Bu müzede kasalara girecek paralara dokunacaksınız

Bankacılığın koca çınarı Osmanlı Bankası artık yok. Yani 1863'te kurulan Bank-ı Osmanî-i Åžahane, uzun yıllar Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu'nun resmi bankası ve haznedarı olarak görev yaptıktan sonra, 2000'de Garanti Bankası'na geçti. Banka tarih oldu ama adı artık bir müzede yaşıyor. Osmanlı Bankası Müzesi Türkiye'nin herkese açık ilk sivil para müzesi de aynı zamanda. Osmanlı Bankası Müzesi'ne ev sahipliÄŸi yapan Galata, Voyvoda Caddesi'ndeki (bugünkü Bankalar Caddesi) bina, 1999’a kadar Osmanlı Bankası Ä°dare Binası'ydı. Bu 100 yıllık bina, aynı zamanda 2000'den beri Osmanlı Bankası ArÅŸiv ve AraÅŸtırma Merkezi. Hisse senetleri, çekler, eski banknotlar, müşteri ve personel dosyalarından oluÅŸan hazine deÄŸerindeki arÅŸivin sergilendiÄŸi bu mekan aynı zamanda serginin bir parçası. Oyuncak gibi kasa dairelerinin içinde gezebiliyor, eski banknot tomarlarına dokunabiliyorsunuz. Müzenin bütün kurgusunu ve arÅŸiv çalışmasını BoÄŸaziçi Ãœniversitesi Tarih Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Edhem Eldem yaptı. Müzeyi tasarlayıp mekana yansıtanlar, yani ete kemiÄŸe büründürenlerse Bülent Erkmen (sergileme tasarımı) ve Prof. Ä°hsan Bilgin. 20 Aralık'tan sonra açılacak müzeyi gezmeden önce Edhem Eldem'in söylediklerine kulak vermekte yarar var. Osmanlı Bankası'nın bir arÅŸiv geleneÄŸi var mı? - Var, bu hukuken zorunlu zaten. Bankanın arÅŸivleri bu bina inÅŸa edildiÄŸinden beri iyi korunmuÅŸ. 60-70'lerde bankanın arÅŸivi CerrahpaÅŸa'daki Bulgur Palas denilen garip yere taşınmış. Orada da bir arÅŸivin başına gelebilecek en iyi ÅŸey olmuÅŸ, unutulmuÅŸ ve kimse dokunmamış. Ne zamandan beri bu arÅŸivle haşır neÅŸirsiniz?- 1989'dan beri. BaÅŸlangıçta amaç arÅŸivlerin düzenlenmesiydi. Sonradan bir vitrin gibi müze kurma fikri geldi. BeÅŸ yıl boyunca Bulgur Palas'a giderek arÅŸivleri tasnif ettim.Müzeyi gezerken günümüzle iliÅŸkisin nasıl kuracağız?- Tarih açısından böyle benzetmeler, kestirmeler yapmak biraz tehlikeli. GeçmiÅŸi iyi anlamak için bugünü biraz unutmanız lazım. DoÄŸrusu bulunduÄŸu dönemin koÅŸullarını düşünerek ve tarihin içinden bakmak. Belli bir önbilgiyle baktığınız takdirde de temel iki bakış açısı var. Birincisi Avrupa kapitalizmi denilen ÅŸey. Osmanlı Bankası yabancı sermaye tarafından kurulduÄŸu için kimin tarafında olduÄŸu her zaman bir sorun oluÅŸturmuÅŸ.Bu Osmanlı Bankası'nın tarihinde de tartışılan bir ÅŸey mi?- Çok. Emperyalist söyleme bakarsanız, eninde sonunda bir sömürü aracı olarak görülebilir banka pekala. Önce özel bir Ä°ngiliz bankası olarak kuruldu, sonra devlet bankası oldu daha sonra Fransız sermayesi katıldı. 1914'te ise düşman saflarında görüldü. Tabii ben bu kadar basit olduÄŸunu düşünmüyorum, Osmanlı Bankası her ÅŸeyden önce Osmanlı bir kurum.AYNI ZAMANDA BÄ°R TOPLUMSAL TARÄ°H MÃœZESÄ°Ä°kinci bakış açısı nedir?- O dönemi anlatan bir büyüteç gibi bakmak. Özellikle personel dosyalarında bugün bir sosyolojik araÅŸtırma yapılacak olsa sorulacak temel sorular sorulmuÅŸ. Yani bankacılık müzesi olduÄŸu kadar bir toplumsal tarih müzesi de. Osmanlı Bankası'nın müşteri profilinin yüzden doksanı kentli. Müşteriler orta ve ortanın üstü sınıfa mensup, yüzleri batıya dönük. ÇoÄŸu gayrimüslim, Müslüman olanlar da ordu ve devlet bürokrasisinden yüksek memurlar. Hanedan mensuplarına kadar uzanıyorlar. Ama üç beÅŸ lirası olan küçük müşteri hakkında çok da fazla bilginiz olamıyor.Prestijli bir ÅŸey mi o dönem Osmanlı Bankası'nda çalışmak?- Çok. Osmanlı bankası memurunun burnundan kıl aldırmadığı sözlü tarihte hep anlatılır. Ä°ÅŸ garantisi var mesela. O döneme göre nispeten fazla sayıda kadın çalışan da var deÄŸil mi? - Evet o döneme göre yüksek bir oran, 1910'da baÅŸlamış. Asıl dalga 1920'den sonra harbin etkisiyle gelmiÅŸ. Harp kadınların özgürleÅŸmesini saÄŸlamış. Ãœstelik bu kadın çalışan dalgası sadece gayrimüslim deÄŸil, Müslüman kadınları da kapsıyor. OSMANLI TARÄ°HÄ°NE BÄ°R DE BANKA PENCERESÄ°NDEN BAKINZiyaretçiler, müze güzergahının sonunda yer alan bilgisayar ekranlarından, bankanın tarihini oluÅŸturan belgelere daha yakından ve interaktif bir ÅŸekilde ulaÅŸabiliyor. Biri kronolojik, diÄŸeriyse tematik iki alternatif kurgudan hareketle kullanılabilen ekranlarda, Osmanlı Bankası tarihinin baÅŸlıca dönemleri, siyaseti ve ekonomisiyle dönemin önemli kiÅŸi ve olayları hakkında bilgiler bulunuyor.MÃœZEDE NE VAR?Kasa dairelerinin içinde ve etrafında kurulan müze 1856'dan 1930'lara uzanan Osmanlı Bankası arÅŸivini eksen alıyor. Tematik olarak 4 bölüm: 1. Osmanlı Bankası'nın KuruluÅŸu 2. Ticari Bankacılık 3. Personel 4. MüşterilerBüyük kasada muhasebe defterleri ve hisse senetleri var. Ä°kiz kasalardan birinde hukuk iÅŸleri yazışmalarının toplandığı defterler, veraset, ipotek ve kredi dosyalarıyla hisse ve tahvil emanet etmiÅŸ müşterilerin fiÅŸleri; diÄŸerindeyse personel yazışma defterleri, yönetim kurulu tutanakları, Paris-Londra yazışmaları ve personel dosya örnekleri bulunuyor. Adını dönemin 20 kuruÅŸluk sikkelerinden alan Mecidiye Kasası'nda, kağıt para ihracı ve Osmanlı para sistemi hakkındaki belgelerden oluÅŸan ayrı bir sergi bulunuyor. Ä°ki katlı kasasının giriÅŸ katında, sahte banknotlar, banknot köşeleri; alt kattaysa deÄŸerli kağıt paralar sergileniyor. Â