Bu haftanın tarihine bakış

İlk toplantısını 23 Nisan 1920'de yapan TBMM'nin kabul ettiği 1921 Anayasası'nın “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir” şeklindeki birinci maddesi, “cumhuriyet” rejiminin habercisiydi. Ancak “cumhuriyeti” kabul etmek, 16 Nisan 1923'te görevini tamamlayan Birinci Meclis'e değil, 11 Ağustos 1923'te toplanan İkinci Meclis'e nasip olacaktı.

İkinci Meclis, Başkanlığa Mustafa Kemal Paşa'yı, ikinci başkanlığa Ali Fuat (Cebesoy) Paşa'yı seçti; başbakanlığa Ali Fethi (Okyar) getirildi. Meclis'te oluşan muhalif grubun eleştirilerinin yoğunlaşması üzerine Mustafa Kemal başkanlığında 25 Ekim'de toplanan Bakanlar Kurulu, istifa etmeyi ve yeni hükümette hiçbir görev almamayı benimsedi.

Bakanların istifaları 27 Ekim'de Meclis'te okundu. Meclis, yeni Bakanlar Kurulu için oluşturulan listeler üzerinde anlaşma sağlayamadı. Uzun süredir “cumhuriyet” düşüncesini içinde barındıran Mustafa Kemal, bu siyasi bunalım üzerine, zamanın geldiğine karar verdi. Yakın çalışma arkadaşlarını, 28 Ekim akşamı Çankaya'da yemeğe çağıran Mustafa Kemal, onlara “Yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz” dedi.

Mustafa Kemal ve yemekten sonra kalmasını istediği İsmet (İnönü) Paşa, cumhuriyetin ilanına ilişkin anayasa değişikliği üzerinde çalıştı. Halk Fırkası, 29 Ekim'de yaptığı toplantıda, Mustafa Kemal'i hükümet bunalımını çözmekle görevlendirdi. Mustafa Kemal, cumhuriyetin ilanına yönelik anayasa değişikliği önergesini açıkladı.

Halk Fırkası Meclis Grubu'nda ve sonra TBMM Genel Kurulu'nda, anayasanın 1'inci, 2'nci, 10'uncu, 11'inci ve 12'nci maddelerinin değiştirilmesinin kabul edilmesiyle “cumhuriyet” resmen ilan edildi. “Yaşasan Cumhuriyet!” nidaları, TBMM Genel Kurulu'nun duvarlarında yankılandı.

Belli başlı öteki olaylar

29 Ekim

1863- İsviçreli Henri Dumant Kızılhaç'ı kurdu.
1911- Ünlü Amerikalı gazeteci Joseph Pulitzer, Güney Carolina'da öldü.
1923- Cumhuriyet ilan edildi. Mustafa Kemal Paşa Cumhurbaşkanı seçildi.
1924- Milletler Cemiyeti Konseyi'nde, Türk-Irak sınırı, Musul'u Irak'ta bırakacak biçimde saptandı.
1927- Irak'ta yapılan kazılarda, Ur kenti yakınlarında 5 bin yıl öncesine ait olduğu belirlenen bir molekül takımı bulundu.
1930- Ankara'daki Cumhuriyet Bayramı törenlerine Yunanistan Başbakanı Venizelos da katıldı.
1933- Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal, coşkuyla kutlanan Cumhuriyetin 10'uncu yılında ünlü nutkunu okudu.
1954- Dr. Hikmet Kıvılcımlı Vatan Partisi'ni kurdu.
1961- İlk Türk yapımı otomobil “Devrim”, Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel'e armağan edildi. “Devrim”in deneme sürüşü, yetersiz benzin konulması yüzünden başarısızlıkla sonuçlandı.
1987- Cumhuriyetin 64'üncü yılında yerli yapım F-16 uçağı uçtu.
1992- Türkiye ile Irak'ın kuzeyi arasında stratejik öneme sahip Sinhat Boğazı, TSK'nin eline geçti. Çatışmalarda 90 terörist öldürüldü.
1992- Kazakistan ve Türkmenistan, ilk büyükelçiliklerini Ankara'da açtı.
1998- THY'nin Adana Ankara seferini yapan Boeing 737 tipi uçağı, 33 yolcu ve altı kişilik mürettebatıyla kaçırıldı. Uçağı kaçıran Erdal Aksu ölü ele geçirildi. Aksu'nun Diyarbakır'da 4 öğretmeni katletmekten aranan bir terörist olduğu belirlendi.
1998- ABD'li astronot John Gleen 36 yıl aradan sonra 77 yaşında, Discovery mekiğiyle yeniden uzaya gitti.
2006- Brezilya'da solcu Devlet Başkanı Luiz Inacio Lula da Silva, seçimlerin ikinci turunda yeniden başkan seçildi.
2007- Dünyanın en büyük yolcu uçağı Airbus A-380, İstanbul Atatürk Havalimanı'na indi.
2008- “Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülleri”ne bu yıl edebiyat dalında yazar Yaşar Kemal, mimari dalında Turgut Cansever ve müzik dalında ise Prof. Dr. Alaeddin Yavaşça layık görüldü.

30 Ekim

1757- Sultan III. Mustafa tahta çıktı.
1873- Teodor Kasap tarafından çıkarılan mizah gazetesi “Hayal” yayımlanmaya başlandı.
1905- Aspirin ilk kez satışa sunuldu.
1918- I. Dünya Savaşı'ndan yenik çıkan Osmanlı devleti ile galip devletler arasında Mondros Mütarekesi imzalandı.
1918- Çekoslovakya'da cumhuriyet ilan edildi.
1923- Mustafa Kemal Paşa, Başbakanlığa İsmet (İnönü) Paşa'yı atadı.
1937- Ankara Gar binası törenle açıldı.
1956- İngiltere ve Fransa, İsrail ve Mısır'a Süveyş Kanalı'nı 12 saat içinde terk etmelerini bildirdi.
1973- Boğaziçi Köprüsü, Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk tarafından açıldı.
1974- Boksör Muhammed Ali yeniden ağır sıklet şampiyonu oldu.
1980- Bülent Ecevit, CHP Genel Başkanlığı'ndan istifa etti.
1983- Erzurum ve Kars'ta meydana gelen depremde bin 330 kişi öldü, 534 kişi yaralandı.
1984- Cumhurbaşkanı Kenan Evren, Mürted'de uçak fabrikasının (TAI) temelini attı.
1992- Terör örgütü PKK, silahlarını bırakıp, Irak kuzeyine teslim olma kararı aldığını açıkladı.
1993- Eski Türk Dil Kurumu Genel Yazmanı Ömer Asım Aksoy 95 yaşında öldü.
2011- Kırgızistan'da Almazbek Atambayev Cumhurbaşkanı seçildi.

31 Ekim

1517- Martin Luther, Protestanlığı ilan etti.
1661- Sadrazam Köprülü Mehmet Paşa öldü.
1831- Takvimi Vekayi yayına başladı.
1919- Sütçü İmam, Kahramanmaraş'ta Fransız işgalcilere ilk kurşunu attı.
1922- Mussolini İtalya Başbakanı oldu.
1952- ABD, ilk hidrojen bombası denemesini Marshall adalarında yaptı.
1963- Askeri Yargıtay, Talat Aydemir, Fethi Gürcan, Osman Deniz ve Erol Dinçer'in idamını onayladı.
1963- 50. kez milli formayı giyen Fenerbahçeli futbolcu Lefter Küçükandonyadis'e şeref madalyası verildi.
1963- Besteci Mesut Cemil 62 yaşında öldü.
1967- Kıbrıs Türklerinin, Rum çetelerinin saldırılarına maruz kaldığı günlerde, Rauf Denktaş gizlice adaya girdi.
1984- Hindistan Başbakanı İndra Gandhi, Sih muhafız tarafından öldürüldü.
1989- Turgut Özal, 263 oyla Türkiye'nin Sekizinci Cumhurbaşkanı seçildi.
1992- Türk Silahlı Kuvvetleri, Irak'ın kuzeyindeki terör üssü Haftanin kampını ele geçirdi.
1992- Vatikan, dünyanın güneşin çevresinde döndüğünü söyleyen Galileo'nun haklılığını teslim etti.
1993- İtalyan yönetmen Federico Fellini öldü.
1993- Yazar Berna Moran 72 yaşında öldü.
1997- Milli Güvenlik Kurulu toplantısında, 18 Kasım 1992 tarihli belge yerine kaim olmak üzere, yeniden düzenlenen Milli Güvenlik Siyaseti Belgesi uygun bulundu.
2003- Öykü ve oyun yazarı Fuat Örer 64 yaşında İstanbul'da öldü.
2004- At yarışlarında 66. Cumhurbaşkanlığı Koşusu'nu Fedai Kahraman'ın “Altınordu” adlı atı, jokeyi Fuat Çakar ile kazandı.
2007- Genelkurmay Başkanlığı'ndan yapılan açıklamada, Cudi Dağı'nda teröristlerle çıkan çatışmada bir astsubay ve iki uzman çavuşun şehit düştüğü, 15 teröristin etkisiz hale getirildiği bildirildi.
2007- YSK, 21 Ekim'deki halk oylamasının resmi sonuçlarını açıkladı. Buna göre, 28.819.319 kişi oy kullandı ve bu oylardan 28.167.661'i geçerli sayıldı. Halk oylamasında 19.422.714 seçmen “evet” oyu (yüzde 68,95), 8.744.947 seçmen ise “hayır” oyu (yüzde 31,05) kullandı.
2007- İkinci Cumhurbaşkanı İsmet İnönü'nün oğlu, eski Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Prof. Dr. Erdal İnönü, ABD'de tedavi gördüğü hastanede vefat etti.
2011- UNESCO Genel Konferansı'nda, Filistin'in üyelik başvurusu kabul edildi. ABD, bu karar üzerine UNESCO'ya verdiği mali desteği kesti.

1 Kasım

1604- William Shakespeare'in trajedisi “Othello”nun ilk gösterimi Londra Whitehall Palace'da yapıldı.
1922- Saltanat ve Halifelik makamları birbirinden ayrıldı ve saltanat kaldırıldı.
1927- Mustafa Kemal Paşa ikinci kez Cumhurbaşkanı seçildi.
1928- Yeni Türk harfleri kabul edildi.
1929- Ankara'da “Anadolu Halk Bilgisi Derneği” kuruldu. Derneğin 124 sayı çıkan “Halk Bilgisi Haberleri” adlı dergisi de yayımlanmaya başlandı.
1934- Ankara Kızılay'da Güven Anıtı açıldı.
1936- Ankara Devlet Konservatuvarı öğretime başladı.
1951- Cezayir Ulusal Özgürlük Cephesi, Fransa'ya karşı gerilla savaşı başlattı.
1954- Cezayir bağımsızlığını kazandı.
1958- Şair Yahya Kemal Beyatlı 74 yaşında İstanbul'da öldü.
1959- Tiyatro ve sinema sanatçısı Halide Pişkin 53 yaşında öldü.
1962- Sovyetler Birliği, Mars'a ilk roketi fırlattı.
1992- Cihan Haber Ajansı (CHA) kuruldu.
1993- Cumhuriyet tarihinin ilk din şurası toplandı.
1995- Eski Yugoslavya devletleri ile Bosna barış görüşmeleri başladı.
1996- NTV yayın hayatına başladı.
1998- İslam Konferansı Teşkilatı Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesinin (İSEDAK) 14. Toplantısı İstanbul'da başladı.
2001- Çin'in Ukrayna'dan satın aldığı yüzer kütle Varyag, İstanbul Boğazı'ndan geçti. Varyag, 2 Kasımda da Çanakkale Boğazı'ndan Ege'ye çıktı.
2007- Japonya'nın Hiroşima kentine atom bombası atan B-29 uçağının komutanı ve pilotu Paul Tibbets 92 yaşında öldü.
2010- Numan Kurtulmuş'un genel başkanlığındaki Halkın Sesi Partisi (HAS Parti) kuruldu.
2011- İstanbul'daki KCK operasyonu kapsamında gözaltına alınan Prof. Dr. Büşra Ersanlı ile Belge Yayınları yetkilisi Ragıp Zarakolu'nun da aralarında bulunduğu 44 kişi tutuklandı.
2011- Çernobil'deki nükleer patlamanın çayda radyasyona yol açmadığını göstermek için kamera önünde çay içen dönemin Sanayi ve Ticaret Bakanı Cahit Aral, İstanbul'da 84 yaşında vefat etti.

2 Kasım

1870- İstanbul'da ilk mizah dergisi Diyojen'in birinci sayısı yayımlandı.
1914- Rusya, Osmanlı Devleti'ne savaş ilan etti.
1918- Enver, Talat ve Cemal paşalar, beraberindekilerle bir Alman gemisi ile yurttan ayrıldı.
1934- İçişleri Bakanı Şükrü (Kaya) Bey'in genelgesiyle radyo programlarından alaturka musiki kaldırıldı.
1936- İngiltere'de BBC, düzenli TV yayınına başladı.
1950- İrlandalı eleştirmen ve Nobel ödüllü yazar George Bernard Shaw 94 yaşında öldü.
1964- Suudi Arabistan Kralı Suud tahttan indirildi; yerine Prens Faysal getirildi.
1970- Salvador Allende, Şili Devlet Başkanı oldu.
1989- Malatya Gazeteciler Cemiyeti kuruldu.
1990- Fener Rum Ortodoks Patriği Bartholomeos göreve başladı.
2004- Anayasa Mahkemesi, 11 yıl aradan sonra Yüce Divan sıfatıyla eski enerji ve tabii kaynaklar bakanları Cumhur Ersümer ile Zeki Çakan'ı yargılamaya başladı.
2004- Birleşik Arap Emirlikleri devlet başkanı Şeyh Zayid Bin Sultan El Nahayan öldü, yerine oğlu Şeyh Halifa Bin Zayid El Nahayan geçti.
2005- Türk radyo ve televizyonculuğunun önemli isimlerinden Altan Aşar, İzmir'de öldü.
2010- Eski bakanlardan Mehmet Can vefat etti.

3 Kasım

1493- Kristof Kolomb, ikinci seyahatinde Karayip Adaları'nı keşfetti.
1507- Leonardo da Vinci'ye Lisa Gherardini'nin (Mona Lisa) tablosunu yapma işi verildi. Lisa del Giocondo'nun kocası, eşinin üç dişinin çekilmesi ve yerlerine takma diş takılmasının ardından Da Vinci'ye “Mona Lisa” tablosunu ısmarladı.
1839- “Gülhane Hattı Hümayunu”nun açıklanmasıyla Tanzimat devri başladı.
1888- Londra'da Karındeşen Jack, son kurbanını öldürdü. 2002 yılında cinayet romanları yazarı Patricia Cornwell, araştırmaları sonucu Karındeşen Jack'in, İngiliz empresyonist ressam Walter Richard Sickert (1860-1942) olduğunu iddia etti.
1912- Tamamı metalden yapılmış ilk uçak, Fransa'da, pilotlar Ponche ve Prinard tarafından uçuruldu.
1918- İngilizler Musul'u işgal etti.
1921- New York'ta süt taşıyıcıları greve gitti ve binlerce galon süt, New York caddelerine döküldü.
1936- Ankara'da Çubuk Barajı açıldı.
1957- Sovyetler Birliği, ikinci yapay uydu Sputnik II'yi yörüngesine fırlattı. Bu uyduda, uzaya giden ilk hayvan olan Laika adlı köpek de bulunuyordu.
1969- Fenerbahçe'nin ve milli takımın unutulmaz kaptanı Zeki Rıza Sporel öldü.
1971- Tarihi Tepebaşı Tiyatrosu, yangın sonucu harap oldu.
1983- Atatürk Barajı ve Hidroelektrik Santrali'nin temeli atıldı.
1986- Zaman gazetesi yayın hayatına başladı.
1991- İsrail ve Filistin yetkilileri arasındaki ilk yüz yüze görüşmeler Madrid'de başladı.
1992- İllionis'te Demokrat Carol Moseley-Braun, ABD Senatosuna seçilen ilk siyah kadın oldu.
1996- Susurluk'taki trafik kazasında eski İstanbul Emniyet Müdür Yardımcısı Hüseyin Kocadağ ile beraber üç kişi öldü, DYP Şanlıurfa Milletvekili Sedat Edip Bucak yaralandı. Ölenlerden birinin “Mehmet Özbay” sahte kimlikli Abdullah Çatlı olduğu saptandı.

4 Kasım

644- Halife Hz. Ömer, Medine'de suikasta kurban gitti.
1879- ABD'li James J. Ritty, yazar kasayı geliştirdi.
1909- Bağdat Demiryolları kapsamında yapılan Haydarpaşa Garı törenle açıldı.
1922- Son Osmanlı hükümeti (Tevfik Paşa kabinesi) istifa etti.
1922- Osmanlı Devleti'nin resmi gazetesi Takvimi Vakayi yayınını durdurdu.
1922- İngiliz arkeolog Howard Carter ve ekibi, Tutankamon'un mezarını keşfetti.
1937- Mark Twain Cemiyeti, Atatürk'e madalya verdi.
1940- İngiltere, Girit'i işgal etti.
1946- BM Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) kuruldu.
1950- Türkiye, Avrupa İnsan Hakları Bildirisi'ni imzaladı.
1951- Din dersi ilkokullarda ders programına alındı.
1956- Sovyet güçleri Macaristan'a girdi.
1979- Tahran'daki ABD elçiliğini işgal eden Humeyni yanlıları, elçilik görevlilerini rehin aldı.
1981- YÖK Yasası kabul edildi.
1982- Şeyhülmuharririn Burhan Felek 93 yaşında öldü.
1983- Gazeteci, yazar ve siyaset adamı Doğan Avcıoğlu 57 yaşında öldü.
1984- Şair Ümit Yaşar Oğuzcan 58 yaşında öldü.
1995- 73 yaşındaki İsrail Başbakanı İzak Rabin, 27 yaşındaki sağcı bir öğrenci tarafından öldürüldü.
2006- Ankara'da 112 sivil toplum kuruluşunun katılımıyla “Cumhuriyetimiz İçin Halk Yürüyüşü” düzenlendi. Atatürk Kültür Merkezi'nden başlayan yürüyüş, Tandoğan'a kadar sürdü. Tandoğan Meydanı'ndaki mitingin ardından Anıtkabir ziyaret edildi.
2007- Prof. Dr. Erdal İnönü'nün cenazesi İstanbul'da toprağa verildi.
2008- ABD'De, Demokrat Partili aday Barack Obama, ülke tarihinin 44. başkanı seçildi ve ilk siyahi başkan olarak tarihe geçti.