Bilim

21. yüzyıla bakan, geçmiÅŸini iyi bilen, hareketli, zekiPopüler bilim ve kültür dergisi Focus, bu ay 10. yılını kutluyor. Bilim ve teknoloji dünyasında yaÅŸamımızı etkileyen konuları, herkesin anlayabileceÄŸi dille anlatan Focus, 10 yıldır sırça köşkteki bilimi, evlerimize getiriyor. Dergi, Ocak sayısında okurlarına 10. yıl özel eki olarak 50 sayfalık ‘2004 Bilim Almanağı’ veriyor.Focus Dergisi 10 yıldır, zoru baÅŸararak, bilimi evimize, günlük hayatımıza taşıyor. Popüler dille bilim okumak isteyenlerin hayatındaki boÅŸluÄŸu dolduran dergi, 16 ülkede 11 dilde herkesin anlayacağı ÅŸekilde derlenmiÅŸ bilgiler sunuyor. Türkiye’de, tamamen özgün konularla yayınlanan Focus’ta arkeolojiden mimariye, teknolojiden sosyal bilimlere her konuyu bulmak mümkün. Derginin Yayın Yönetmeni Özgür Atanur, ‘Türk okuru bilimle ilgili deÄŸildir, fikrine tamamen karşıyım. Ä°nsanların ilgisini çekebilecek ÅŸekilde onlara sunulduÄŸu zaman bilimin okuru var’ diyor.Belgesel yayın yapan televizyonların ve internetin yaygın olmadığı zaman yaÅŸamımıza giren Focus, ilk yıllarında bazı sayılarda 40 bini aÅŸan tirajlara ulaÅŸtı. Ekonomik kriz sırasında kemik okuyucusuyla baÅŸ baÅŸa kalan dergiyi bugün üniversiteli gençler ile beyaz yakalıların çoÄŸunlukta olduÄŸu yaklaşık 15 bin kiÅŸi okuyor. Atanur, dünyadaki bilim ve tarih dergilerindeki yükseliÅŸe dikkat çekerek, önümüzdeki yıllarda daha çok okuyucuya ulaÅŸacaklarına inanıyor.FOCUS’UN Ä°NSANLARI MUTLU ETMESÄ° Ä°MKANSIZYayın yönetmeni Focus’un insanları mutlu etmesinin imkansız olduÄŸu görüşünde. Çünkü sınırlı sayıda sayfasına taşıyabileceÄŸi bilgi de sınırlı. Bu yüzden bilim dünyasında yaÅŸanan tartışmalar bazen dergiye de yansıyor. Dergide yer alan bir habere itiraz sesleri yükseliyor. Bunların en belirginlerinden biri Focus’un geçtiÄŸimiz yıllarda verdiÄŸi evcil hayvanlar eki üzerine yaÅŸanmış. Kedi, köpek, akvaryum balıkları ve kuÅŸları kapsayan ekteki köpekleri normal yemeklerle beslemeye yönelik bilgiler veterinerleri birbirine sokmuÅŸ. Bir taraf kuru mama diye diretmiÅŸ, öbür taraf da, hayır en iyisi normal yemektir, demiÅŸ... Sonucu merak ettiyseniz, nafile. Çünkü iki taraf da kendi söylediÄŸinde ısrarlı. Ä°yisi mi siz ÅŸimdiye kadar köpeÄŸinizi neyle besliyorsanız, öyle devam edin.Derginin gençlerden oluÅŸan ekibi dinamizmi de iÅŸlerine katarak, dünyadaki bilim ve teknoloji dergilerini, kitaplarını takip ediyor. Yazılar bazen iÅŸinin ehli bilim adamları tarafından yazılıyor, bazen de uzmanların görüşüne sunuluyor. Focus çalışanları, insanların okumaya ayırdığı vakitlerinin gitgide azaldığı bir dünyada, onlarca kitabı tarayıp, hap bilgileri sunduklarını söylüyorlar. 10 yılda 7 ödül alan dergide her ay 10-12 konu yer alıyor.2004 BÄ°LÄ°M ALMANAÄžI’NDAN Robot Ota Yarışı: Mart ayında 15 araçla baÅŸlayan 227 kilometrelik insansız araçların büyük yarışı ‘Grand Challenge’ı tamamlayan olmadı. 1 milyon dolarlık ödül sahipsiz kaldı. Sanal damar haritası: Damarlarımızın sanal haritalardan izlenmesine olanak tanıyan araÅŸtırmalar baÅŸladı. Kızılötesi dalga boyunda çalışan bir kameranın kullanıldığı yöntemle, kan çok koyu bir görüntü verecek, deri üzerindeki yaÄŸ ve dokular ise açık renk görünecek. Cassini Satürn’de: Cassini, 3.5 milyar kilometrelik yolculuÄŸu sonunda, insan yapısı bir aracın ilk kez gidebildiÄŸi en uzak gezegen Satürn’e 1 Temmuz’da ulaÅŸtı. Çin’de 110 milyon yıllık dinozor: Kasım ayı içinde Çin’in kuzeybatısında 110-120 milyon yıl öncesine ait dinozor kemiÄŸi fosilleri bulundu. Sesten hızlı: NASA mühendisleri, insansız X-43A jetinin saatte 6 bin 600 mil hızla uçtuÄŸunu açıkladılar. Sünger kemik: Bir Japon araÅŸtırma grubu, süngerimsi yapay kemik üretti. Makasla kesilerek kolayca ÅŸekil verilen malzeme, birkaç ay içinde gerçek kemikle yer deÄŸiÅŸtiriyor.TSUNAMÄ°LERÄ°N BÖLGESEL DAÄžILIMINovosibirsk Tsunami Laboratuvarı, 1900’den 2001 yılına kadar olan 101 yıllık dönemde Pasifik Okyanusu’nda 796 tsunami gözledi. Bunların 117’si can kaybı ve büyük hasarla sonuçlandı. En az 9’u Pasifik’te son derece geniÅŸ bir alana yayıldı. Bir yıl içinde en fazla tsunami (19 kez) 1938 yılında gözlendi, ancak hepsi de küçüktü ve büyük hasarlara yol açmadı.Bugüne kadar oluÅŸan toplam tsunamilerin yüzde 17’si Japonya’da ya da yakınlarında meydana geldi. DiÄŸer bölgelerdeki tsunamilerin meydana gelme oranları ise şöyle: Güney Amerika’da yüzde 15; Yeni Gine Solomon Adaları yüzde 13; Endonezya yüzde 11; Kuril Adaları ve Kamçatka yüzde 10; Meksika ve Orta Amerika yüzde 10; Filipinler yüzde 9; Yeni Zelanda ve Tonga yüzde 7; Alaska, Kanada’nın batı kıyıları ve ABD yüzde 7; Hawaii yüzde 3.TSUNAMÄ°DEN NASIL KORUNULUR?Genel olarak, erken uyarıyla ya da baÅŸka bir ÅŸekilde tsunaminin geldiÄŸi öğrenildiÄŸinde tek çare, deniz seviyesinden mümkün olduÄŸunca daha yükseÄŸe çıkmaktır.Korunmak için, tsunami hakkında bilinmesi gereken önemli bazı özellikler şöyle sıralanıyor:4 Okyanus tabanındaki deprem veya yanardaÄŸ patlamaları sonucu meydana gelen ve tüm sahilleri vurabilen tsunami, bir dizi dalgadan oluÅŸuyor. Ä°lk dalga, genelde büyük olmuyor. Tehlike birkaç saat sürebiliyor.4 Ä°nsandan çok daha hızlı hareket ediyor.4 Büyük tsunamilerin gücü de inanılmaz oluyor. Dev tekneleri kıyıdan içerilere yüzlerce metre sürükleyebiliyor, binaları yıkabiliyor.4 Tsunamiler, nehir ve boÄŸazları da etkiliyor.KARADAYSANIZ4 Okuldaysanız ve tsunami uyarısı geldiyse, öğretmenlerinizin ve yetkililerin direktiflerine uyun.4 Evdeyseniz, ailece evi terk edin. Panik yapmayın ve doÄŸruca güvenli olan yüksek bölgelere gidin.4 Plajdaysanız ve yerin sarsıldığını hissediyorsanız, uyarı beklemeden derhal deniz seviyesinden daha yüksek yerlere çıkın.4 Deniz kıyısındaki bir oteldeyseniz ve dışarı çıkacak zamanınız yoksa, üst katlar size güvenliÄŸi saÄŸlayabilir.TEKNEDEYSENÄ°Z4 Kesinlikle kıyıya ya da limana dönmeyin. 4 EÄŸer zamanınız varsa, derhal derin sulara doÄŸru hareket edin.4 EÄŸer limanda tsunami erken uyarı sistemi varsa, yetkililerin talimatlarına göre hareket edin.EN BÃœYÃœK TSUNAMÄ°LER27 AÄŸustos 1883: Endonezya-Krakatao Yanardağı patladı, Java ile Sumatra kıyılarını süpüren tsunami, 36 bin insanı öldürdü. Yanardağın patlaması o denli ÅŸiddetliydi ki, dünya gök kubbeleri uzun geceler kızıl lav külleriyle ışıldadı. Norveçli ressam Edvard Munch, 20 bin kilometre öteden, baÅŸkent Oslo’da Kasım 1883-Åžubat 1894 arasında geceleri parlayan göğe bakarak ‘Çığlık’ resmini yaptı.15 Haziran 1896: Sankriku Tsunamisi Japonya’yı vurdu. Dini bayram için toplanan kitlenin üzerine 23 metre yüksekliÄŸinde çöken dev tsunami 26 bin insanı öldürdü.31 Ocak 1906: Büyük Okyanus’un deprem dalgası, 1500 can aldı. 22 Mayıs 1960: 11 metre yüksekliÄŸindeki tsunami, Åžili’de bin, Hawaii’de 61 can aldı. 6 AÄŸustos 1976: Pasifik tsunamisi Filipinler Moro Körfezi’nde 5 bin can aldı. 17 Temmuz 1998: Papua-Yeni Gine’nin kuzeyinde yer sarsıntısı dalgası 2313 insanı öldürdü, 7 köy yok olurken binlerce insan evsiz kaldı.26 Aralık 2004: GüneydoÄŸu Asya’yı vuran 9.0 büyüklüğündeki deprem ve yarattığı dev dalgası, 100 binin üzerinde insanı öldürdü. Ayda KAYARÂ