Başkanlık kılavuzu
Güncelleme Tarihi:
Türkiye, pazar günkü seçimle dünyada başkanlık sisteminin uygulandığı 40. ülke oluyor. ‘Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ adıyla oluşturulan bu modelde, cumhurbaşkanı ‘kurucu başkan’ olarak yeni sistemin temel kodlarını yazacak ve uygulamaları teamül olacak. Başbakan ve Bakanlar Kurulu’nun bulunmadığı yeni dönemde başkanın tercihlerine göre kabine üyelerinden çok cumhurbaşkanı yardımcısı (yardımcıları) veya ABD’de olduğu gibi teknokrat danışmanlar ön plana çıkabilecek. İşte yeni sistemin detayları:
İSTEDİĞİ KADAR YARDIMCI ATAYACAK
Dünyadaki bazı uygulamalara benzer, bazılarından farklı yönler içeren ‘Türk tipi başkanlık’; iki kamaralı ABD sisteminden, Fransa’daki yarı başkanlıktan, atanmış başbakanın olduğu Arjantin, Azerbaycan’dan, 26 eyaletle senatosu olan Brezilya’dan ve dar bölge modelli Nijerya’dan farklı yapılandırıldı.
Yeni sistemde yüzde ‘50 artı 1’ ile seçilen cumhurbaşkanı, bir milletvekili bulunmasa dahi kabinesini kurabilecek ve istediği sayıda yardımcı atayacak.
CUMHURBAŞKANI KARARNAMELERİ
Başbakan ve Bakanlar Kurulu bulunmadığından yürütmenin icraat aracı cumhurbaşkanı kararnameleri olacak. Görev alanlarına ve kişilik özelliklerine göre bakanlardan çok cumhurbaşkanı yardımcısı kamuoyunda görünür olabilecek.
Cumhurbaşkanı, Meclis’in yasayla düzenlediği bir konuda kararname çıkaramayacak.
Cumhurbaşkanı kararnameleri; temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle siyasi haklar alanlarını kapsamayacak. Yeni hükümler, yürütme ile yasama arasında olası ‘yetki çatışmasının’ nasıl giderileceğine yönelik maddeler de içeriyor. Buna göre Meclis’in aynı konuda yasa yapması durumunda cumhurbaşkanı kararnamesi hükümsüz kalacak.
Meclis, normalde ‘basit çoğunlukla’ karar almaya devam edecek. Buna göre genel kurula katılanların yarıdan bir fazlasının oyuyla yasa yapılacak. Cumhurbaşkanı, eski modelde olduğu gibi bir yasayı ‘iade’ edebilecek.
Cumhurbaşkanının iadesi halinde ‘basit çoğunluk’ şartı kalkacak. Meclis’in iadeli bir yasayı yeniden çıkarabilmesi için üye tam sayısının salt çoğunluğu (301 milletvekilinin oy vermesi) gerekecek.
Yasayla kararname çelişirse yasa geçerli olacak.
Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler için artık yargıya itiraz edilebilecek.
KABİNE DIŞARIDAN, GÜVENOYU YOK
Kural olarak milletvekilleri kabineye atanmayacak.
Cumhurbaşkanının hükümete aldığı milletvekilinin Meclis üyeliği düşecek.
Hükümetin kuruluşu, programının Meclis’te görüşülmesi, göreve başlaması gibi uygulamalar kaldırıldı. Cumhurbaşkanının kabine listesini ilan etmesiyle birlikte hükümet kurulmuş olacak.
Parlamentoya bir hükümet programı sunulmayacak ve güvenoyu aranmayacak.
Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, göreve başlamadan önce Meclis’e gelerek milletvekilleriyle aynı yemini edecekler. Bu işlemden sonra bakanlar bütçe dışında parlamentoda görev almayacaklar.
Cumhurbaşkanı yasamaya sadece yıllık bütçeyi gönderecek. Kabineden Meclis’e tasarı sunulmayacağından yasama faaliyetlerinin temelini milletvekillerinin teklifleri oluşturacak.
Beş yıl boyunca cumhurbaşkanının veya parlamentonun seçim kararı almaması durumunda hükümet hiçbir şekilde düşmeyecek. Ancak seçilmeye engel bir suçtan dolayı Yüce Divan’da mahkûm edilen cumhurbaşkanı olursa görevi sona erecek.
KARŞILIKLI FESİH UYGULAMASI
SEÇİMLERİN yenilenmesi konusunda, literatürde ‘giyotin’ olarak adlandırılan karşılıklı fesih uygulaması artık devreye girdi. Bundan sonra sandığa gitme kararı alan makam, kendini de seçime sunacak. Meclis 360 milletvekilinin oyuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilecek. Bu halde genel seçim ile cumhurbaşkanı seçimi birlikte yapılacak. Cumhurbaşkanı ise bir şarta bağlı olmaksızın gerekli gördüğünde seçimlerin yenilenmesine karar verebilecek. Bu durumda kendisi de yeniden seçim yarışına girecek. Seçimlerin yenilenmesine Meclis karar verirse, cumhurbaşkanı içinde bulunduğu dönemi tamamlamış sayılmayacak ve o süre ‘iki dönem’ şartına dahil edilmeyecek.
OHAL ŞARTI DEĞİŞTİ
Ülkede en ağır olumsuz şartlarda bile ‘sıkıyönetim’ uygulanmayacak. Yurdun tamamında veya bir bölümünde tehlike halinde doğrudan cumhurbaşkanı OHAL ilan edecek. Bunun için artık Milli Güvenlik Kurulu’nun görüşü ve kabine üyelerinin imzası aranmayacak. Bu karar aynı gün TBMM’nin onayına sunulacak.
Meclis isterse OHAL’i kaldırabilecek veya süresini kısaltabilecek. Eski sistemde parlamento ilk ilanında OHAL’in sadece süresini kısaltabiliyordu. Cumhurbaşkanı’nın istemi halinde TBMM dörder aylık sürelerle OHAL’i uzatabilecek.
DDK’YA İDARİ SORUŞTURMA YETKİSİ
Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu ‘idari soruşturma’ yetkisiyle yeniden yapılandırılıyor. DDK, meslek kuruluşları, sendikalar, kamu yararına dernek ve vakıflar dahil tüm kurumlarda idari bir savcı gibi görev yapabilecek. Türk Silahlı Kuvvetleri de DDK’nın denetleyeceği kurumlar arasına girecek.
Jandarma Genel Komutanı’nın MGK üyeliği sona erdi. Onun yerine cumhurbaşkanı yardımcıları MGK’nın doğal üyeleri olacaklar.
Cumhurbaşkanına artık Meclis başkanı değil yardımcısı vekalet edecek. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar da ‘dokunulmazlık’ hakkından yararlanacak.
AF İÇİN 360 OY ŞARTI
Genel ve özel af ilan etme yetkisi yine parlamentoda tutuldu. Ancak sandalye sayısı artırıldığından af için gerekli nitelikli çoğunluk yükseldi. Af için 330 olan oy şartı artık 360 oldu.
Olağanüstü hal (OHAL) devam ederken yeni sisteme geçilmesi farklı bir durum oluşturdu. Yeni Anayasa’ya göre cumhurbaşkanı kararnamesiyle ilgili getirilen bazı sınırlamalar OHAL’de geçerli olmayacak. Cumhurbaşkanı, bu süreçte temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle, siyasi haklarla ilgili kararname çıkarabilecek. Yani seçilen Cumhurbaşkanı, OHAL’in devam ettiği 20 Temmuz’a kadar bu olağanüstü yetkilerini kullanabilecek. Eskiden olduğu gibi OHAL kararnameleri aynı gün Meclis’e sunulacak, ancak bu kez 3 ay içerisinde karara bağlanması şart olacak. Bu sürede yasalaşmayan kararnameler kendiliğinden yürürlükten kalkacak.