BBC Türkçe Servisi 65 yaşında

II. Dünya Savaşı arifesinde kurulan BBC Dünya Servisi’nin Türkçe yayınları 20 Kasım’da 65 yaşına bastı. BBC Türkçe’nin özel bir önemi var. Sadece haberalma özgürlüğünün kısıtlandığı dönemlerde Türkiye’nin biricik haber kanalı olduÄŸu için deÄŸil. Tarihi boyunca Bülent Ecevit, Hilmi Yavuz, Orhan Boran, Halit Kıvanç, Can Yücel, Nuri ÇolakoÄŸlu, Ferhat Boratav, Temuçin Tüzecan gibi isimlerin çalıştığı bir radyo bu.Ä°lk Türkçe radyo, Sovyet Radyosu’nu dinlerken ‘efendiler, bakın propaganda yapıyorlar’ diyen Atatürk’ün radyo kurulması direktifinden bir yıl sonra faaliyete geçti. Yıl 1927’ydi. 12 yıl sonra, Türkçe ilk kez uluslararası bir yayının da dili haline geldi. 1939’da beklenen büyük savaşın tarafları belli olmuÅŸ, dünya Nazi Almanyası ile Ä°ngiltere arasında saf tutmaya zorlanıyordu. Nazilerin OrtadoÄŸu’ya yönelik propagandalarından rahatsız olan Ä°ngiliz DışiÅŸleri, BBC’den bölgeye yayın yapmasını istedi. Yayınların parası dışiÅŸlerinin kesesinden çıkacak, ama BBC, bu yayınlar için de editoryal bağımsızlığa sahip olacaktı. Türkçe’nin de aralarında bulunduÄŸu 43 dilde yapılan BBC yayınlarının prestiji de iÅŸte bu formülde yatıyor. BBC’nin editoryal bağımsızlık tutkusu ona dünya kamuoyu nezdinde itibar kazandırdı. Birçok baÅŸka yayın, örneÄŸin Amerika’nın Sesi Radyosu, sadece propaganda yaptığından, bu saygınlığı asla elde edemedi.ECEVÄ°T’İN EK İŞİ20 Kasım 1939’da yayına baÅŸlayan Türkçe Servisi, BBC’nin yabancı dil servislerinin ilklerindendi. Gerçi BBC savaÅŸta tarafsızlığını bozmuÅŸ ve Fransız direnişçilere ÅŸifreli yayınlar geçmiÅŸti ama dış yayınlar öyle etkili olmuÅŸtu ki Ä°ngiliz Hükümeti barış zamanında da devam kararı almıştı. BBC Türkçe yayınları, DoÄŸu Bölümü’nün bir parçası olarak, Londra’nın dışında enfes bir parkla çevrili bir malikanede baÅŸladı. Çalışanların çoÄŸu tanıdık vasıtasıyla iÅŸe alınmıştı, profesyonel spiker ya da gazeteciler deÄŸildi. Sonradan yazar olarak yıldızı parlayacak Feyyaz Fergar (Kayacan) bile geliÅŸigüzel çeviriler yapıyordu. Ãœslubunun temizliÄŸi ve hitabetiyle göze çarpan tek bir genç vardı. Londra Basın AtaÅŸeliÄŸi’nde görevli ve ek kazanç için BBC’de çalışan Bülent Ecevit: ‘İngiltere demokrasi ve basın hakları bakımından çok ileri idi. BBC Türkçe Servisi de görevini çok ciddiye alan insanlar tarafından yönetiliyordu. 1946-50 arasında Londra’da görevli iken, eÄŸitim ve sanat programları için bana da yer verdiler. O dönem benim için çok eÄŸitici oldu. BBC’nin yansızlığından şüphe etmedim. Özellikle Türkiye’de demokrasiye ara verilen dönemlerde BBC izlemeye hep özen gösterildi.’ KORE SINIF ATLATTI1950’lerin başında çok partili sisteme geçen, Kore’ye asker gönderen, NATO’ya alınan Türkiye, BBC’de de sınıf atladı. Türkçe DoÄŸu bölümünden alınarak Portekizce, Ä°spanyolca, Ä°talyanca ve Yunanca’nın bulunduÄŸu Güney Avrupa Bölümü’ne baÄŸlandı. O sırada çeviri denetçisi olan ve daha sonra Türkçe bölümünün başına geçecek efsanevi müdür Andrew Mango’ya göre bu çok ileri görüşlü bir karardı: ‘Güney Akdeniz grubunun standartları bizimkinden daha iyiydi. 1958’de Türkçe Bölüm Müdürlüğü’ne atanınca Türk entelektüel hayatında ismi geçen gençleri iÅŸe almaya baÅŸladım. Can Yücel, TektaÅŸ AÄŸaoÄŸlu, Sadun Aren, sonra Orhan Boran, Hilmi Yavuz, gazeteci Yurdakul Fincancı, radyocu Mustafa Gerçeker bunlar arasındaydı.’Böylece BBC yabancı bir radyodan ziyade, Türk medyasının yurtdışındaki bir uzvu haline geldi. TRT kurulduÄŸunda, yapılan bir anlaÅŸma ile 6 aylık sürelerle stajlar baÅŸladı. TRT ile BBC arasındaki bu deÄŸiÅŸim programı zamanında Londra’da olanlardan biri de Hilmi Yavuz’du:‘Cumhuriyet’te gördüğüm bir ilan üzerine BBC’ye baÅŸvurdum. Çeviri ve ses sınavlarında baÅŸarılı olunca oradaki adıyla program assistant (haberci-sunucu) olarak 1964-69’da beÅŸ yıl çalıştım. TRT ile BBC arasında bir deÄŸiÅŸ-tokuÅŸ programı vardı. Ama tek taraflı iÅŸliyordu: Türkiye’den 6 aylığına staja gidenler oluyordu ama Ä°ngiltere’den gelen yoktu.’CAN YÃœCEL KOVULDUÄ°ngiltere’ye gidenler arasında iÅŸten memnun olmayanlar da vardı: Ekibin en serserisi Can Yücel. Kılık-kıyafeti berbattı, kravat takmayı sevmez, sürekli buruÅŸuk gömlek ve ütüsüz pantolon giyerdi: ‘YavaÅŸ yavaÅŸ sıkıntı bastı, her gün aynı ÅŸey! Git oraya, haberleri tercüme et, aynı bokun soyu. Allah’tan Nazım sayesinde kovuldum. Nazım’ın öldüğü gün program yapmadık, unuttuk programı. Son bir iyiliÄŸi daha dokundu bana Nazım’ın...’BBC Türkçe Yayınları’nın ünü yayıldıkça ünlüler Londra’ya gittiklerinde BBC’ye konuk olmaya baÅŸladılar. Vakur Versan, Munci Kapani, Metin And gibi üniversite hocaları BBC’den yayın yaptılar. 27 Mayıs 1960’tan önceki gergin dönemde bu ziyaretler çoÄŸaldı. Can Yücel’in davudi sesiyle okuduÄŸu bültenler o kadar etkili oldu ki DP hükümeti yayınların durdurulması için Ä°ngiliz BüyükelçiliÄŸi’ne baÅŸvurdu. Yanıt sonraları Türk hükümetlerinin sıkça duyacağı cinstendi: ‘BBC bağımsızdır, müdahale edemeyiz.’Türkçe Bölümü’nün kendi içinde de gerginlik vardı. Burada iki bakan çocuÄŸu bir aradaydı: CHP’li Hasan Ali Yücel’in oÄŸlu Can ile DP’li Samet AÄŸaoÄŸlu’nun oÄŸlu TektaÅŸ. Solculukta birleÅŸiyorlardı ama yine de TektaÅŸ babasının akıbetini düşünmeye mecburdu. DP’den gelen baskılara direnen Mango, 27 Mayıs’tan sonra Türkiye’ye yaptığı ziyarette kahraman olarak karşılandı. Ancak BBC Türkçe, 27 Mayıs öncesi tarafsızlığını kaybetmiÅŸ deÄŸildi. ÖrneÄŸin DP hükümeti son günlerini yaÅŸarken, muhaliflerin yaydığı ‘DP Harbiyelileri öldürüp kıymasını yapmış’ ÅŸeklindeki yalan haberi yayınlamayı reddetmiÅŸti. ORHAN BORAN’IN YUPPİ’SÄ°Orhan Boran, Nuri ÇolakoÄŸlu, Tayfun Ertan gibi genç yetenekler BBC’nin 1960’tan sonra da ününü sürdüren sesler oldular. Orhan Boran 1960’larda çok popüler olan Yuppi adlı kahramanını burada yarattı. Kendi sesini kaydettikten sonra bunu iki kat hızlı çalarak inceltiyor, böylece konuÅŸturduÄŸu Yuppi ile siyasi hicivler yapıyordu. BBC muhabiri olmanın da bir prestiji vardı. Halit Kıvanç bu prestiji bizzat yaÅŸayanlardan:‘1963’te orada bir yıla yakın çalıştım. BBC muhabiri olmak o kadar saygın bir ÅŸeydi ki bana verdikleri kartla Prenses Alexandra’nın düğününü izledim, kraliyet ailesinin girdiÄŸi yerlere girebildim. Sonra maaşıma zam yapıp bana beÅŸ yıl daha kalmamı önerdiler. Ama Türkiye’de televizyon kuruluyordu, hepimiz çok heyecanlıydık, döndüm.’ TRT’YÄ° BIRAK, BBC DÄ°NLE12 Eylül darbesi, haberalma açısından yine bir buhran dönemiydi ve BBC Türkçe yayın süresini yarı yarıya artırdı. Yasaklıyken ilk mülakatını BBC’ye veren Süleyman Demirel meydanlara tekrar kavuÅŸunca, halka ‘TRT’yi bırakın BBC’ye bakın’ çaÄŸrısı yaptı. BBC sayesinde yasağını delen bir baÅŸka ünlü de Bülent Ersoy’du. BBC Türkçe’deki 45 dakikalık programda Ersoy’la hem röportaj yapılmış, hem de ÅŸarkıları yayınlanmıştı. O dönemde (83-87) görev yapan gazeteci Ragıp Duran’a göre BBC hálá ‘radyo ve televizyon yayıncılığının Kabe’si.’90’larda, BBC Türkçe yayınları, günlük yaÅŸamın bir parçası haline geldi. Mart 1972’de TRT ve BBC arasında alınan kararla Londra’ya staja giden kadrolar yeni açılan Türk televizyon kanallarında görev alarak, yayıncılık anlayışlarını Türkiye’ye taşıdılar. 1992’ye kadar 5 yıl BBC’de bulunan Ferhat Boratav BBC’nin bu saygınlığı hak etmek için Ä°ngiliz Hükümeti’yle de çok kriz yaÅŸadığını, Falkland Savaşı’nın iyi bir örnek olduÄŸunu söylüyor. BBC Türkçe Servisi, ilgiyi taze tutmak için ilklere imza atmaya devam etti. 1982’de Türkiye’de ilk kez seçim sonuç tahmini yapıldı. Nuri ÇolakoÄŸlu yönetiminde baÅŸarılan bu ilk için Güneri CıvaoÄŸlu, GüneÅŸ Gazetesi’nde ‘Beyler, seçim böyle izlenir’ baÅŸlıklı bir makale yazdı. 43 DÄ°L, 50 MERKEZ 250 MUHABÄ°RBBC Türkçe’nin haftada toplam 13 saat yayın süresi var. Radyo RTÃœK’ün hışmına da uÄŸradı: 1999’da yayını 18 aylığına durduruldu. Radyo Televizyon Gazetecileri DerneÄŸi ise BBC’yi 2002 Dostluk ve Barış Ödülü’ne layık buldu. BBC’nin Türkçe bölümü, bu büyük kuruluÅŸun geniÅŸ imkanlarından yararlanıyor. BBC’nin haber ağını dünyadaki 50 merkezden, 250 muhabir besliyor. Hafta içi her gün 07.00, 18.00 ve 22.30’da haber programları yayınlıyor. Programları canlı olarak BBC Türkçe’nin internet sitesinden (www.bbc.co.uk/turkish), Türkiye’de NTV Radyo’dan ve kısa dalgadan dinlemek mümkün.Â