Bilim, mutluluğun anahtarını arıyor, o nerede?

Ä°nsanların mutlu olmalarında nerede yaÅŸadıkları da, en az nasıl yaÅŸadıkları denli önemli bir etken. Mutluluk bütün toplumlarda çok farklı niteliklere bürünüyor ve farklı koÅŸullarda ortaya çıkıyor. Fakat mutluluÄŸun ortak paydaları nelerdir?Bolluk içinde yaÅŸayanlar, pislik ve hastalığın kol gezdiÄŸi öylesine bir keÅŸmekeÅŸ içinde yaÅŸamanın ümitsiz bir durum olduÄŸunu ve o insanların çektiÄŸi acılara akıl erdirilemeyeceÄŸini düşünürler. Oysa, insanların mutluluÄŸunu 1 ile 7 arasında deÄŸiÅŸen bir puanlama yöntemine göre deÄŸerlendiren bir araÅŸtırma, ortalamaları 4 puan olan Kalkütalıların hiç de sanıldığı denli mutsuz olmadıklarını ortaya koyuyor. Bu bulguların ardında mutluluÄŸun, tıpkı artistik buz pateni yarışmalarında olduÄŸu gibi, puanlama yoluyla deÄŸerlendirilebileceÄŸini ve puanlamayı yapan kiÅŸilerle deÄŸerlendirilmesi yapılan kiÅŸilerin aynı ülkeden gelip aynı dili paylaÅŸmak zorunda olmadıkları görüşü yatıyor.Söz konusu araÅŸtırmanın yaratıcısı olan Portland Eyalet Ãœniversitesi ruhbilim uzmanlarından Robert Biswas-Diener tüm bunların gerçekliÄŸine inanıyor. Biswas-Diener uzun bir süredir ruhbilimin önde gelen isimlerinden biri olan babası Ed Diener ile birlikte Öznel Mutluluk adı verilen durumu inceliyorlar. DoÄŸu Afrika’daki Masai savaşçılarından Kuzey Grönland’daki Inughuit avcılarına, dünyanın her bir köşesinden insanların ruh durumlarını ve geleceÄŸe bakışlarını deÄŸerlendiren araÅŸtırmacılar elde ettikleri veriler ışığında insanların, nerede ve nasıl yaşıyor olurlarsa olsunlar, "mutlu olmaya programlandıkları" gibi kapsamlı bir sonuca ulaÅŸtılar. ToplumsallaÅŸmanın nedeniEd Diener bu özelliÄŸin evrimin insanoÄŸluna bağışladığı bir "nimet" olduÄŸuna, bu sayede en zorlu koÅŸullara bile ayak uydurup geliÅŸebildiÄŸimize inanıyor. Diener, ayrıca, insanın mutlu olmak ve "sosyal iÅŸlerliÄŸini kolaylaÅŸtırmak" amacıyla "toplumsallaÅŸtığını" düşünüyor. Ancak, nedeni ne olursa olsun, bu armaÄŸandan herkesin eÅŸit oranda yararlanmadığı da bir gerçek. Söz gelimi, art arda yapılan araÅŸtırmalar dünyanın en mutlu insanlarının Güney Amerikalılar olduklarını ortaya koyuyor. 1990’ların ortalarında üniversite öğrencileri arasında yapılan ve yaÅŸama bakışla uluslar arasındaki baÄŸlantıyı inceleyen bir araÅŸtırma en neÅŸeli ülkeler sıralamasında Porto Rico, Kolombiya ve Ispanya’nın başı çektiklerini gözler önüne seriyor. MutluluÄŸu plazma-ekranlı televizyonlar, kapılarından buz küpleri dökülen buzdolapları v.b. ÅŸeylerle özdeÅŸleÅŸtirenlere bu bulgular ÅŸaşırtıcı gelse de, Ed Diener öyle düşünmüyor. Ona göre, baÅŸka ülkelere kıyasla daha yoksul olan Porto Rico’lularla Kolombiyalıların bu neÅŸesi "genelde yaÅŸamın güzel olduÄŸu inancının ağır bastığı kültürel deÄŸerlerden" kaynaklanıyor. Bir baÅŸka deyiÅŸle, Güney Amerikalılar yaÅŸamın güllük gülistanlık yönlerini görebildikleri için mutlu olabiliyorlar. Kültür ve mutlulukBu inanç DoÄŸu Asya’da pek yaygın deÄŸil. AraÅŸtırma sonuçlarına göre Japonya, Çin ve Güney Kore listenin en alt sıralarında yer alıyorlar. Diener DoÄŸu Asyalıların yaÅŸamla ilgili hoÅŸnutluklarını deÄŸerlendirirken baÅŸlarından geçen en kötü ÅŸeyleri temel aldıklarına dikkat çekiyor. Kültürle mutluluk arasındaki baÄŸlantıyı inceleyen Virginia Ãœniversitesi ruhbilimcilerinden Shigehiro Oishi böylesi bir eÄŸilimin kültürel beklentilerin bir sonucu olduÄŸunu belirterek, "Amerikan ve Batı Avrupa kültürlerinde mutluluÄŸu fazlasıyla önemseme yönünde genel bir eÄŸilim söz konusudur. Bu ülkelerin insanları kendilerini mutlu olmak zorunda hissederler ve nasılsınız diye sorulduÄŸunda, kötü bile olsalar, ‘Iyiyim,’ diye yanıtlarlar. Oysa Asya’da kiÅŸinin her ÅŸeyi tıkırında olsa bile, iyi olduÄŸunu dile getirerek kendisini baÅŸkalarından üstün görmek, özellikle aile içinde, daha farklı hedeflere ters düşeceÄŸinden böylesi bir tavırdan kaçınılır," diyor. Mutluluk veritabanıGeliÅŸmekte olan ülkelerden Kolombiya’nın insanları salt var olduklarından ötürü mutlu oluyorlarsa, geliÅŸmiÅŸ bir ülkenin halkı olan Japonlar ise mutluluk onlar için tasarlanan yaÅŸamın bir parçası olmadığı için kendilerini pek de mutlu hissetmiyorlarsa, o zaman öznel mutluluÄŸun ekonomik koÅŸullardan çok kiÅŸinin tavrıyla ilintili olduÄŸu söylenebilir. Bu da, doÄŸal olarak, Fransızların durumunu gündeme getiriyor. Oishi Fransa’da "hiç bir ÅŸeye aldırmayan, ÅŸen ÅŸakrak" bir tavrın pek de hoÅŸ karşılanmadığına ve bu nedenle söz konusu ülkenin mutluluk sıralamasında Danimarka ve Isveç’in bile altında yer aldığına dikkat çekiyor. Rotterdam Erasmus Ãœniversitesi araÅŸtırmacıları tarafından derlenen Dünya Mutluluk Veritabanı’na göre, gerçekte gezegenimizin en mutlu insanları Danimarkalılar, Isveçliler ve Maltalılar. Fransa’nın da aralarında yer aldığı, bu üçü dışındaki ülkelerin büyük bir çoÄŸunluÄŸu 10 puanlık sıralamada 6 puan dolaylarında gezinirlerken, Tanzanya 3,2 puanla dünyanın en mutsuz ülkesi olarak karşımıza çıkıyor. Ä°skandinavya yüksekteBiswas-Diener kiÅŸinin davranış ve tutumunun önemi bir etmen sayıldığı görüşüne katılmakla birlikte, kendine özgü Avrupa’nın geliÅŸmiÅŸ uluslarının topluca oldukça yüksek bir puan topladıklarına dikkat çekerek yolların bakımlı olması ve su kaynaklarının mikroplardan arındırılmasının bir ülkenin mutluluÄŸunu gölgelemeyeceÄŸine parmak basıyor. Avrupa ülkelerinin mutluluk sıralamasında en üst konumlara oturmalarının ardında illaki bunların refah devleti olmaları yatmıyor. ÖrneÄŸin, Danimarka ve Isveç Dünya Mutluluk Veritabanı’na göre hemen hemen eÅŸit durumda olmalarına karşın, Danimarka’da gayrısafi milli hasılanın %30’u sosyal hizmetlere harcanırken Ä°sveç’te bu oran yalnızca %10’a ulaşıyor. Gelgelelim, demokrasi mutluluÄŸun yolunu açan en etkili unsurlardan biri. Görünüşe bakılırsa, insanların oy seçenekleri arttıkça mutluluk oranı da yükseliyor. Isviçre’nin yüksek puan alması kısmen ülkenin kendine özgü doÄŸrudan demokrasi siteminden kaynaklanıyor. Bu ülkenin insanları her yıl yapılan çok sayıda referandumla, devlet harcamalarından yabancılara vatandaÅŸlık hakkı tanınmasına uzanan, çok çeÅŸitli konularda verdikleri oylarla söz sahibi oluyorlar. Zürih Ãœniversitesi siyasal ekonomi uzmanlarından Bruno Frey’e göre, bu ülkede sık sık oylamaya gidilmesi halkın yaÅŸam sevincini körüklüyor. Insanlar oy vererek yönetimde söz sahibi olduklarını ve siyasal sürecin içinde yer aldıklarını hissediyorlar; bu da, onları mutlu etmeye yetiyor. Özgürlük de önemliAncak siyasal özgürlük kimi zaman insanları sarhoÅŸ edebiliyor. ÖrneÄŸin, Sovyetler BirliÄŸi’nin çökmesinden sonra ülkede baÅŸgösteren mutsuzluÄŸun serbest piyasanın yarattığı tedirginlikten kaynaklandığı belirtiliyor. ABD oldukça neÅŸeli bir görünüm sergiliyor. Ancak uluslararası düzeyde üniversite öğrencileri arasında yapılan bir araÅŸtırmada Slovenya ile birlikte sekizinci sırada yer alması 1 Numara’ymışçasına yaÅŸayıp 1 Numara olduÄŸunu haykırarak ortalıkta dolanmanın ille de bu duyguyu yürekten hissettiÄŸiniz anlamına gelmediÄŸini ortaya koyuyor. Walter Kirn’ün Time 7 Åžubat’ta yayımlanan makalesinde şöyle deniyor: Biswas-Diener bile ulusal mutluluk sıralamalarının saÄŸlıklı bir gösterge olmadığına dikkat çekiyor. Bu veriler, söz gelimi, kimi altkültürlerin kendilerine özgü deneyimlerini ya da aynı ülke içindeki kentli ve kırsal halk arasındaki farklılıkları yansıtmıyor. Yine de, yüksek puan alan ülkelerden birinde yaÅŸayanlar bu verilere bakıp topluca mutlu olmalarının kaynağını enine boyuna incelemekten keyif alırken, düşük puan alanlar Isviçre’de daha uzun kalmayı düşünebilirler. Â