Brezilya dizileri gibi CHP kurultayları

Sol gelenek midir, çokseslilik midir ya da Türkiye’nin en eski partisi olduÄŸundan kurumsallaÅŸmış yapısı mıdır buna sebep olan, tartışılır tabii ama sonuçta CHP deyince kurultay, kurultay deyince CHP akla gelir. Ayak oyunları, seçim pazarlıkları, yalan haberler, geçici ittifaklar yüzünden de CHP’nin bu kurultayları tıpkı Brezilya dizileri gibidir.Ayrıca yine aynen o diziler gibi bir türlü bitmek bilmez. Toplanılır toplanılır, her seferinde ikna olmayan birileri hep kalır. Ãœstelik o birilerinin mutlaka arkadaÅŸları da olur, hiçbir zaman yalnız gezmez, diÄŸerleri ile yan yana oturup beraber alkışlar, beraber yuhalarlar. Öyle olunca daha o kurultay bitmeden, derhal bir sonraki düşünülmeye baÅŸlanır. BaÅŸka türlü bir parti 85 yıla 30 olaÄŸan, 12 olaÄŸanüstü kurultayı nasıl sığdırır!Katılımcılar o sırada öyle olduÄŸunun farkında deÄŸildir elbette. 4 Eylül 1919’da düzenlenen Sivas Kongresi’ne CHP’nin ilk kurultayı olma özelliÄŸini daha sonra tarih mal edecektir. Anadolu’dan gelen delegelerle toplanan Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti bu buluÅŸmada CHP’nin nüvesini oluÅŸturur. Toplantıda konuÅŸulanlar ise, bu yazının ancak sonuna kadar sabredenlerin anlayabileceÄŸi gibi, CHP kurultaylarının aradan ne kadar zaman geçerse geçsin bazı konularda hiç deÄŸiÅŸmeyeceÄŸinin kanıtıdır.‘Salona girmeden evvel Rauf Bey’le karşılaÅŸtım. Kimi Reis yapalım, dedim. Bana heyecanlı bir sesle, zaten söylemeye hazırlandığı o anda halinden anlaşılan bir tavırla ve kesin bir lisanla ‘Sen Reis olmamalısın’ dedi. Bu malumatı almıştım zaten, üzüldüm.’ Atatürk’ün Nutuk’ta anlattığı bu olay, Sivas’ta kurultayın ilk tartışma konusu olur. Devamında ise sadece bir soru konuÅŸulur: Amerikan mandası kabul edilmeli mi edilmemeli mi? CHP, Atatürk’ün daha Atatürk adını almadığı yıllarda liderliÄŸini tartışmaya açıp sonra da Amerikancılık meselesini konuÅŸarak o gün Sivas’ta 1. Kurultay ile fiilen kurulur.Cumhuriyet kurulduktan sonra ‘Devlet kuran parti’ unvanını alan CHP, dört koldan devrimler yapmakla meÅŸguldür. Haliyle ÅŸimdilerin aksine Sivas’tan sonra kurultay yapacak vakti yoktur. En nihayet 1927’de bir kere daha toplanılır. Yani ilkinin üstünden tam 8 yıl geçtikten sonra... 15 Ekim’de baÅŸlayan beÅŸ günlük 2. Kurultay, tarihe Nutuk Kurultayı olarak geçer. Mustafa Kemal’in KurtuluÅŸ Savaşı ve sonrasını anlattığı Büyük Nutuk, kürsüden bu toplantıda okunur. Ä°lki gibi tartışmalar hiç yoktur bu sefer. Alınan karar gereÄŸi baÅŸkan da ilkeler de deÄŸiÅŸmezdir çünkü.Ä°DEOLOJÄ° SAHÄ°BÄ° OLANLAR MAKBUL‘Memlekette bütün inkılapları yapmış bu fırkaya lalettain ÅŸahısların alınmaması, fırkaya girecek olan ÅŸahsın muayen bir ideolojiye sahip olması lazımdır.’10 Mayıs 1931’de, 3. Kurultay toplandığında, UÅŸak delegesi Alaaddin Bey, kürsüden partinin o yıllar ne kadar seçici olduÄŸunu böyle ifade eder. Öyle de olması gerekir zaten, çünkü 30’lu yıllar CHP’nin giderek devlete, devletin de giderek CHP’ye dönüştüğü yıllardır. Partinin il baÅŸkanları bile aynı zamanda devletin valisidir. Kabul bilinci, tıpkı bir öncekinde olduÄŸu gibi 3. Kurultay’a da hakimdir. Mustafa Kemal’in parti tüzüğüne ilaveten bir de program hazırlattığı kurultayda parti, 6 Ok’a kavuÅŸur.O yıllar CHP, kurultaylarını dört yılda bir yapmaktadır ama yapılınca da öyle 1-2 günde bitmez hiçbir zaman. 19 gün sürdüğü de olur. Ayrıca ÅŸimdilerde olaÄŸanüstü mü olaÄŸan mı olduÄŸunu bile karıştırdığımız kurultaylar, gerçekten olaÄŸanüstü bir durum olmadıkça asla olaÄŸanüstü toplanmaz. OlaÄŸan olmayan ilk kurultayları da, Atatürk’ün ölümü üzerine toplanan 26 Aralık 1938 tarihli kurultaydır. Atatürk Ebedi Åžef, Ä°smet Ä°nönü de Milli Åžef ilan edilir o gün.‘Siyaset hayatında tecrübe geçirmiÅŸ adamlar olarak, memleketimizin ihtiyacına ve bünyesine en uygun olan halk idaresi usulünü kemale erdirmek niyetindeyiz.’ Ä°smet Ä°nönü’nün 29 Mayıs 1939’da yapılan 5. Kurultay’da belirlediÄŸi hedef, ülkeye demokrasi getirirken, partinin de bu yönde deÄŸiÅŸeceÄŸinin habercisidir aslında. CHP, bu kurultayda devlet ile tek vücut olmuÅŸ yapısından sıyrılma kararı alır. Ancak bu zihniyet deÄŸiÅŸimi partiye de yansıyacak ve sahiplenme, kabul bilinci yerini çoksesliliÄŸe hatta ÅŸimdiki CHP’lilerin epey aÅŸina olduÄŸu parti içi muhalefete bırakacaktır. Ne de olsa artık ‘kutsal’ olan devletin kadroları deÄŸil, bir siyasi partinin örgütüdür söz konusu olan. Öyleyse atış da serbest olmalıdır.‘CHP asıl güçlüğe açıktan açığa karşısına geçen gazeteciler ve siyasetçiler önünde uÄŸramamıştır. Bizim en büyük sıkıntımız, meclis grubu veya parti içinde üye olup da, partiyi kötülemeye çalışanlardır.’İnönü, ülkede çok partili sisteme geçilmesi nedeniyle düzenlenen 10 Mayıs 1946’daki 2. OlaÄŸanüstü Kurultay’da bir bıkkınlık belirtisi olarak sarfeder bu sözleri. Çünkü daha birkaç yıl evvel sütliman olan CHP’de birden herkes yüksek sesle konuÅŸmaya baÅŸlamıştır. Muhalefete ilk somut örnek, çok geçmeden çıkar. 17 Kasım 1947’de yapılan 7. Kurultay’da CHP’nin baÅŸkanı, Sivas Kongresi’nden bu yana ilk defa, oybirliÄŸi olmaksızın seçilir. Ãœstelik hálá iktidar yıllarıdır partinin. Kocaeli delegesi Cevdet Baykal, kürsüden fikrini çok açık ifade eder: ‘Asıl dava, Halk Partisi’nde ÅŸahıs ve zihniyet deÄŸiÅŸikliÄŸi davasıdır. Yirmi yıldır CHP’nin muhtelif kademelerinde aynı ve deÄŸiÅŸmez kiÅŸiler iÅŸbaşında kalarak partiye tasarruf ettikleri içindir ki, Halk Partisi bir sarsıntı geçirmektedir.’ CHP’de yıllar boyunca hiç bitmeyecek parti içi muhalefet resmen bu kurultayla baÅŸlar.MUHALEFETTE HÄ°ZÄ°P DÖNEMÄ°Demokrat Parti’ye karşı 1950 seçimlerinden maÄŸlup ayrılmak, 27 yıldır ülkeyi yöneten bir parti için kolay olmaz elbette. 29 Haziran 1950’deki 8. Kurultay’da parti içi muhalefetin daha örgütlü ÅŸekliyle tanışılır. Islahatçılar, neofaÅŸistler gibi gruplar ortaya çıkar.CHP’nin 50’li yıllardaki kurultayları, bir yandan grupların parti içinde daha etkin hale gelmesi bir yandan da parti programının daha sol yapıya kavuÅŸturulmasıyla geçer. Bu dönemki parti kurultayları, CHP’nin meÅŸhur genel baÅŸkan-genel sekreter çekiÅŸmesinin de ilk örneklerine sahne olur. Genel sekreterin parti delegeleri tarafından seçilmesi fikrini 8. Kurultay’da ilk ortaya atan ve kabul ettiren Ä°nönü, genel sekreter Kasım Gülek yüzünden piÅŸman olur, 10. Kurultay’da atamaya dönmek ister ama baÅŸaramaz. Gülek, ‘CHP’de örgüte verilen bir hak geri alınamaz’ deyip kestirip atar. O dönem CHP kurultaylarının en sık rastlanan görüntüsü, kürsüden delegelere hitap eden Ä°nönü ve o sırada salonda her gördüğünün elini sıkıp, herkesten alkış alan Gülek portreleridir.CHP’nin bugün en önemli gündemini oluÅŸturan parti içi politikaya dönük ihraç operasyonları, ilk olarak bundan 42 yıl önce yapılan kurultaya rastlar. 50’li yılların kurultaylarına damgasını vuran Kasım Gülek, CHP’nin 24 AÄŸustos 1961’deki 15. Kurultay’ında önce yönetimden tasfiye olur. Ä°smet Ä°nönü’nün tarihe mal olan o meÅŸhur ‘Ya o ya ben’ konuÅŸmasından sonra delegeler tercihlerini Milli Åžef’ten yana kullanır. Ancak Ä°nönü’ye göre bu yeterli deÄŸildir. Partide hiziplerle birlikte, sivrilen isimler de çoÄŸalmıştır. 14 Aralık 1962’de yapılan 16. Kurultay’da planını devreye sokar. CHP’nin parti içi muhalefet nedeniyle punduna getirip ihraç ettiÄŸi ilk üyeler Gülek ile birlikte Nihat Erim ve Avni DoÄŸan olur.BAÅžKANLIK TAKVÄ°MÄ° BOZULDU60’lı yılların kurultaylarında, sahnedeki isim KaraoÄŸlan’dır. Bülent Ecevit’in yıldızı hızla parlar. O dönem ilk Ä°smet Ä°nönü’nün telaffuz ettiÄŸi ‘Ortanın solu’ politikasını sahiplenen Ecevit, arkasındaki Ecevitçiler ile 18 Ekim 1966’daki 18. Kurultay’da ilk gövde gösterisini yapar. Ortanın solu kavramı yüzünden kafaların karıştığı, herkesin, bu da nereden çıktı, dediÄŸi bir sırada kürsüye çıkar, kavramın kendince tanımını verir. Ortanın solu tartışmaları partinin ilk ideolojik bölünmesine neden olur. Aslında ne demek olduÄŸu tam olarak anlaşılmamış olsa da, Turan FeyzioÄŸlu ve ekibi bu kavrama başından beri daha adı yüzünden karşıdır. Ä°nönü ve Ecevit henüz 28 Nisan 1967’deki 4. OlaÄŸanüstü Kurultay’da aynı saftadırlar. Ortanın solu meselesi yüzünden partiden ayrılanlar, sekizler olarak anılan FeyzioÄŸlu grubudur. O kurultayda Ä°nönü ‘Yuvayı dağıtmayalım’ dese de faydası olmaz.Parti içinde beraber tasfiye operasyonları yapan Ä°nönü ve Ecevit’in karşı karşıya kalmaları, 12 Mart Muhtırası’na (1971) denk gelir. CHP’li Nihat Erim’e askerin gölgesinde verilen hükümet kurma görevine Ä°nönü destek verip Ecevit karşı çıkınca kavga baÅŸlar. 5 Mayıs 1972’de toplanan 5. OlaÄŸanüstü Kurultay’ın gündemi Ecevit’in muhalefetine dayanamayan Ä°nönü’nün baÅŸkanlıktan istifasıdır. Bu kurultayın akıllarda kalan hikayesi o dönem gazetelerin Ä°nönü’nün uyurken çekilmiÅŸ bir fotoÄŸrafını, ‘İnönü kalp krizi geçirdi. Artık gidici’ diye birinci sayfalarından basmaları olur. Bir de kürsüdeki Genel Sekreter Kamil KırıkoÄŸlu’nun kendisini yuhalayan delegelere söylediÄŸi söz tarihe geçer: ‘Merak etmeyin en saÄŸlam yerim sinirlerimdir.’70’li yılların ikinci yarısından itibaren parti kurultayları artık tamamen gruplar arasında yaÅŸanan çekiÅŸmelere sahne olmaya baÅŸlar. O sıralar politikaya yeni atılan Deniz Baykal, kendine hemen ‘Mülkiyeliler Cuntası’ olarak anılan bir grup kurmuÅŸtur. Bir baÅŸka grup ise Genel Sekreter Orhan EyüboÄŸlu ve Ali Topuz’unkidir. Şükrü Koç Grubu, Kamil KırıkoÄŸlu Grubu, Turan GüneÅŸ Grubu vs... Artık herkesin kurultaylarda beraber oturduÄŸu, alkışladığı, yuhaladığı bir grubu vardır. Bunlar bazen ittifak yapar, sonra ittifak halinde bölünür, sonra bölünenler bambaÅŸka ittifaklar kurarlar. Hizip, hizibin hizibi, hizibin hizibinin hizibi...AYNI YOLDA KOÅžAR ADIM12 Eylül (1980) askeri müdahalesi sonucu CHP de diÄŸer siyasi partilerle birlikte kapatılır. CHP’nin 70’lerin sonundaki hırslı politikacısı Baykal, SHP’de genel sekreterlikten yukarıya tırmanamayınca, madem öyle kendi partimi kurarım, der ve 9 Eylül 1992’de yapılan 25. Kurultay ile genel baÅŸkan olarak CHP’yi tekrar açar. 3 yıl sonra 18 Åžubat 1995’te yapılan ve BirleÅŸme Kurultayı denilen toplantıda SHP’yi de bünyesine katar. Artık 80 öncesi kaldığı yerden kurultay yapmaya devam edebilecektir. Ãœlkede seçimler olur, parti baraj altı kalır, Baykal gider, tekrar döner, tekrar kurultay yapar vs, vs...Ve yıl 2004. Yerel seçimlerden baÅŸarısızlıkla çıkan CHP, konuyu görüşmek üzere temmuzda bir olaÄŸanüstü kurultay daha toplar. Numarası 12’dir. Bu sefer içeriye basın da dahil delegeler dışında kimse alınmaz. Dışarıda kalan partililerin gösterileri Baykal’ı iyice çileden çıkarmıştır. KonuÅŸmasında iki konudan bahseder. 85 yıl önce Sivas’ta yapılan ilk CHP kurultayında da tartışılan liderlik ve Amerikancılık meseleleridir bunlar. ‘Baykal’a evet ya da hayır deme yetkisi sokak çapulcularının deÄŸil, delegenin iÅŸidir. Muhalifler de Amerikancı’dır.’Eski parti baÅŸkan adaylarından ErtuÄŸrul Günay’ın da tek hedefi Deniz Baykal’dır. Kürsüden elinde belgelerle Baykal’ın borsada oynadığını kanıtlamaya çalışmaktadır. Bu sırada kürsünün bulunduÄŸu platforma bir kedi çıkar. Kurultay baÅŸkanı, Günay’ın sözünü kesmeye çalışırken, görevliler de kediye saldırır. Bunun üzerine Günay’ın sarf ettiÄŸi sözler, CHP kurultaylarının geldiÄŸi nokta açısından çok anlamlıdır: ‘Tamam beni susturuyorsunuz, bari hayvan haklarına saygılı olun.’Â