Bu ödülü ilk kez bir Türk alıyor: Zehra Hoca'nın barış laboratuvarı

SABANCI Üniversitesi Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Zehra Sayers, Ortadoğu’da eşi benzeri görülmemiş bir çalışmaya imza atarak, birbirleriyle siyasi uyuşmazlık içinde olan ülkeleri, Ürdün’de kurulan ileri teknoloji laboratuvarı SESAME’de aynı çatı altında buluşturdu.

20 yıllık çalışma sonucunda ‘SESAME’ (Ortadoğu’daki Sinkrotron Işığı Deneysel Bilim ve Uygulamaları) adındaki İsviçre’deki CERN benzeri ileri araştırma laboratuvarını kuran biyofizik ve moleküler biyoloji uzmanı Prof. Dr. Zehra Sayers, İsrail- İran, Türkiye- Güney Kıbrıs Rum Yönetimi gibi siyasi bir platformda aynı çatı altında bir araya gelmesi çok zor olan ülkeleri bilim için buluşturdu. Prof. Dr. Zehra Sayers, bu çalışmalarıyla dünyanın önde gelen bilim kuruluşlarından ‘Amerika Bilimde İlerleme Derneği’ (AAAS) tarafından ilk kez bir Türk bilim insanına verilen ‘Bilimde Diplomasi Ödülü’ne layık görüldü. 20 yıl boyunca Ürdün merkezli SESAME’nin kuruluşu için çalışan SESAME Bilimsel Danışma Komitesi Başkanı Sayers, ödülü yarın Washington’da alacak. Sayers, Washington’daki ödül töreni öncesinde Hürriyet’e konuştu:

AMAÇ FARKLI ÜLKELERİ BİR ARAYA GETİRMEKTİ

“İsviçre’deki CERN laboratuvarında çalışan ve aralarında Alman ve Amerikalı araştırmacıların da bulunduğu bir grup bilim insanı, bundan yaklaşık 20 yıl önce Ortadoğu’da da CERN benzeri bir ileri araştırma laboratuvarı kurmaya karar verdiler. O sırada ben Almanya’da bir sinkrotron laboratuvarında çalışıyordum. ABD’de çalışan Prof. Ercan Alp bu proje için bana ulaştı ve ben de laboratuvarın kurucuları arasında yer aldım. 2002’den 2018’e kadar Bilimsel Danışma Komitesi Başkanı oldum. Normalde yan yana gelmeyeceğini düşündüğümüz ülkelerden bilim insanları ve yetkililer de bu laboratuvar için bir araya geldiler. Amaç, farklı ülkelerden ve farklı alanlardan bilim insanlarının bir araya gelip birlikte çalışmasıydı. Zaten İsviçre’deki CERN de 2. Dünya Savaşı’ndan sonra Fransız ve Alman araştırmacılarını bir araya getirmek amacıyla kurulmuştu.

SESAME laboratuvarı Ürdün Kralı Abdullah tarafından açılırken törene aralarında Türkiye’den Türk Atom Enerjisi Kurumu temsilcisinin de bulunduğu üye ülkelerin delegeleri, CERN Genel Direktörü Fabiola Gianotti, UNESCO Genel Direktörü Irena Bokova ve Avrupa Komisyonu üyesi Carlos Moedas da katılmıştı.

AÇILIŞINI KRAL ABDULLAH YAPTI

1997’de SESAME için çalışmalar başladı, 2008’de bina tamamlandı, 2017’de Ürdün Kralı Abdullah açılışını yaptı, 2018’de de laboratuvar, üye ülkelerin araştırmacılarına kapılarını açtı. Yani Türkiye’nin de içinde bulunduğu sekiz ülke, 20 yıl boyunca buranın kuruluşu için çalıştılar. Üye ülkelerin hepsi bütçeye katkıda bulunuyor. Türkiye’yi Türk Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) temsil ediyor. Ben bilim insanı olarak 2018’de laboratuvarı tamamen kurulmuş bir vaziyette teslim ettim. Benimle birlikte, SESAME’nin kuruluşunda önemli rol oynamış dört bilim insanı daha ödül alacak, ancak aralarında Türk ve kadın olan sadece benim. diğerleri İngiliz, Alman, İsrailli ve Ürdünlü dört erkek araştırmacı. Ben de bu ödülü SESAME çalışanları adına alacağım.”

TÜRKİYE SÖZ SAHİBİ OLACAK

PROF. Dr. Zehra Sayers laboratuvardaki çalışmaların önemini şöyle anlattı: “Sinkrotron ışığı arkeolojiden tıbba, çevre bilimlerinden farmakolojiye kadar birçok alanda ileri düzeyde araştırma yapma imkânı sağlıyor. Örneğin bununla vücudumuzdaki moleküllerin üç boyutlu yapısına bakmak mümkün. Bu laboratuvar, Ortadoğu’da bilimin ilerlemesi için çok önemli bir aşama. Ortadoğu adeta kaynayan bir kazan, bu bakımdan farklı ülkelerden insanların bilim yoluyla yakınlaşması için çaba göstermek de çok önemli. Ayrıca Türkiye bu projede başı çeken ülkelerden biri. Biz burada kurucu ülke olarak söz sahibiyiz.”

SESAME’YE HANGİ ÜLKELER ÜYE?

Türkiye, İran, İsrail, Filistin Yönetimi, Güney Kıbrıs Yönetimi, Ürdün, Mısır, Pakistan.

İpek Yezdani - Prof. Dr. Zehra Sayers

PROF. ZEHRA SAYERS KİMDİR?

Ortadoğu’daki Senkrotron-Işığı Deneysel Bilim ve Uygulamaları (SESAME) Projesi’nde 2018 yılına kadar Bilimsel Danışmanlık Komitesi Başkanlığı görevini yürüten Prof. Dr. Zehra Sayers, aynı zamanda Stanford Senkrotron Radyasyon Laboratuvarı (SSRL) eleştirmeni, Türk Hızlandırıcı Merkezi Projesi (TAC) Bilimsel Danışmanlık Komitesi ve EMBL Hamburg Proje Değerlendirme Paneli üyesi. Sabancı Üniversitesi öğretim üyesi olan moleküler biyoloji ve biyofizik profesörü Sayers’in, akademik kariyeri boyunca yapmış olduğu bilimsel çalışmaları, İsveç Doğa Bilimleri Araştırma Konseyi, TÜBİTAK, Avrupa Moleküler Biyoloji Organizasyonu (EMBO), UNESCO, Jülich Araştırma Merkezi gibi kurumlarca desteklendi. 2018'de Sabancı Üniversitesi Rektör Vekili olarak görev yaptı.

SON 24 SAATTE YAŞANANLAR