Bir Kitap

Hayvanlar sandığımızdan zeki mi?Ä°ki bilim adamı, yabanıl hayvanların zekáya dayalı baÅŸarılarını inceleyip iki karşıt fikri geliÅŸtirdi.Oxford Ãœniversitesi’nde bulunan Yeni Kaledonya kargası Betty’nin, istediÄŸi bir kovayı kendine doÄŸru çekmek için kancalı bir tele ihtiyacı vardı. Betty, laboratuarda bulunan bir teli, bir deliÄŸe sokup büktü ve istediÄŸi aleti elde etti. Ohio State Ãœniversitesi’nden Åžeba, en fazla 4 portakal toplama ve topladıktan sonra da elindeki portakalları sayma eÄŸitimi gördü. Georgia State Ãœniversitesi’ndeki bonobo maymunu Kanzi ise, klavyedeki sembolleri kullanarak eÄŸitmenleriyle iletiÅŸim kuruyor. Kanzi, ‘Kolayı, limonatanın içine dök’ ile ‘Limonatayı kolanın içine dök’ cümleleri arasındaki farkı anlayabiliyor. Burada ne olduÄŸunu anlamak zor. Bu hayvanlar düşünüyor mu yoksa dili kullanabiliyor mu? Ä°nsan olmayan hayvanlara, insani yetenekleri mi aşılamaya uÄŸraşıyoruz? Ä°nsanlar dışındaki dünyanın zeka özelliklerini ele alan iki kitap, birbirinden tamamen farklı sonuçlara varıyor. Hayvanlar düşünür mü?Florida Ãœniversitesi’nden psikolog Clive Wynne, ‘Hayvanlar Düşünür mü?- Do Animals Think?’ adlı kitabında (Princeton University Press, 26.95$) hayvanların zekaya dayalı maharetlerinin bizim beyinlerimizin ürünü olduÄŸunu öne sürüyor. Dilin yalnızca bize ait olduÄŸunu vurgulayan Wayne, hayvanların sorunlarına karmaşık tepkiler vermelerinin, düşünmeye deÄŸil otomatik mekanizmalara baÄŸlı olduÄŸunu kaydediyor. Bu durumda insanlar, bir dili kullanabilme ve bir kültüre sahip olabilme yeteneÄŸini nasıl kazandı? Gazeteci Tim Friend’e göre, ‘bu mutasyona baÄŸlı bir mucize’ sonucu deÄŸil. Friend, ‘Animal Talk - Hayvan Dili’ kitabında (Free Press, 25£), kültür, dil ve matematiÄŸe dayalı yeteneklerin, yaÅŸayan tüm canlılar için ortak olan bir sürece baÄŸlı olduÄŸunu savunuyor: evrime. Biz düşünüyoruz, çünkü düşünmek kazanılabilen bir yetenek. Bu nedenle, insan ve insan dışı hayvanlar arasındaki biliÅŸsel yeteneklerde benzerliklere rastlayabiliriz. Friend’in kitabı, böyle karmaşık hayvan davranışlarıyla dolu. Erkek Humpback balinaları, ezgiler besteleyip bunların uzunluÄŸunu ve karmaşıklığını mevsimden mevsime deÄŸiÅŸtirir. YeÅŸil sakallı maymunlar (Vervet maymunları), yılanlar ve kartalları farklı uyarı sesleri çıkararak ayırt ederler. Bir aÄŸaç kurbaÄŸası, vücudunun bir kısmını aÄŸacın deliÄŸindeki suya daldırır ve aÄŸacı bir müzik aleti misali çalabilmek için ötüşünü deliÄŸin boyutuna göre ayarlar. Friend’e göre, ‘insanlar ve hayvanlar, türleri ve ırkları ne olursa olsun, her gün aynı ÅŸeylerden bahsederler; seksten, evlerden, patronun kim olduÄŸundan ve akÅŸam yemeÄŸinde ne yiyeceklerinden.. Wynne, öyle görünse bile hayvanların kesinlikle bizim gibi düşünmediÄŸini belirtiyor. Sözgelimi, matematik uzmanı Åžeba, saymak yerine ezberden söylüyor olabilir. Uzman, bazı hayvanların basit iÅŸlemleri yapmada yetenekli olabileceÄŸi görüşünde, ‘Ancak, insanın geliÅŸimini saÄŸlayan psikolojik yetenekler, diÄŸer türlerde kesinlikle yok.’ Friend, insanlar ve geri kalanlar arasında bir ‘süreklilik’ çizerken Wynne, araya ‘keskin bir çizgi’ koyuyor. Bilimsel olarak anlamsızBiyolojik bir açıdan bakıldığındaysa, böyle bir ayırım yapmak mantıklı deÄŸil. Ä°nsanlar olarak, genetik özelliklerimizin yüzde 99’u ÅŸempanzelerle, yüzde 30’u da papatyalarla ortak. Dünyayı ikiye ayırmak ve ‘birinde tek bir hayvan türü (biz) yaşıyor, geri kalanıysa 5 ila 50 milyonunun bir araya gelmesidir’ demek bilimsel olarak anlamsızdır. Wynne’ın inançları dehÅŸet verici olsa bile okuması, Friend’inkiler kadar eÄŸlenceli. Her iki kitap da akıllı deneyler, ÅŸaşırtan anekdotlar ve havyan davranışlarının çeÅŸitlilikleriyle dolu. Â