Belgrad Ormani

Ismini Kanuni Sultan Suleyman'in Sirbistan seferinden sonra alan Belgrad Ormani, Osmanli doneminde sehrin su ihtiyacinin onemli bir bolumunu karsiladigi icin koruma altina alinmisti. Bir zamanlar 13 bin hektarlik bir alana yayilan Belgrad Ormani'ni, Skylife'in Eylul sayisinda Gokhan Tan yazdi ve fotografladi. Kisaltarak yayimliyoruz.

Koskoca Belgrad'in gelip Istanbul'un ortasina konmasi bizzat Muhtesem Suleyman'in (Kanuni) isi. Kanuni, 1521 yilinda Sirbistan seferinden bir cok Sirp esirle birlikte doner. Bizans zamanindan kalan koylerin canlandirilmasi ve yeni koyler kurulmasi uygulamasina paralel olarak esirler, eski Ayvat Koyu yakinina, orman icine iskan edilir. Bu yerlesime ‘‘Belgrad Koyu' adi verilir. Zamanla orman da ayni isimle anilmaya baslar.

Orman o zamanlar, yaklasik 13 bin hektara varan yuzolcumuyle oldukca buyuk bir alani kapliyormus. Bugun artik Istanbul'un disi olmaktan cikan bir mesafede, boylesine heybetli agaclarin ordugu bir ormanla bulusabilmek, bir cogumuz icin sasirtici bir surpriz olarak gozukmekte. Oysa asil sasirtici olan, 1980'lerde basilan ansiklopedilerin bile, ormanin yerini tarif ederken ‘‘Istanbul'a 20 kilometre mesafede’’ oldugundan bahsetmesi. Bu duruma en cok sasiranlar ise, ormanin hemen bittigi yerde, 30-35 katli gokdelenleri kendisine komsu bulan o heybetli agaclar oldugunu zannediyorum.

Su bentlerinin onemi

Ote yandan, ormanin korunmasina yonelik ilk calismalara da yine Kanuni Sultan Suleyman zamaninda rastliyoruz. Ancak bu cabalar herhangi bir ormanlik alani korumaktan biraz daha farkli. Cunku o zamanlarda Belgrad Ormani Istanbul icin, sehrin su ihtiyacini karsilamak gibi stratejik bir onem tasiyor. Su, daha ormana gelmeden, sehrin bircok arterine yol alan tarihi su kemerleri ile varligini hissettiriyor. Ormandaki su tabani cesitli dereler ve kaynak sulariyla besleniyor. Belgrad Ormani, Osmanli zamaninda sehrin belki de en onemli su deposu konumunda. 1719'da Buyuk Bent, 1722'de Topuzlu Bent'in yapimiyla onemi daha da artiyor. Bu ikisine ek olarak, yaklasik zamanlarda insa edilen Valide Bendi, II. Mahmut Bendi, Komurcu Bendi, Kirazli ve Karanlik Bentleri gunumuzde de kullanilabilir durumda. Ancak gunumuz sartlarinda ne bu bentlerin ne de ormanin, su uretimi konusunda sehir icin hayati* bir onemi kalmamis. Cunku buradan bir yilda saglanan su, bugunun metropolunun yalnizca iki-uc gunluk su tuketimine karsilik geliyor.

Ormanin 16. yuzyilda kazandigi koruma statusu, tarihimizde pek az yere nasip olan bir sansla Cumhuriyet donemine kadar devam eder. Hatta, 1894 yilinda cikarilan bir ‘‘irade-i seniye’’ ile ormana ismini veren ‘‘Belgrad Koyu’’ yarattigi cevre kirliligi yuzunden kaldirilir ve her ne sebeple olursa olsun agac kesimi yasaklanir. Belgrad Ormani'ni bir mesire yeri olarak ilk kullanmaya baslayanlar ise ozellikle Fransiz ve Ermeniler'in basini cektigi azinliklardir. Yaz sicaklarinin bastirip Beyoglu'nun (Pera) bulasici hastaliklarla cebellesmeye basladiggi donemde, elciliklere bagli bircok yabanci, Karadeniz ruzga*rlarina acik, bu bol agaclikli sayfiyeye akin eder. Yasayan en buyuk botanikcilerimizden Faik yaltirik, Istanbul Ansiklopedisi'nde, zamanin Istanbul'unda Turkler icin Kagithane ne ise, Belgrad koyu'nun de yabancilar icin ayni sey oldugunu soyler. Istanbul'un sayfiye defterinde Kagithane sayfalari coktan tukendi. Ulasim vasitalari gelisti, yollar guzellesti. Gecmisin tum piyade ve suvarileri motorize birlik haline gelince cikartmalar Belgrad Ormani'na yapilmaya baslandi.

1956 yilinda Neset suyu ve bentler mintikasinda kurulmaya baslanan piknik alanlarinin sayisi bugun yediye ulasmis durumda.

Dortte ucu meselik

Haftasonu misafirlerine evsahipligi yapan fedaka*r orman esrafindan da bahsetmek lazim elbette. Yine Faik yaltirik hocadan edindigimiz bilgilere gore, Belgrad Ormani, kisin yaprak doken cok sayida agac ve bitki turunun olusturdugu ‘‘yaprakli’’ adi verilen bir orman turu. Mevcut agaclar arasinda sayi olarak ilk sirayi toplum populasyonun dortte ucunu olusturan meseler aliyor. Sapsiz mese, Macar mesesi ve sapli mese olmak uzere toplam uc cesit mese var. Meselerden sonra en cok bulunan uc agac turu, dogu kayini, adi gurgen ve Anadolu kestanesi. Ormanda tam 71 cesit kus ve 18 memeli hayvan turu yasiyor. Avlanma yasagginin getirdigi koruyucu onlemler sayesinde yaban hayati oldukca zengin kalabilmis. Rekreasyon alanlarinin biraz disina cikip kulaginizi ormanin sesine vermeniz belki de hic fark etmediginiz bircok sesi size ulastiracaktir. Calilarin icinden yavasca suzulurken kuru bir dala basarak kendini ele veren bir gelincik; can havliyle sicrayan kurbaganin pesinden ayni hizla ilerleyen, hatta ayaklarinizin ucundan gecerken sizi bile umursamayan yilan; tenha yerlerde ve ozellikle gec saatlerde dolasan tilki ya da kurtlar; gozden uzak copluklere burnunu sokan yaban domuzlari; ormanin ic bolgelerinde kosan bircok arkadasimizin uzaktan gorduklerini soyledigi geyikler... Kisacasi hic de azimsanamayacak bir cesitlilik.

Saglikli yasam parkuru, mangal dumanlarinin tuttugu, insanlarin serin ve lezzetli suyu icin beyaz qplastik bidonlariyla cesme basinda uzun kuyruklar olusturdugu Neset Suyu'ndan basliyor. Buyuk Bent'in etrafinda dolanarak devam eden bu parkur 6.5 kilometre sonra yine ayni yerde sona eriyor. Parkurda toplam 17 egzersiz programini yine bu istasyonlarda bulmak mumkun. Ancak oyle saniyorum ki, uygun egzersizi secmek kadar, dogru spor arkadaslarini da secmek gerekiyor. Aylar sonra ormana gidip damarlarinda akan kana guvenerek arkadaslarina uyan ve 18 kulometre kosan bu satirlarin yazari, zedelenen sol ayak tandonu nedeniyle su anda evde oturuyor.