Bu kadar çöpe ne oluyor?

İstanbullu sokağa hergün yaklaşık bin ton çöp bırakıyor. Tıbbi atıkların miktarı ise 23 ton. İlçe belediyeleri tarafından toplanan bu çöpler nerelere gidiyor, hangi işlemlerden geçiyor?

Nüfusu tam olarak hiçbir zaman bilinemeyen İstanbul'un, günlük ürettiği çöp miktarı belli. Tam 8 bin 750 ton. Üstelik bu çöpler hergün dünyanın etrafını bir kez dolaşacak kadar yol yapıyor.

İlçe belediyelerinin üç tip çöp kamyonu var. Bunlar 3, 7 ve 12 tonluk kamyonlar. Daha çok 7 tonluk araçlar kullanılıyor. Kamyonların büyüklüğü bölgenin çöp miktarına, sokakların genişliğine göre seçiliyor. İlçe belediyeleri özellikle sabah erken ve akşam geç saatlerde çöp toplamayı tercih ediyor.

İstanbul'da İSTAÇ'a bağlı toplam 5 adet çöp aktarma istasyonu var. Bunlar Baruthane, Yenibosna, Halkalı, Ümraniye-Hekimbaşı ve Tuzla-Aydınlıköy'de bulunuyor. Bakkalköy'de inşa edilen altıncı istasyon da yakında hizmete girecek. İlk aktarma istasyonu 1995'te kuruldu. İstasyonlar sayesinde yüzlerce çöp kamyonunun trafikte dolaşması engelleniyor. Anadolu yakası, Avrupa yakasına göre 1/3 oranında daha az çöp üretiyor.

İlçe belediyeleri topladıkları çöpleri kendilerine en yakın İSTAÇ Çöp Aktarma İstasyonu'na götürüyor. Merkezlerin en yoğun saati sabahtan öğlene kadar ve gece 23:00-03:00 arası. Hergün toplam 1500 çöp aracı aktarma merkezlerine geliyor. Çöpler burada dev silolara aktarılıyor. Toplam silo sayısı 357, her silo 20 ton çöp alabiliyor. Bu da 7 tonluk 3 çöp arabası demek. İki kat halinde inşa edilen tesislerde üst kattan çöp boşaltılıyor, presleniyor. Alt kattan kamyonlara yükleniyor. Haftanın ilk üç günü merkezlere giriş yapan araç sayısı daha fazla oluyor.

Merkezlerden hergün çıkış yapan silo sayısı ise 400. Bunlar iki yakadaki çöp depolama alanlarına gidiyor. Yaşanan felaketlerden sonra İstanbul'da 1998 yılında vahşi çöp alanı uygulaması kaldırıldı. Düzenli çöp depolama alanlarının biri Kemerburgaz-Göktürk Odayeri'nde, diğeri ise Şile Kömürcüoda'da.

Düzenli çöp depolama merkezleri eski maden ocaklarından seçiliyor. Orman Bakanlığı'ndan daha sonra yeşillendirilmek üzere kiralanan maden ocaklarında çöp alanı inşaatı yapılıyor. Arazinin doğal su kaynakları ile çöp suyunun ilişkisi kesiliyor. Hergün çöplerin üzeri 20 cm. toprakla kapatılıyor.

Derinliği 60 metreye kadar varan maden ocakları dolduğunda son kez toprakla örtülüp arazi yeşillendiriliyor ve Orman Bakanlığı'na geri veriliyor. İlk yıllarda çalı türü bitkilerden başka bitki yetişmiyor. Altta birikmesi muhtemel metan gazı, yer altına döşenen borular ve bacalar yardımıyla havaya veriliyor.

Çöp depolama merkezlerine tıbbi atıklar ve tehlikeli sanayi atıkları alınmıyor. İstanbul'da toplam 20 yatak kapasitesinin üzerinde 202 sağlık kuruluşunun çöpleri Büyükşehir Belediyesi tarafından yerinden teslim alınıp, Tıbbi Atık Yakma Tesisi'ne getiriliyor. Araçlar da özel torbaları gibi kırmızı renkte. Atıklar özel fırınlarda 1000-1200 derece arasında yakılıyor. İşlemden sonra hacimleri yüzde 95, kütleleri ise yüzde 75 oranında azalıyor.

Vahşi çöplükler ne oldu?

İstanbul'da vahşi çöp alanı uygulamasına 1998'de son verildi. Ümraniye-Hekimbaşı ve Kemerburgaz çöplüklerinin faaliyetleri tamamen durduruldu ve üzerleri kapatılarak yeşil alan haline getirildi. Hekimbaşı çöplüğünün üzerinde bugün spor sahaları var. Kemerburgaz çöplüğü ise enerji üretimi için kullanılıyor. 577 bin metrekare alana yayılan eski Kemerburgaz çöplüğünün üzeri tamamen toprakla kaplandı. Yapısal ve Soiltec- Organics ortak girişimi tarafından yürütülen proje ile toprak altında biriken metan gazından enerji elde edilecek. Projenin ihale bedeli 4 milyon 300 bin dolar. Proje kapsamında tüm çöplük alanında yer altına yatay borular döşendi. Bu borular 180 baca yardımı ile altta biriken metan gazını dışarıya veriyor. Gaz, yatay borularla kollektöre toplanıp, gaz santraline aktarılacak. Metan gazı burada filtrelerden geçip, saf hale gelecek. Proje tamamlandığında gazla çalışan 6 jeneratör 6 megavatt elektrik üretecek. Bu 40 bin nüfuslu bir yerleşim biriminin enerji ihtiyacının karşılanabileceği anlamına geliyor. Gaz miktarı 15 yıl içinde maksimuma ulaşacak, 20 sene gaz üretimi devam edecek. Eski Kemerburgaz çöplüğü 3 ay içinde enerji üretmeye başlayacak.

Bazı ilçelerin günlük çöp miktarı (ton)

Avcılar 200

Esenler 280

K.Çekmece 570

Bayrampaşa 200

G.O Paşa 320

Bahçelievler 440

Bağcılar 400

Fatih 350

Güngören 300

Bakırköy 270

Eminönü 220

Z.Burnu 210

Kadıköy 720

Ümraniye 230

Beykoz 130

Üsküdar 450

Maltepe 280

Kartal 260

Pendik 280

Eski çöpler gübre oLACAK

Birkaç ay sonra İstanbul'dan toplanan çöplerin tamamı depolama alanlarına gitmeyecek. Pazar yeri, hal, restoran ve süper marketler gibi yerlerden toplanan bin ton organik çöp gübre olacak.

Kemerburgaz'da yine Orman Bakanlığı'ndan kiralanan 32 hektar üzerinde kurulmakta olan kompose tesisinde hergün bin ton organik çöp gübre haline getirilecek. Sebze, meyve gibi mutfak atıklarına organik çöp adı veriliyor.

Tesisin inşaatı 1998'de başladı. Hizmete giriş tarihi olarak bu yılın kasım ayı hesaplanıyor. Toplam maliyeti 45 milyon dolar. Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma Daire Başkanı Mustafa Öztürk sistemin, depolama alanlarının ortalama 20 yıl olan ömrünü 4 yıl daha uzatacağını belirtiyor.

Organik çöpler yukarıda saydığımız mekanların yakınına konan kahverengi konteynırlarda toplanacak, kahverengi çöp araçları ile tesise getirilecek. Hergün gelen bin ton organik çöp, girişte tekrar ön ayırmaya tabi tutularak, arasındaki cam, plastik gibi maddeler ayıklanacak. Eleme işlemi iki aşamada otomatik ve manuel olarak gerçekleştirilecek.

Ayıklanan çöpler fermantasyon yani çürütme odalarına alınacak. Hiçbir şekilde gün ışığı ve hava almayan bu odalarda, nem de belli bir seviyede tutuluyor. Odaların özelliği çürümeyi hızlandırması. Giren bin ton çöp 45 gün sonunda 250 ton gübre olarak odadan çıkıyor.

Elde edilen çöpler Büyükşehir ve ilçe belediyelerin park ve bahçeler müdürlüklerince kullanılacak. Yüzde 15'i ücretsiz olarak Orman Bakanlığı'na verilecek. Öztürk, yüksek kaliteli bu gübre sayesinde 6-7 yıl içinde parklardaki bitki örtüsünün gelişeceğini iddia ediyor.