldı. Ä°ÅŸin ilginç olan tarafı, Türk makamlarının Kont Orlov’un bizim için son derece önemli olan bu evrakının müşteri beklediÄŸini farketmemiÅŸ olmalarıydı. Belgeleri, dostum olan OÄŸuz Aydemir adında bir Türk iÅŸadamı satın aldı, bundan üç gün önce Türkiye’ye getirtti, incelemem için bana verdi ve bir diÄŸer dostumla, konunun en önemli üstadlarından olan Prof. Dr. Ä°lber Ortaylı ile iki gece boyunca belgelerle hemhál olduk! Ä°lber, ikinci anadili ile, yani nefis Rusça’sı ile Kont Orlov’un hakkımızda bundan tam 234 sene önce hazırladığı feláket senaryolarını okudukça ÇeÅŸme’de 6 Temmuz 1770 gecesinin kahreden hararetini hissettik ve göklere yükselen çığlıkları yeniden duyar gibi olduk.‘ÇeÅŸme faciası’nın ne olduÄŸunu, bilmeyenler yahut unutmuÅŸ olanlar için kısaca anlatayım:1768 yılında Osmanlı tahtında Üçüncü Mustafa oturuyordu ve Rusya ile iliÅŸkiler gergin bir hal almıştı. Rus Çariçesi Ä°kinci Katerina’nın ordularının himayemiz altında bulunan Polonya’yı iÅŸgale kalkması üzerine 8 Ekim günü Rusya’ya savaÅŸ ilán ettik ama hiçbir hazırlık yapmadığımız için, orduyu ancak altı ay sonra harekete geçirebildik. Savaşın iki yılında ne Türkiye, ne de Rusya, önemli bir baÅŸarı kazanamadı.ÇARİÇE’NÄ°N SEVGÄ°LÄ°SİÇarpışmalar devam ederken, Rusya, Mora’da yaÅŸayan Rumlar’ı ayaklandırmak maksadıyla Ä°ngiltere’nin de desteÄŸiyle Akdeniz’e oldukça kuvvetli bir donanma gönderdi. Bu arada karadan gelen ve Çariçe Katerina’nın sevgilisi olan Kont Theodore Orlov ile kardeÅŸi General Kont Aleksi de askerleriyle beraber donanmaya katıldılar.Rumlar, Mora’ya asker çıkartan Ruslar’ın kışkırtmasıyla isyan edip Türkler’e karşı bir katliama giriÅŸtiler. Ayaklanma, Osmanlı kara ve deniz birlikleri tarafından bastırıldı, Rus askerleri ise gemilerine binerek yeniden Akdeniz’e açıldılar.Üç filodan oluÅŸan Rus donanması ile Kaptan-ı Derya Hüsameddin PaÅŸa’nın kumandasındaki Türk gemileri çok geçmeden karşı karşıya geldiler ama gemilerimiz geri çekilmek zorunda kaldı. Ä°kinci karşılaÅŸmada, daha sonraları kaptan-ı deryalık ve sadrazamlık yapacak olan Cezayirli Gazi Hasan PaÅŸa’nın kalyonuyla Rus Amirali Spiridof’un gemisi çarpışıp yanmaya baÅŸladı ve her iki taraf, yangının kendilerine de sıçramaması için tekrar geri çekildi. Türk donanması ise tarihi bir hata yaptı, manevra imkánı bulunmayan ÇeÅŸme Limanı’na girip demirlemek gafletinde bulundu.O sırada ÇeÅŸme’nin açıklarında beklemekte olan Rus gemileri, Türk tarafının sıkışmış bir halde bulunduÄŸunu farkedince limanın giriÅŸini kapattılar ve 1770’in 6 Temmuz gecesi Türk donanmasının üzerine iki adet ‘brulot’, yani yaklaÅŸtıkları anda patlayıp her tarafı yangın yerine çevirecek olan ateÅŸ gemileri gönderdiler. Bazı kaptanlarımız yeniden gaflete düşerek ateÅŸ gemilerini teslim olmak isteyen Ruslar’la dolu kayıklar zannedip bunları Ä°stanbul’da yapacakları zafer resmigeçidinde kullanma hayaline dalınca, olan oldu: AteÅŸ gemileri bir anda patladı, alevler tedbirsiz davranan Türk gemilerini sardı, koskoca donanma birkaç sat içerisinde yokoldu ve kurtulmayı baÅŸaran tek gemimiz de Ruslar’ın eline geçti.TESELLÄ°YÄ° ŞİMDÄ° BULDUKÇeÅŸme’de uÄŸradığımız feláket, Rusya’da bayram havası estirdi. Çariçe Ä°kinci Katerina, filolardan birinin kumandanı olan Kont Aleksi Orlov’a ‘ÇeÅŸmenski’, yani ‘ÇeÅŸmeli’ unvanını verdi. Daha sonra zaferin hatırasına baÅŸkenti Petersburg’a yarım saat mesafede ‘Çarko Selo’ adını taşıyan bir köy inÅŸa ettirdi ve köy 1996 senesinde baÅŸtan aÅŸağı restore edildi.Türkiye, bundan tam 234 sene önce bugünlerde, tarihinin en büyük yaralarından birini sarmaya çalışmakla meÅŸguldü.Bir iÅŸadamının San Francisco’da satılan belgelere baÅŸkalarına fırsat bırakmadan sahip çıkması, büyük feláketin acısını 234 sene sonra hafifletmiÅŸ ve baskında can veren binlerce levendimizin ruhlarına az da olsa teselli vermiÅŸ oldu.ZENGÄ°NLERE ÖRNEK OLSUNBiz, millet olarak yenilgilerimizi hatırlamaktan pek hoÅŸlanmayız ama önümüzdeki günlerde aynı ‘patron’un giriÅŸimiyle bir ilk ortaya konacak. ÇeÅŸme Kalesi’nde yine OÄŸuz Aydemir’in giriÅŸimiyle bir ‘1770 Holü’ düzenlenecek, Rusya’dan getirtilen baskınla ilgili gravürler, küle dönen kalyonlarımızın maketleri, Orlov Belgeleri’nin kopyaları ve yeniden yaptırılacak olan bahriye sancaklarımız bu holde sergilenecek.OÄŸuz Aydemir’in Orlov Belgeleri’ni satın alması, servet sahibi entellektüellerimizin ÅŸahsi çabalarının kültür hayatımıza ne derece büyük katkılar yapabileceÄŸinin güzel bir örneÄŸidir. Türkiye’nin bu yeni ‘patron’unu yani ‘sanat koruyucusu’nu devletin ilgili hiçbir makamının haberdar olmadığı bu belgelere sahip çıktığı için tebrik ediyorum.FACÄ°ANIN SIRRI ÇÖZÃœLÃœYORRusya tarihinin Türkiye’deki tek üstadı olan Prof. Dr. Ä°lber Ortaylı ile bendeniz Orlov Belgeleri üzerinde sabahlara kadar çalıştık. Â