Bu yıl tıpta en önemli 10 baÅŸarı beklentisi

Şüphesiz, bilimde bizi en çok ilgilendiren, yakın geleceÄŸe iliÅŸkin beklentilerdir. En yakın geleceÄŸi 2005 yılı olarak tanımlarsak, acaba saÄŸlığımızı, hayatımızı, cüzdanımızı etkileyecek hangi geliÅŸmeler söz konusu tıpta?Bazı bilim adamları, yaÅŸam bilimi ve tıp açısından, 2005’e ‘hasat zamanı’ yakıştırmasını yapıyor. Yani önceki yıllarda baÅŸlatılan bir dizi çalışmanın meyvelerini bu yıl ‘yiyeceÄŸiz’. Ä°ÅŸte, AIDS virüsünün vücutta yayılmasını engelleyen ilaçlardan tutun, sıtma ve tüberküloza karşı daha etkin aşılara kadar çeÅŸitli bilim dergilerinde baÅŸarı beklentileri arasında gösterilen 10 konu...1 AIDS VÄ°RÃœSÃœNÃœ DURDURACAK Ä°LAÇDünyamızda 40 milyon AIDS hastası var. Ve çok daha fazlası AIDS virüslü insan. Bu sayılar giderek de artıyor. 2005 yılı sona ermeden virüsün yayılmasını engelleyici yeni bir molekülün insanlar üzerindeki klinik deneyleri sonuçlanmış olacak. Bugüne kadar bilinen antiviraller (virüs karşıtı ilaçlar), hastalığın anahtarı olan 3 proteinden ancak ikisi (traskriptas ve proteas) üzerinde etkiliydi. Åžimdi ‘L-870812’ diye adlandırılan yeni bir molekül, bugüne kadar göz ardı edilen üçüncü protein (integras) üzerinde de etkili. Geçen temmuz ayında Pennsylvania’da Merck de West Point laboratuvarlarında Daria Hazuda ve ekibi tarafından maymunlar üzerinde yapılan klinik deneyler, bu ilaç-molekülün integras’ın aktivitesini durdurduÄŸunu gösterdi. Yani AIDS virüsü onu kullanamıyor. Bu üçüncü molekülün diÄŸer iki ilaçla beraber kullanılması ile, AIDS hastalarının yaÅŸam süresinin uzatılması için büyük bir ÅŸans doÄŸuyor. Yıl sonuna kadar bu sonucu alacağız.2KALP VE DAMARLARDAN DAHA NET GÖRÃœNTÃœLERBedenimizi görüntüleme pek çok hastalığın erken tanısında ve tedavisinde tıbba yeni ufuklar açtı. Ancak, henüz tam istenilen bilgileri bize vermekten uzaklar. Tıp, daha kesin ve net görüntüler peÅŸinde. Ä°ÅŸte bu yıl devreye girecek yeni nesil görüntüleme cihazları, özellikle kalp rahatsızlıkları için bu olanağı saÄŸlıyor. Saniyenin üçte biri sürede gerçekleÅŸen her rotasyonda 64 kez bedenin fotoÄŸrafını çeken bu tarayıcı sayesinde, kalp ve kalbe giden damarlar bugüne kadar hiç olmadığı kadar kesin ve net incelenebilecek. Halen kullanılan tarayıcı saniyenin üçte birinde sadece 16 poz çekebiliyor.3Ä°LAÇ ÃœRETÄ°MÄ° 4 YIL KISALIYORÄ°laç üreticilerinin gözünü yıldıran ana konu, yeni bir ilacın piyasaya ancak 8-12 yıllık bir çalışma sonucu sürülebilmesi ve bunun doÄŸurduÄŸu 1 milyar dolara kadar varan masraflardı. Åžimdi bu süreyi 4 yıl kadar kısaltacak yeni bir görüntüleme teknolojisi kullanıma giriyor. Avrupa’da 13 ülkeden 58 laboratuvarın ortak çalışmalarının ürünü olan teknolojinin adı ‘Moleküler görüntüleme’. BaÅŸta kanser tedavisinde olmak üzere, bir sürü ilacın geliÅŸtirilme metodlarında devrim olarak nitelendirilen bu teknoloji sayesinde, hücrelerin içinde meydana gelen kimyasal deÄŸiÅŸiklikler görüntülenebiliyor. Böylece, ilacın hücre içindeki etkileri doÄŸrudan, daha kolay ve kısa sürede saptanabileceÄŸi için, ilaçların testleri ve laboratuvar deneyleri daha hızlı tamamlanacak ve ilaçlar piyasaya daha kısa sürede sunulacak.4ALZHEIMER HASTALIÄžINDA SIR PERDESÄ° ARALANIYORYeni bir protein, geliÅŸmiÅŸ ülkelerde 20 milyonu aÅŸkın Alzheimer hastası için gerçek bir umut ışığı yaktı. ABD’de Wisconsin-Madison Ãœniversitesi’nde yürütülen çalışmalarda nöro biyologlar, sinir hücreleri (nöron) içinde ve etrafında beta amiloid (amyloide) plakaların oluÅŸmasını önleyen bir protein (transthyretine) buldular. Söz konusu plakalar, hastalığın karakteristik özelliÄŸi olarak biliniyor. Ancak Alzheimer’ın nedeni mi yoksa sonucu mu olduÄŸu henüz bilinmiyor. Ä°ÅŸte 2005 bu sorunun yanıtının bulunduÄŸu yıl olacak. AraÅŸtırmacılar halen fareler üzerinde yaptıkları deneylerde beyindeki bu protein miktarını arttırarak plakaların oluÅŸmasını önlemeyi baÅŸardılar. YaÅŸlılığın baÅŸ belası Alzheimer üzerinde umut verici bir geliÅŸme.5UZAYDA BAÅžKA YAÅžAM VAR MI SORUSUNA YANITÄ°nsanlığın ‘iyileÅŸmez’ bir merakı, uzayda, evrende, kendisine benzer veya baÅŸka biçimlerde hayatların olup olmadığını öğrenmek. Bu amaçla büyük paralar harcanıyor ve uzaya yolculuklar yapılıyor. Evrende baÅŸka yaÅŸam kaynaklarının var olup olmadığına yönelik araÅŸtırmalar, bu yıla farklı bir damga vuracak. Zaten ÅŸimdiden Mars’ta ve Satürn’ün uydusu Titan’da önemli bilgilere ulaşıldı. Ocak 2004’te gerek ABD’li uzay araçları Opportunity ve Sprit’in Mars’ın yüzeyinde yaptığı araÅŸtırmalarda, gerekse Avrupa’nın gönderdiÄŸi Mars Express’in radar taramaları ile kızıl gezegen Mars’ta bir zamanlar hayat olduÄŸuna iliÅŸkin ilk bulgulara ulaşıldı. Avrupa’nın uzaya gönderdiÄŸi Cassini’nin robotu Huygens de Titan’ın yüzeyine indi. Tamamen buzlarla kaplı, rüzgarın saatte 800 kilometre hızla estiÄŸi Titan’ın atmosferinin, canlıların ilk organizması olan aminoasitleri sentez yapma kapasitesinin olup olmadığı araÅŸtırılıyor. Proteinlerin ve DNA’nın yapısına daha yakın olan makromoleküller de incelenecek.6BEYNÄ° TEHLÄ°KESÄ°Z UYARMA TEKNİĞİNöroloji hastalıklarının pek çoÄŸunda, özellikle beyinde kompulsif obsessif bozukluklar yaÅŸayanların tedavilerinde, beyni elektriksel olarak uyarmak zorundadır uzmanlar. ÖrneÄŸin Parkinson hastalarında. Uzmanlar, elektrostimülasyon tekniklerinin hemen hepsinde beyne iÄŸneler yerleÅŸtirirler. Tabii bu durum az da olsa hem risk taşıyor hem de hasta açısından hoÅŸ olmayan durumlar yaratıyor. Fransa’da Henri-Mondor Hastanesi’nden Stephane Palfi, beyne elektrik uyarısı vermenin yeni bir yöntemini geliÅŸtirdi: Beyne delik açmaya gerek kalmadan, saç derisine elektrotlar yerleÅŸtiriliyor ve bu elektrotlar, beynin belirlenen bölgelerine dışardan elektrik akımı veriyorlar. Kafatasını açmaya gerek kalmıyor ve yalnızca saç derisinin üzerine takılı elektrotları yerinden çıkarmak yeterli oluyor. Türkiye ve dünyada milyonlarca Parkinsonlu ve diÄŸer hastalar için daha kabul edilebilir bir tedavi.7TEK Ä°ÅžLEMLE KANSER, VÄ°RÃœS VE PATOLOJÄ°K HASTALIKLARI TEDAVÄ°Evet, bir hayal gibi, ama viral enfeksiyonları, kanser vakalarını ya da patolojik rahatsızlıkları tek bir iÅŸlemle tedavi etmek, 2005 yılı haziran ayından itibaren gerçek olabilecek. Çünkü bu tarihte insan üzerinde ilk kez denenen yeni bir tedavinin sonuçları alınmış olacak. DNA’larımızdan aldıkları komutları hücrelere ve bedene ileten RNA’lar, bu tedavinin anahtarı. RNA’lar kullanılarak, tüm bu hastalıklarda ortaya çıkan protein üretimi engellenecek. Bu yeni stratejinin hayvanlar üzerindeki testleri baÅŸarıya ulaÅŸtı. Ä°laç ÅŸu anda, Acuity Pharmaceuticals ÅŸirketince test ediliyor. Merck ve Eli Lilly gibi ilaç devleri de geliÅŸmeleri yakından izliyor.8TÃœBERKÃœLOZA BCG’DEN DAHA ETKÄ°LÄ° YENÄ° AÅžITüberküloz. YoksulluÄŸun baÅŸlıca hastalıklarından biri ve ülkemizde de özellikle son 10 yıl içinde hızla yayıldı. 24 yıldan beri tüberküloza karşı, bilinen BCG’den baÅŸka yeni bir aşı geliÅŸtirilmeye çalışılıyor. 2005’in ilk yarısında Oxford Ãœniversitesi ile Brüksel’deki Pasteur Enstitüsü’nden bir ekip, ‘85A’ adını verdikleri yeni maddenin klinik deneylerini baÅŸlatma kararı aldılar. 85A, yeni aşı hazırlığında kullanılacak proteinin adı. Deneyler Güney Afrika’da yüksek risk taşıyan 100’ye yakın hasta üzerinde yapılacak. 85A’nın BCG’nnin yerini alacağı ve yılda 2 milyon insanı etkisi altına alan hastalıkla mücadelede gerçek bir dönemeç olacağı ileri sürülüyor.9KALP HASTALIKLARINI ÖNLEYÄ°CÄ° ANTÄ° OBEZ MOLEKÃœLObezlik, özellikle kalp hastalıklarında bir numaralı etkenlerden biri. ÅžiÅŸmanlığı önleyici, iÅŸtah kesici çeÅŸitli ilaçlar piyasada satılıyor. Ancak kimse bunlardan yeterince memnun deÄŸil. Åžimdi kalbi korumak için bir anti obez silah, 2005’in ikinci yarısından sonra devreye girecek. Bu ilacın, aşırı kilolara baÄŸlı olarak meydana gelen kardiovasküler rahatsızlıklara karşı devrim niteliÄŸinde olacağı belirtiliyor. Söz konusu ilaç, iÅŸtahı azaltan bir molekülden oluÅŸuyor. Bugüne kadar yapılan deneyler yılda 10 kilo verildiÄŸini, üstelik de kalp hastalığına yol açan fazla yaÄŸların da eritildiÄŸini ortaya koyuyor. Hem de ÅŸu ana kadar elde edilen bulgulara göre ilaçın yan etkileri bulunmuyor. Sanofi Aventis ÅŸirketi, ilacın Amerika ve Avrupa pazarlarına verilmesi için ÅŸimdiden çalışmalarını yürütüyor.10SITMAYA KARÅžI NÄ°HAYET BAÅžARININ EŞİĞİNDEYÄ°ZYılda 1-3 milyon insanın ölümüne yol açan sıtmaya karşı etkin aşı çalışmaları 40 yıldan beri yürütülüyordu. Fakat kesin bir baÅŸarı saÄŸlanamadı. Åžimdi çok güçlü bir umut var: Barcelona Ãœniversitesi ve Glaxosmith Kline ilaç firmasının ortak yürüttüğü yeni ilaç çalışmaları, klinik deneylerin 3. aÅŸamasına kadar geldi. Aşının sırrı, enfeksiyonun erken evrelerinde, hatta sineÄŸin sokmasından hemen sonra, bağışıklık sistemini zorlayarak, parazitin içinde bulunan iki anahtar proteini tanımasını saÄŸlamak. Böylece sıtmaya karşı bağışıklık saÄŸlanmış olacak. Mozambik’te 4 yaşın altında 2 bin çocuk üzerinde yürütülen ikinci aÅŸama deneylerde, en ÅŸiddetli sıtma vakaları karşısında yüzde 60 oranında baÅŸarı saÄŸlandı.Â