Bölgede daha önce hangi depremler yaşandı? | Tarihin sayfalarındaki deprem kayıtları...

Sınırlarımız içerisinde aktif tektonik ana yapılar olarak Bitlis-Zagros Kenet Kuşağı, Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu Fay Zonları ile Batı Anadolu Faylı Açılma Hatları bulunuyor. Bu fay hatları içinde Kuzey Anadolu Fay Zonu ile Doğu Anadolu Fay Zonu en tehlikeli faylar olarak biliniyor.

Dün gece yarısı 04:17'de Kahramanmaraş’ta Pazarcık merkez üssünde meydana gelen 7,7 büyüklüğündeki deprem ise Doğu Anadolu Fay Zonu’nda meydana geldi. Kahramanmaraş dışında Malatya, Gaziantep, Hatay, Adana, Kilis, Adıyaman, Diyarbakır, Şanlıurfa ve Osmaniye’de de depremin yıkıcı etkisi ortaya çıktı.

Bu büyük deprem sonrası en büyüğü Gaziantep Nurdağı'nda 6,6 büyüklüğünde olmak üzere 100’ün üzerinde artçı sarsıntılar oldu. Bu artçıların büyüklüğü azalarak faydaki hareketlilik yavaş yavaş son bulur diye düşünülürken bu kez yine Kahramanmaraş’ta merkez üssü Elbistan olan 7,6 büyüklüğünde AFAD’ın açıklamalarına göre ‘bağımsız’ bir deprem daha yaşandı. 

Pek çok jeoloğu da şaşırtan bu deprem sonrası yaralı ve vefat edenlerin sayısı da arttı. Şu ana kadar 3 bin 549 kişinin hayatını kaybederken, 22 bin 168 kişi yaralandı.

‘DEPREM YER ÇEKİMİ İVMESİNİ BİLE AŞTI’

Yaşanan bu yıkıcı depremle ilgili görüşlerine başvurduğumuz İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa, Jeofizik Mühendisliği Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ferhat Özçep, depremin uzun süredir biriken enerjinin açığa çıkmasıyla meydana geldiğine vurgu yaparak, “Bu deprem Doğu Anadolu Fay Zonu içindeki ‘sismojenetik zonda’ yaşandı. Bu fay zonu içinde uzun bir süredir deprem üretmeyen ve jeofizikçilerin sismik gap (boşluk) olarak adlandırdığı, deprem üretmeyen enerji biriktiren yerler vardı. Maalesef uzun süredir biriken enerji açığa çıktı ve sonucu böyle oldu” dedi.

“Yaşanan deprem büyük bir deprem değil, çok büyük bir deprem” diyen Prof. Dr. Özçep, bu durumu jeofizik açısından üç noktaya dikkat çekerek açıkladı:

-- Birincisi çok geniş bir alanda hissedildi ve hasar oluşturdu. İkincisi depremin moment büyüklüğü çok fazla. Üçüncüsü de AFAD verilerine göre depremin çeşitli istasyonlarda kaydedilen ivme değerleri 0.6g ve yukarısında… Hatta bazı durumlarda yer çekimi ivmesini bile aşan değerlere sahip. Üstelik bu ivmeler anakaraya yakın zeminlerde kaydedilmiş ivmeler. Zayıf ve orta zayıf zeminlerde bu ivmeler zemin büyütmesi etkisiyle daha da yükselmiş olabilir.

-- Yer çekimi ivmesini de basit bir şekilde şöyle açıklayabilirim. Depremin yatay olarak binalarda vurduğu yer çekimi ivmesi aşıldığında binaların ayakta kalma şansı yok. Yani biz şimdi ayakta duruyoruz. Üzerimizde yer çekimi ivmesi var, yatay yönden bize bir kişi yer çekimi ivmesini aşacak şekilde bir kuvvet uygularsa ya da bizi ittiğinde uyguladığı ivme yer çekimi ivmesini aşarsa biz düşeriz, devriliriz. Aynı şey binalarda da olur. Örneğin bir rüzgârın bizi düşürmesi veya devirebilmesi için kuvvetinin yer çekimini aşması gerekir. Bu ivmeler kaya benzeri sağlam zeminlerde kaydedilir. Eğer sağlam zeminde değilseniz ivme büyür. Ardından şiddeti artar ve daha şiddetli şekilde binaya vurur.

Ayrıca Prof. Dr. Özçep, “Depremlerin meydana geldiği bölgede tarihsel (1900 öncesi) ve aletsel (1900 sonrası) dönemlerde yıkıcı birçok deprem oldu” diye de ekledi.

Peki Kahramanmaraş ve çevre şehirlerde daha önce kaç büyüklüğünde depremler meydana geldi? Önceden yaşananlar depremler, ilerisi için neler söylüyor?

KAHRAMANMARAŞ’TA 1114 VE 1513’TE İKİ YIKICI DEPREM YAŞANDI

Bu konuyu danıştığımız Gazi Üniversitesi Deprem Araştırma Merkezi Kurucu Başkanı Prof. Dr. Süleyman Pampal, “Kahramanmaraş'ta tarihsel dönemde 1114 ve 1513’te iki yıkıcı deprem bulunuyor. Bu depremler Doğu Anadolu Fayı Zonu’nun Gölbaşı-Türkoğlu segmentinde meydana geldi. Aletsel kayıt olmayan dönem olduğu için 7’den büyük depremler olarak tahmin ediliyor. Aletsel dönemde ise 5-6 büyüklüklerinde depremler de bulunuyor ama büyük hasar yok” dedi.

MALATYA’NIN DA GEÇMİŞİNDE BÜYÜK DEPREMLER BULUNUYOR

Kahramanmaraş dışında en çok yara alan şehir olan Malatya’nın da daha önce büyük depremler yaşadığına dikkat çeken Prof. Dr. Pampal, “Malatya'yı etkileyen depremler Doğu Anadolu Fay Zonu’nun Çelikhan-Gölbaşı ve Hazar-Sincik segmentinde meydana gelen depremler. Özellikle Gölbaşı-Sicik 50 kilometre boyunda ve 6-7 büyüklüğünde depremler üretir. Zaten 1893 ve 1905’te deprem üretti” dedi ve ekledi:

“Hazar-Sincik 50 kilometre dışında 90 kilometre boyunda da 7’den büyük bir depremi 1875 yılında üretti. Bunun dışında 2020 yılında 6,8 büyüklüğünde deprem de yaşandı ve Elazığ'ı etkiledi. Haliyle son yaşanan Kahramanmaraş depremi de Malatya'da ciddi hasarlara yol açtı.”

 ‘HATAY’DA MS 526’DA ‘KOZMİK FELAKET’ OLARAK ADLANDIRAN DEPREM MEYDANA GELDİ’

Depremden etkilenen Gaziantep, Adıyaman ve Hatay çevresine dair de eski depremlerle ilgili bilgiler paylaşan Prof. Dr. Pampal, “Gaziantep, ne aletsel ne de tarihsel dönemde bu derecede hasar verecek bir deprem yaşamadı. Bunu bu depremde ciddi hasar gören tarihi kalesinin bugüne kadar ayakta kalması zaten gösteriyor” ifadelerini kullandı.

Prof. Dr. Pampal, şöyle devam etti:

-- Hatay, Kahramanmaraş ve Adıyaman güneyden gelen Ölüdeniz Fayı (özellikle Hatayı etkiler) ve Doğu Anadolu Fayı Zonu’nun tam üzerinde kurulu... Bu nedenle büyük depremlere sahne oldu/oluyor. Hatay'da MS 526’da ‘Kozmik Felaket’ olarak adlandırılan ve 300 bin kişinin hayatını kaybettiği tarihçi Procopius tarafından kayıt altında bulunuyor. Hatay'da 1822 ve 1872 tarihlerinde de 7,4-7,5 büyüklüğünde depremler yaşandı.

--  Adana ve Osmaniye ise farklı fay sistemlerinden etkilenen iki yerleşim alanı. Aletsel dönemde 5-7 arası büyüklükte çok sayıda deprem yaşandı. Sonuncusu da Adana Ceyhan’da yaşanan deprem olarak karşımıza çıkıyor.

SON DEPREM DOĞU ANADOLU FAY ZONU'NDAKİ STRESİ BOŞALTTI MI?

Bazısı kırıklar üzerinde olsa da tüm bu yaşanan depremler Doğu Anadolu Fay Zonu'nun aslında hareketli olduğunu gözler önüne seriyor. Fakat son yaşanan iki deprem oldukça büyük olunca akla şu soru geliyor; 'Doğu Anadolu Fay Zonu’ndaki stres tamamen boşaldı diyebilir miyiz?'

Bu sorumuza Prof. Dr. Süleyman Pampal, "Kahramanmaraş'ta başlayıp Hatay ve Adıyaman'a doğru uzanan üç segmentin kırılmasıyla ortaya çıkan 7.8 büyüklüğündeki Pazarcık üst merkezli deprem ve onun tetiklediği Elbistan depremi sadece kırıldıkları kesimdeki enerjiyi boşalttılar" cevabını verdi.

Prof. Dr. Pampal, "Hatay civarı ve Bingöl'ün güneyiyle kuzeyinde kırılmamış parçalar bulunuyor. Ayrıca Malatya Fayı da enerji yüklendi. Burada tehlike azalmadı, aksine arttı" ifadelerini kullandı.