Bedavaya dev teleskop
Güncelleme Tarihi:
Şermin SARIBAŞ
Oluşturulma Tarihi: Haziran 22, 2002 01:53
İstanbul Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü'nde şu aralar bir telaş var ki sormayın. Hayır, uzaya falan gitmiyorlar ama hani nerdeyse onun kadar heyecanlılar.
Çünkü, Türkiye'nin rüyasında bile görse inanamayacağı ve dünya literatüründe önemli bir yeri olan güneş teleskobunu, beş kuruşsuz Türkiye'ye getirmeyi başardılar.Üniversitenin elindeki güneş teleskobuyla, güneş bir film karesine sığdırılabilirken, Kanarya Adaları'ndaki Gregory Coude adı verilen teleskopla bir kareye güneşin ancak ellide biri sığacak. Bu özelliklere sahip bir teleskop, Rusya haricindeki komşu ülkelerimizin hiçbirinde yok. 150 bin dolarlık bu teleskobun hiç para ödenmeden Türkiye'ye getirilmesi bundan sonra da hiç para harcanmayacağı anlamına gelmiyor. İşi hesap kitap yapmak olmayan bilim adamları kendi imkanlarıyla teleskobu buraya kadar getirebildiler. Ama çıplak bir teleskopla yapılabilecek şeyler sınırlı. Bazı aksesuvarlara ihtiyaç olacak. Üniversitenin bundan sonraki ihtiyaçlarını kendi içlerinde çözebilme ihtimalleri yok, zaten parası da yok. Mesajın açık ve net olduğunu düşünüyoruz ve size telefon numarası veriyoruz. Kendilerine 0 212 522 35 97-528 38 47 numaralı telefondan ulaşabilirsiniz.
Türkiye'de güneş çalışmaları 1940'larda başladı. Şu anda da sadece Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve İstanbul Üniversitesi Gözlemevi'nde devam ediyor. Bütün dünyada belirli gözlemevlerine güneşi gözlemesi için belirli zaman dilimleri verilmiş. Güneş bu sayede 24 saat kesintisiz gözleniyor. Türkiye'ye ait saat dilimi sabah 9-11 arası. Bu gözlemlerde güneş üzerindeki leke çizimi ve fotoğraf çekimi yapılıyor. Türkiye'den sonra güneşi izleme sırası önce Rusya'ya, sonra Pakistan'a, ardından Hindistan'a geçiyor ve bu böyle devam ediyor. Daha sonra bu bilgiler iki merkezde toplanıyor ve araştırmacıların faydalanması için bir kitapçık haline getiriliyor.
Lise yıllarındaki fen bilgilerinizi yoklarsanız, güneşin çapının 1.5 milyon kilometre olduğunu belki hatırlayabilirsiniz. Türkiye'nin elinde bulunan teleskoplarla güneş üzerinde yapılan çalışmalar 1000 kilometreye kadar inilip incelenebiliyor. Ancak Gregory Coude teleskopu çok çok daha gelişmiş: O teleskopla bu mesafe 200 kilometreye kadar inebiliyor. Dünya üzerinden yapılan çalışmalarda zaten bundan fazlasını yapmak zor, çünkü gezegenin çevresindeki atmosfer bu görüntünün daha fazla olabilmesini engelliyor. İşte bu 800 kilometrelik fark bilim adamlarını heyecanlandırmaya yetiyor da artıyor bile. Artık güneşin atmosferindeki fiziksel şartlar, bu atmosferi oluşturan kimyasal elementlerin analizi, güneş lekelerinin manyetik alanlarının çok hassas ölçümü gibi konularda çok önemli çalışmalar yapılabilecek.
MONTAJCI İSPANYA’DAN
Gregory Coude teleskobu İspanya'dan gemiyle parçalara ayrılmış bir durumda Türkiye'ye getirildi. Montajı İstanbul Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü'nde yapılacak. Fakat bu montaj işlemi portatif bir raf kadar çabuk ve kolay olmuyor. Teleskopun monte edilmesi tam bir yıl sürecek. Bu iş için teleskopu iyi tanıyan, söküp takan, emekliliği yakın bir teknisyen İspanya'dan Türkiye'ye gelecek.
Bütün bunlar tereyağdan kıl çeker gibi olmadı. İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Uzay Bilimleri Bölümü, mayıs ayında Kanarya Adaları'ndaki Gregory Coude teleskobunun söküleceğini öğrendi, bu teleskobu ele geçirmeyi kafasına koydu. Ortada üniversite bütçesinden kendilerine ayrılmış tek bir kuruş bile yoktu. Teleskobu bedavaya getirmek gerekiyordu! Teleskopları yapan Göttingen Enstitüsü'ne başvurdular, ‘‘sökeceğiniz bu teleskobu bize hibe edin, güneşi daha iyi gözlemleyelim’’ dediler. Göttingen Enstitü, onları iyi tanıyordu. Çünkü İÜ Uzay Bilimleri'nden mezun birçok genç, Göttingen'e gidip çalışmalar yapmıştı. Bölüm Başkanı Prof. Dr. Adnan Öktem'in ağırlığı da devreye girince, enstitü hibeyi yapmaya karar verdi. Ama teleskobun taşınma ve montaj işi için tabii üzerine para vermiyorlardı! Bu parayı bulmak Türk uzaycılarına kalmıştı. Sponsor bulmak için kolları sıvadılar. Sonunda Optonik adlı bir firma, teleskobun gemiyle Türkiye'ye naklini üstlendi. Arkas adlı bir başka şirket de teleskobun üniversitenin bahçesinde 240 gün kalması için bir konteyner verdi.
Peki 240 gün sonra ne olacak? Yeni sponsorlar bulunacak, teleskop için bir bina yapılacak, ek aksesuvarlar alınacak ve güneş daha yakından izlenmeye başlanacak...
TELESKOP NEREYE KONULACAK
Bilimsel astronomi gözlemlerin yapılabilmesi için gözlem yapılan yerin bazı özellikleri olması gerekiyor. Rakım (deniz seviyesinden yükseklik) bu konuda çok önemli. Yani teleskopun koyulacağı yerin belli bir yükseklikte olması gerekiyor. Bunun için en ideal yerlerden biri Antalya'daki 2547 rakımlı Tübitak Ulusal Gözlemevi.
Prof. Dr. Adnan Öktem 1978'den beri Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü'nde çalışıyor. Şu anda Bölüm Başkanı. Teleskobun Türkiye'ye hibe edilmesinin en büyük sebeplerinden biri, Öktem'in Göttingen Enstitüsü ile çok yakın ilişkisinin olması ve enstitüyle ortak pekçok bilimsel araştırma yapması. Yandaki fotoğrafta Prof. Dr. Adnan Öktem şu anda üniversitede bulunan eski teleskobun önünde görülüyor. Önümüzdeki yıl bunun yerine yeni teleskopla çalışmayı umuyor.
Kanarya Adaları’na yeni teleskop
Gregory Coude teleskobu Almanya'da Göttingen Enstitüsü tarafından 1985'de yapılmış ve gözlem şartları uygun olduğu için de Kanarya Adaları'ndan biri olan Tenerife'deki Astrofizik Enstitüsü'nün 2700 metre yükseklikteki Teide Gözlemevi'ne yerleştirilmiş. Bu teleskopun oradan sökülme sebebi ise, yine Almanların çok daha gelişkin yeni bir teleskop yapması.
Türkiye'de güneş çalışmaları 1940'larda başladı. Şu anda da sadece Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve İstanbul Üniversitesi Gözlemevi'nde devam ediyor. Bütün dünyada belirli gözlemevlerine güneşi gözlemesi için belirli zaman dilimleri verilmiş. Güneş bu sayede 24 saat kesintisiz gözleniyor. Türkiye'ye ait saat dilimi sabah 9-11 arası. Bu gözlemlerde güneş üzerindeki leke çizimi ve fotoğraf çekimi yapılıyor. Türkiye'den sonra güneşi izleme sırası önce Rusya'ya, sonra Pakistan'a, ardından Hindistan'a geçiyor ve bu böyle devam ediyor. Daha sonra bu bilgiler iki merkezde toplanıyor ve araştırmacıların faydalanması için bir kitapçık haline getiriliyor.
Lise yıllarındaki fen bilgilerinizi yoklarsanız, güneşin çapının 1.5 milyon kilometre olduğunu belki hatırlayabilirsiniz. Türkiye'nin elinde bulunan teleskoplarla güneş üzerinde yapılan çalışmalar 1000 kilometreye kadar inilip incelenebiliyor. Ancak Gregory Coude teleskopu çok çok daha gelişmiş: O teleskopla bu mesafe 200 kilometreye kadar inebiliyor. Dünya üzerinden yapılan çalışmalarda zaten bundan fazlasını yapmak zor, çünkü gezegenin çevresindeki atmosfer bu görüntünün daha fazla olabilmesini engelliyor. İşte bu 800 kilometrelik fark bilim adamlarını heyecanlandırmaya yetiyor da artıyor bile. Artık güneşin atmosferindeki fiziksel şartlar, bu atmosferi oluşturan kimyasal elementlerin analizi, güneş lekelerinin manyetik alanlarının çok hassas ölçümü gibi konularda çok önemli çalışmalar yapılabilecek.
MONTAJCI İSPANYA’DAN
Gregory Coude teleskobu İspanya'dan gemiyle parçalara ayrılmış bir durumda Türkiye'ye getirildi. Montajı İstanbul Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü'nde yapılacak. Fakat bu montaj işlemi portatif bir raf kadar çabuk ve kolay olmuyor. Teleskopun monte edilmesi tam bir yıl sürecek. Bu iş için teleskopu iyi tanıyan, söküp takan, emekliliği yakın bir teknisyen İspanya'dan Türkiye'ye gelecek.
Bütün bunlar tereyağdan kıl çeker gibi olmadı. İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Uzay Bilimleri Bölümü, mayıs ayında Kanarya Adaları'ndaki Gregory Coude teleskobunun söküleceğini öğrendi, bu teleskobu ele geçirmeyi kafasına koydu. Ortada üniversite bütçesinden kendilerine ayrılmış tek bir kuruş bile yoktu. Teleskobu bedavaya getirmek gerekiyordu! Teleskopları yapan Göttingen Enstitüsü'ne başvurdular, ‘‘sökeceğiniz bu teleskobu bize hibe edin, güneşi daha iyi gözlemleyelim’’ dediler. Göttingen Enstitü, onları iyi tanıyordu. Çünkü İÜ Uzay Bilimleri'nden mezun birçok genç, Göttingen'e gidip çalışmalar yapmıştı. Bölüm Başkanı Prof. Dr. Adnan Öktem'in ağırlığı da devreye girince, enstitü hibeyi yapmaya karar verdi. Ama teleskobun taşınma ve montaj işi için tabii üzerine para vermiyorlardı! Bu parayı bulmak Türk uzaycılarına kalmıştı. Sponsor bulmak için kolları sıvadılar. Sonunda Optonik adlı bir firma, teleskobun gemiyle Türkiye'ye naklini üstlendi. Arkas adlı bir başka şirket de teleskobun üniversitenin bahçesinde 240 gün kalması için bir konteyner verdi.
Peki 240 gün sonra ne olacak? Yeni sponsorlar bulunacak, teleskop için bir bina yapılacak, ek aksesuvarlar alınacak ve güneş daha yakından izlenmeye başlanacak...
TELESKOP NEREYE KONULACAK
Bilimsel astronomi gözlemlerin yapılabilmesi için gözlem yapılan yerin bazı özellikleri olması gerekiyor. Rakım (deniz seviyesinden yükseklik) bu konuda çok önemli. Yani teleskopun koyulacağı yerin belli bir yükseklikte olması gerekiyor. Bunun için en ideal yerlerden biri Antalya'daki 2547 rakımlı Tübitak Ulusal Gözlemevi.
Prof. Dr. Adnan Öktem 1978'den beri Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü'nde çalışıyor. Şu anda Bölüm Başkanı. Teleskobun Türkiye'ye hibe edilmesinin en büyük sebeplerinden biri, Öktem'in Göttingen Enstitüsü ile çok yakın ilişkisinin olması ve enstitüyle ortak pekçok bilimsel araştırma yapması. Yandaki fotoğrafta Prof. Dr. Adnan Öktem şu anda üniversitede bulunan eski teleskobun önünde görülüyor. Önümüzdeki yıl bunun yerine yeni teleskopla çalışmayı umuyor.
Kanarya Adaları’na yeni teleskop
Gregory Coude teleskobu Almanya'da Göttingen Enstitüsü tarafından 1985'de yapılmış ve gözlem şartları uygun olduğu için de Kanarya Adaları'ndan biri olan Tenerife'deki Astrofizik Enstitüsü'nün 2700 metre yükseklikteki Teide Gözlemevi'ne yerleştirilmiş. Bu teleskopun oradan sökülme sebebi ise, yine Almanların çok daha gelişkin yeni bir teleskop yapması.