Bedeninizin yaş haritası ne?
Güncelleme Tarihi:
Hikmet B. Çağlayan
Oluşturulma Tarihi: Eylül 03, 2006 00:00
38 yaşındasınız... Ama kaslarınız 15 yaşında, cildiniz ise kendini iki haftada bir yeniliyor. Peki organlarımızın çoğu genç ise neden yaşlanıyoruz? İşte can alıcı soru: Kaç yaşındasınız? Yanıt vermeden önce dikkatli düşünün. Çünkü sorunun yanıtı tahmininizden çok daha karmaşık olabilir.
Yakın zamanda yapılan bir araştırmaya göre, vücutta sürekli kendini yenileyen hücreler sayesinde birçok organın gerçek yaşı, aslında nüfus kağıdınızda yazılı yaşınızdan çok daha genç... Örneğin 38 yaşındaysanız kaslarınız ve bağırsaklarınız 15 yaşında. Bilim dünyasında yaygın görüşe göre, insan vücudu her 7 yılda bir kendini yeniliyor. Bazı dokularda, -deri ve kan- bu yenilenmenin kaç yılda bir olduğu biliniyordu.
Ancak birkaç ay öncesine kadar birçok hücre tipinin ne kadar sıklıkla yenilendiği bilinmiyordu. Fareler üzerindeki araştırmalar bazı hücrelerin diğerlerinden daha sık yenilendiğini gösteriyordu. Ancak bu bulguların insan üzerinde geçerli olup olmadığı bilinmiyordu. Ta ki, İsveç’in başkenti Stokholm’deki Karolinska Enstitüsü’nden nörolog Jonas Frisen ve ekibi farklı bir yol bulana kadar. Ekibin, radyoaktif karbon tarihleme tekniği kullanılarak gerçekleştirdiği araştırma, vücuttaki pekçok organın kendini yenileme özelliğine sahip olduğunu ortaya koydu.
Buna göre, cilt üzerindeki hücreler, iki haftada bir kendini yenileyerek her daim genç kalıyor. Hareketlerimizi koordine eden beyincik ise, gerçek yaşımızdan üç yaş daha genç oluyor. Kirpikler ve kaşlar da her iki ayda bir kendini düzenli biçimde yeniliyor.
Hücre yenilenmesiyle ilgili sorular ilk kez 100 yıl önce ortaya atıldı. Çünkü o dönemde bilim dünyası nöronların çoğunun embriyo devresinde oluştuğunu ortaya çıkarmıştı. Peşinden araştırmacılar, dikkat ve karar verme gibi fonksiyonları yöneten beyin korteksinin de yeni hücre üretip üretmediğini anlamaya çalıştı. 1960’lı yıllarda fareler ve kediler üzerinde yapılan araştırmalarda bu hayvanların yeni hücreler üretebildikleri keşfedildi. İnsanların hücre yenileyip yenilemediklerini anlamak için ise bugüne kadar bir sürü teknik denendi ancak hiçbirinde istenilen ölçüde ilerleme kaydedilemedi.
Frisen, New Scientist dergisindeki haberde yeni tekniği geliştirirken Mısır papirüslerinden esinlendiğini anlatıyor: "Bunların yaşı karbon ölçümü ile saptanabildiğine göre bizim de bu yöntemden yararlanabileceğimizi düşündüm." Frisen, bu yöntemle her bir organın kendini kaç yılda yenilediğini tespit edebiliyor.
Nükleer denemelerin yer üstünde yapıldığı dönemde radyasyonun etkisiyle, karbon 14 izotopu hücre özelliklerine ait bilgileri taşıyan DNA üzerinde iz bırakıyordu. Frisen bu bilgiden yola çıkarak, karbon 14 izotopunun DNA üzerinde bıraktığı izleri saymaya başladı. Bu yöntem, tıpkı ağacın gövdesindeki halkaları sayarak yaşını bulmaya benziyor.
Frisen, yeni tekniği kullanarak 30 yaşındaki deneklerden aldığı kas hücrelerinin yaşını belirlemeye başladı. Elde ettiği sonuca göre, bu hücrelerin en yaşlısı 15 yaşında. Frisen, bağırsakların kendilerini 16 yılda tamamen yenilediğini tespit etti. Ancak vücutta kendini yenilemeyen dokular da var. Beyin, gözler ve sinir sistemi kendini yenileyemiyor. Beyinde; koku alma ve öğrenme merkezleri haricindeki diğer hücreler, tıpkı tam anlamıyla oluşumunu tamamladıktan sonra yenilenemeyen sinir sistemi ve kornea haricinde yenilenemeyen gözler gibi, yaşlanmaya karşı direnemiyor.
HANGİ ORGAN NE SIKLIKLA YENİLENİYOR
KALP 20 YIL
Yıllarca kalp hücrelerinin doğduktan sonra değişmediği sanıldı. Ancak, New York Üniversitesi’nden Dr. Piero Anversa tersini ispatladı ve kalbin kendini 20 yılda yenilediğini belirtti.
SAÇLAR 3-6 YIL
Yaklaşık 100 bin adet seç telinin her biri ayda 1.25 santimetre uzuyor. Dolayısıyla saçların kaç yaşında olduğu da saçın uzunluğuna göre değişiyor.
MİDE DUVARI 3-5 GÜN
Midedeki hücrelerin asite dirençli olmadığını belirten İsveç-Karolinska Enstitüsü’nden Jonas Frisen, hücrelerin üç ila beş günde yenilendiğini vurguladı. Ancak nikotin, hücrelerin yenilenmesini ağırlaştırıyor.
BAĞIRSAK 2-5 GÜN
Midedeki gibi bağırsaklarda da hücrelerin zor şartlar altında olduğunu söyleyen Dr. Frisen, bu hücrelerin hızla yenilendiklerini ve bu sürenin iki ila beş günde değiştiğini ifade etti.
KEMİK 10 YIL
İskelet de vücudun sürekli kendini yenileyen bölümlerinden biri. Kemiklerin 10 yılda bir tam anlamıyla kendini yenilediği tahmin ediliyor.
DİL 10 GÜN
Tat moleküllerini sinirler yoluyla beyne ileten dilde bulunan 10 bin tomurcuğun her birinde 50 hücre bulunuyor ve bu hücreler her 10 günde bir kendini yeniliyor.
KARACİĞER 6 AY
Yağ, protein, şeker ve kan yapımı için gerekli maddeleri depolayan karaciğer vücudun en güçlü organlarından biri. İngiltere Karaciğer Vakfı tarafından yapılan açıklamaya göre karaciğerin kendini yenileme süresi altı ay.
AKCİĞER 1 YIL
Akciğerde hücreler farklı periyotlarda yenileniyor. Bu da havanın temizliğine, sigara içilip içilmemesine göre değişiyor. Yenilenme süresi ise altı ayla bir yıl arasında.
GÖZLER YENİLENMİYOR
Gözler, kornea tabakası haricinde kendini yenileme özelliğine sahip değil. Zaman geçip yaş ilerledikçe gözler de sizinle birlikte yaşlanıyor. Aynı şekilde beyin hücreleri de kendini yenileyemiyor ve yaşlanıyor.
HASTALIKLARA IŞIK TUTACAK
İnsan vücudu hakkında çok ilginç gerçekleri ortaya çıkaran söz konusu çalışmanın sonuçlarının, Alzheimer ve parkinson gibi hastalıklar nedeniyle ölümlere ışık tutması bekleniyor. Yağ hücrelerinin gelişimine ilişkin bulguların ise obeziteyle ilgili çalışmalara yardımcı olacağına kesin gözüyle bakılıyor. Çalışmayı ilk kez yayımlayan New Scientist dergisi, araştırmaya yönelik şu iki soruyu gündeme getirdi: "Tüm vücut kendini yeniliyor mu" ve "yaşlandığımızda kendini hiç yenilememiş bir organımız kalıyor mu?" İsveçli profesör Jonas Frisen, çalışmanın bir sonraki aşamasında göz ve kalbin gerçek yaşını araştıracaklarını kaydetti.
HÜCRE YENİLENİYOR AMA YAŞLANIYORUZ
Hücrelerin sürekli yenilenmesine rağmen yine de yaşlanıyoruz. Örneğin cildimiz bizden daha genç ise, yaşlandığımızda niçin daha diri ve düzgün bir cilde sahip olmuyoruz? Bunun yanıtı mitokondriyal DNA’da yatıyor. Mitokondriyal DNA, mutasyonları çekirdekteki DNA’dan daha hızlı biriktiriyor. Doğar doğmaz mitokondriya etkilenmeye başlıyor ve bu konuda da yapacak fazla bir şey yok. Hücreleriniz yaşınızın üçte biri bile olsa, mitokondriyanız sizinle aynı yaşta. Örneğin deride mutasyonlar olduğu zaman, cilt diriliğini koruyamıyor ve kırışıklıklar başlıyor. Yine iyi haberler de var. Bilim dünyasında mitokondriyal DNA’yı koruma ve onarmaya yönelik çalışmalar var. Belki de kısa bir süre sonra insanlar "Kaç yaşındasınız?" sorusuna yanıt vermekte gerçekten zorlanacak.
Ancak birkaç ay öncesine kadar birçok hücre tipinin ne kadar sıklıkla yenilendiği bilinmiyordu. Fareler üzerindeki araştırmalar bazı hücrelerin diğerlerinden daha sık yenilendiğini gösteriyordu. Ancak bu bulguların insan üzerinde geçerli olup olmadığı bilinmiyordu. Ta ki, İsveç’in başkenti Stokholm’deki Karolinska Enstitüsü’nden nörolog Jonas Frisen ve ekibi farklı bir yol bulana kadar. Ekibin, radyoaktif karbon tarihleme tekniği kullanılarak gerçekleştirdiği araştırma, vücuttaki pekçok organın kendini yenileme özelliğine sahip olduğunu ortaya koydu.
Buna göre, cilt üzerindeki hücreler, iki haftada bir kendini yenileyerek her daim genç kalıyor. Hareketlerimizi koordine eden beyincik ise, gerçek yaşımızdan üç yaş daha genç oluyor. Kirpikler ve kaşlar da her iki ayda bir kendini düzenli biçimde yeniliyor.
Hücre yenilenmesiyle ilgili sorular ilk kez 100 yıl önce ortaya atıldı. Çünkü o dönemde bilim dünyası nöronların çoğunun embriyo devresinde oluştuğunu ortaya çıkarmıştı. Peşinden araştırmacılar, dikkat ve karar verme gibi fonksiyonları yöneten beyin korteksinin de yeni hücre üretip üretmediğini anlamaya çalıştı. 1960’lı yıllarda fareler ve kediler üzerinde yapılan araştırmalarda bu hayvanların yeni hücreler üretebildikleri keşfedildi. İnsanların hücre yenileyip yenilemediklerini anlamak için ise bugüne kadar bir sürü teknik denendi ancak hiçbirinde istenilen ölçüde ilerleme kaydedilemedi.
Frisen, New Scientist dergisindeki haberde yeni tekniği geliştirirken Mısır papirüslerinden esinlendiğini anlatıyor: "Bunların yaşı karbon ölçümü ile saptanabildiğine göre bizim de bu yöntemden yararlanabileceğimizi düşündüm." Frisen, bu yöntemle her bir organın kendini kaç yılda yenilediğini tespit edebiliyor.
Nükleer denemelerin yer üstünde yapıldığı dönemde radyasyonun etkisiyle, karbon 14 izotopu hücre özelliklerine ait bilgileri taşıyan DNA üzerinde iz bırakıyordu. Frisen bu bilgiden yola çıkarak, karbon 14 izotopunun DNA üzerinde bıraktığı izleri saymaya başladı. Bu yöntem, tıpkı ağacın gövdesindeki halkaları sayarak yaşını bulmaya benziyor.
Frisen, yeni tekniği kullanarak 30 yaşındaki deneklerden aldığı kas hücrelerinin yaşını belirlemeye başladı. Elde ettiği sonuca göre, bu hücrelerin en yaşlısı 15 yaşında. Frisen, bağırsakların kendilerini 16 yılda tamamen yenilediğini tespit etti. Ancak vücutta kendini yenilemeyen dokular da var. Beyin, gözler ve sinir sistemi kendini yenileyemiyor. Beyinde; koku alma ve öğrenme merkezleri haricindeki diğer hücreler, tıpkı tam anlamıyla oluşumunu tamamladıktan sonra yenilenemeyen sinir sistemi ve kornea haricinde yenilenemeyen gözler gibi, yaşlanmaya karşı direnemiyor.
HANGİ ORGAN NE SIKLIKLA YENİLENİYOR
KALP 20 YIL
Yıllarca kalp hücrelerinin doğduktan sonra değişmediği sanıldı. Ancak, New York Üniversitesi’nden Dr. Piero Anversa tersini ispatladı ve kalbin kendini 20 yılda yenilediğini belirtti.
SAÇLAR 3-6 YIL
Yaklaşık 100 bin adet seç telinin her biri ayda 1.25 santimetre uzuyor. Dolayısıyla saçların kaç yaşında olduğu da saçın uzunluğuna göre değişiyor.
MİDE DUVARI 3-5 GÜN
Midedeki hücrelerin asite dirençli olmadığını belirten İsveç-Karolinska Enstitüsü’nden Jonas Frisen, hücrelerin üç ila beş günde yenilendiğini vurguladı. Ancak nikotin, hücrelerin yenilenmesini ağırlaştırıyor.
BAĞIRSAK 2-5 GÜN
Midedeki gibi bağırsaklarda da hücrelerin zor şartlar altında olduğunu söyleyen Dr. Frisen, bu hücrelerin hızla yenilendiklerini ve bu sürenin iki ila beş günde değiştiğini ifade etti.
KEMİK 10 YIL
İskelet de vücudun sürekli kendini yenileyen bölümlerinden biri. Kemiklerin 10 yılda bir tam anlamıyla kendini yenilediği tahmin ediliyor.
DİL 10 GÜN
Tat moleküllerini sinirler yoluyla beyne ileten dilde bulunan 10 bin tomurcuğun her birinde 50 hücre bulunuyor ve bu hücreler her 10 günde bir kendini yeniliyor.
KARACİĞER 6 AY
Yağ, protein, şeker ve kan yapımı için gerekli maddeleri depolayan karaciğer vücudun en güçlü organlarından biri. İngiltere Karaciğer Vakfı tarafından yapılan açıklamaya göre karaciğerin kendini yenileme süresi altı ay.
AKCİĞER 1 YIL
Akciğerde hücreler farklı periyotlarda yenileniyor. Bu da havanın temizliğine, sigara içilip içilmemesine göre değişiyor. Yenilenme süresi ise altı ayla bir yıl arasında.
GÖZLER YENİLENMİYOR
Gözler, kornea tabakası haricinde kendini yenileme özelliğine sahip değil. Zaman geçip yaş ilerledikçe gözler de sizinle birlikte yaşlanıyor. Aynı şekilde beyin hücreleri de kendini yenileyemiyor ve yaşlanıyor.
HASTALIKLARA IŞIK TUTACAK
İnsan vücudu hakkında çok ilginç gerçekleri ortaya çıkaran söz konusu çalışmanın sonuçlarının, Alzheimer ve parkinson gibi hastalıklar nedeniyle ölümlere ışık tutması bekleniyor. Yağ hücrelerinin gelişimine ilişkin bulguların ise obeziteyle ilgili çalışmalara yardımcı olacağına kesin gözüyle bakılıyor. Çalışmayı ilk kez yayımlayan New Scientist dergisi, araştırmaya yönelik şu iki soruyu gündeme getirdi: "Tüm vücut kendini yeniliyor mu" ve "yaşlandığımızda kendini hiç yenilememiş bir organımız kalıyor mu?" İsveçli profesör Jonas Frisen, çalışmanın bir sonraki aşamasında göz ve kalbin gerçek yaşını araştıracaklarını kaydetti.
HÜCRE YENİLENİYOR AMA YAŞLANIYORUZ
Hücrelerin sürekli yenilenmesine rağmen yine de yaşlanıyoruz. Örneğin cildimiz bizden daha genç ise, yaşlandığımızda niçin daha diri ve düzgün bir cilde sahip olmuyoruz? Bunun yanıtı mitokondriyal DNA’da yatıyor. Mitokondriyal DNA, mutasyonları çekirdekteki DNA’dan daha hızlı biriktiriyor. Doğar doğmaz mitokondriya etkilenmeye başlıyor ve bu konuda da yapacak fazla bir şey yok. Hücreleriniz yaşınızın üçte biri bile olsa, mitokondriyanız sizinle aynı yaşta. Örneğin deride mutasyonlar olduğu zaman, cilt diriliğini koruyamıyor ve kırışıklıklar başlıyor. Yine iyi haberler de var. Bilim dünyasında mitokondriyal DNA’yı koruma ve onarmaya yönelik çalışmalar var. Belki de kısa bir süre sonra insanlar "Kaç yaşındasınız?" sorusuna yanıt vermekte gerçekten zorlanacak.