Başkan Mao'nun ilacı

Kırk yıl önce bir Çin köyünde yaÅŸlı bir ÅŸifa dağıtıcısı, arseniÄŸin belli bir tür hastalığı iyileÅŸtirdiÄŸini keÅŸfetti. Bugün dünyanın birçok yerinde hastalar onun ilacını kullanıyor. Çin'de bütün entelektüellerin yerle bir edildiÄŸi çılgın Kültür Devrimi yıllarında, üniversiteler kapatılmıştı. Yüksek öğrenim görmüş herkes, Çin'in uzak köylerine yollanarak oralarda ‘‘gerçek’’ hayatı tanımaya, ağır işçi olarak çalışmaya zorlandı.Dr. Zang Tingdong o sıralarda (1972) Harbin Ãœniversitesi Tıp Fakültesi'nden yeni mezun olmuÅŸ bir hekimdi. O da uzak bir köye yollandı. Çin'deki üniversitelerde Batı tipi tıp eÄŸitimi veriliyordu. Ancak, ülkede çok uzak bir geçmiÅŸe kadar uzanan ve bugün bütün dünyanın gözdesi haline gelen geleneksel tıp da köylerde yaÅŸamaya devam ediyordu. Sırlarını babadan oÄŸula geçiren bu ÅŸifa dağıtıcıları Çin halk tıbbının belkemiÄŸiydiler.Modern eÄŸitim almış olan Dr. Zang, Çin'in kuzeydoÄŸusundaki Heilongjiang eyaletindeki uzak bir komüne yollandı. Orada yaÅŸlı bir ÅŸifa dağıtıcısının bulduÄŸu söylenen mucizevi bir ilacı incelemesi isteniyordu.KURBAÄžA ZEHÄ°RÄ° KAYA TOZUDr. Zang ve ekibi, Demokrasi Komünü adlı bu köye geldiÄŸinde yüzü bumburuÅŸuk olmuÅŸ bir ihtiyarla karşılaÅŸtılar. Åžimdi 68 yaşında olan Dr. Zang o anı şöyle tarif ediyor: ‘‘Oda göz gözü görmeyecek kadar karanlıktı. Çok kötü ısınıyordu. Ãœstelik çok da yoksuldu.’’YaÅŸlı köy hekimi bu genç doktorlara bulduÄŸu ilacı gösterdi. Babasından öğrenmiÅŸti merhemi. Ä°ki ayrı tip kayanın tozundan ve bir kara kurbaÄŸanın zehrinden elde ediliyordu. Bazı hastalar içiyordu bu ilacı, bazıları da ciltlerine sürüyordu. Bazen yaÅŸlı köy hekimi ilacı gazete kağıdına sarıp enfeksiyonlu yaralara sarıyordu. Modern doktorların ÅŸaÅŸkın bakışları altında bazı hastaların durumu düzeliyor, bazıları tamamen iyileÅŸiyordu.Bugün Dr. Zang, yaÅŸlı köy hekiminin adını bile hatırlayamıyor. Köy komünleri çoktan ortadan kalktığından Demokrasi Komünü diye bir yer de yok artık. Ama, yaÅŸlı ÅŸifa dağıtıcısının ilacı, Zang sayesinde yaşıyor. Bir kanser ilacı olarak kullanılıyor. Geçen eylül ayında, Zang'ın içeriÄŸinde deÄŸiÅŸiklikler yaparak 731 adını verdiÄŸi ilaç, Amerikan Gıda ve Ä°laç Ä°daresi (FDA: ABD'de ilaçları kontrol eden federal kurum) tarafından da belli bir tür kanserde kullanılmak üzere onaylandı. Zang'ın geliÅŸtirdiÄŸi formül sadece Çin'deki Harbin Tıp Fakültesi'nde deÄŸil, New York'taki Memorial Sloan-Kettering Hastanesi'nde, Boston'daki Dana-Farber Kanser Enstitüsü'nde ve Amerika'daki yaklaşık 5 kanser merkezinde daha kullanılıyor. ZEHÄ°RÄ° Ä°YÄ°LEÅžTÄ°REN ZEHÄ°R731 adlı bu ilacın ilginç serüveni, Kültür Devrimi esnasında uzak bir Çin köyünde bulunmasından ibaret deÄŸil. Ä°lacın kendini kabul ettirmesi hayli zor olmuÅŸ. Çünkü ana maddesi arsenik...Arsenik trioksid hammaddesiyle yapılan 731, löseminin yıkıcı bir çeÅŸidi olan ve akut promiyelositik lösemi (APL) adı verilen bir hastalık için kullanılıyor. Bu hastalık, çok ciddi bir kan bozukluÄŸu. Hastalar, ağır iç kanama geçiriyor ve bu durum ölümcül olabiliyor. Arsenik trioksitten oluÅŸan 731'in esrarengiz bir köy merhemi olmaktan çıkıp ciddi bir ilaç haline geliÅŸi, ilginç bir serüven oldu.Modern tıp eÄŸitimi görmüş doktorlar, bu köy ilacının iÅŸe yaradığını görüyorlardı, ama nasıl ve niçin, bunu anlayamıyorlardı. Ä°lacın ortaya çıkışı, geleneksel Çin tıbbındaki ‘‘zehiri iyileÅŸtirmek için zehir ver’’ diye özetlenebilecek ana ilkeyle açıklanabiliyordu. Zang, köyden aldığı örneÄŸi, içinde yapılan kapla birlikte Harbin'deki üniversiteye getirdi. Laboratuvara kapandı. Önce içinde ne var, onu öğrenmesi gerekiyordu. Yani, geleneksel tıbbın ‘‘yap boz’’ yöntemiyle geliÅŸtirdiÄŸi bir ilacı, modern tıbbın ‘‘analiz et bul’’ yöntemiyle çözümleyecekti. Dr. Zang bu durumu şöyle açıklıyor: ‘‘Bu ilacı birkaç on yıldır yapıyorlardı. Ama içeriÄŸini oluÅŸturan maddelerin ne olduÄŸu hakkında hiçbir fikirleri yoktu.’’LABORATUVARDA MÃœCADELEÇoÄŸu geleneksel ilaç, az sayıda aktif maddeyle, bitki, kaya ve hayvan parçalarından elde edilen çok sayıda baÅŸka maddeden oluÅŸuyordu. Bu karmaşık kimyasal bileÅŸimi çözmek bazen yıllar alabilirdi. ABD'den onay almak bu nedenle çok zordu. Çünkü ABD Gıda ve Ä°laç Ä°daresi, bir ilacın içindeki herbir maddenin ne olduÄŸunu bilmek istiyordu.Laboratuvarda, ilaca katılan tozlardan birinin, içinde bol miktarda cıva bulunan bir kayadan alındığı ortaya çıktı. KurbaÄŸa zehirini çözmek ise daha uzun sürdü. Ä°kinci tip kayada ise yüksek miktarda arsenik trioksid bulunuyordu.Ä°lacı önce hayvanlarda deneyen Dr. Zang, daha sonra ümitsiz durumdaki hastalara vermeye baÅŸladı. Tabii bir Batı ülkesinde olsaydı, bunu asla yapamazdı. Zaten hastalarına onlara ne verdiÄŸini söylemiyordu bile. Damardan iÄŸneyle yaptığı bu canlı insan deneyinden farklı sonuçlar aldı. Kimi hasta iyileÅŸiyordu ama bazılarının kan basıncı yükseliyor, müthiÅŸ baÅŸaÄŸrısına yol açıyordu. Bazılarının da karaciÄŸerleri iflas ediyordu.Zang, ilacı oluÅŸturan maddeleri birlikte ve ayrı ayrı vererek denemeye devam etti. Sonunda kurbaÄŸa zehirinin kan basıncını yükselttiÄŸini, cıvalı kayadan alınan tozun da karaciÄŸerleri mahvettiÄŸini anladı. Geriye kalan tek iÅŸe yarar madde, arsenikti.DAMARDAN ARSENÄ°KBu defa karşılarına bir sorun daha çıktı. Ä°lacı hangi dozda, ne kadar süreyle uygulayacaklardı? Çinli doktorlar damardan arsenik vermeye ilk baÅŸladıklarında, uyguladıkları doz, bugün etkili kabul edilen dozun sadece beÅŸte biri oranındaydı. Fabrika işçisi Dong Xiuzhi, 1974'te akut lösemi hastası olarak Harbin Hastanesi'ne yattığında 22 yaşındaydı. BeÅŸ aylık bir tedaviden sonra yavaÅŸ yavaÅŸ kendine geldi. Åžu anda 49 yaşında ve artık hastanede çalışıyor.Ancak, 731 adı verilen ilacın deÄŸil dünya tıbbıyla, Çin tıbbıyla buluÅŸması için bile aradan 20 yıl geçmesi gerekti. Çünkü Harbin, Çin'in bilim dünyasından uzak bir kentiydi. Nihayet 1990'larda Åžangay'daki prestijli kanser uzmanlarının eline ulaÅŸtı arsenik trioksid. Hastalarında denediler, olumlu sonuçlar aldılar, sevinçten çılgına döndüler.Ä°lacın Åžangay'dan dünyaya yayılması çok daha kısa sürdü. ABD'de ilacı ilk deneyen Memorial Sloan-Kettering Hastanesi oldu. Artık kaybetmeyi göze aldıkları hastaların bu ilaç sayesinde yavaÅŸ yavaÅŸ düzelmeye baÅŸlaması bu doktorları da ÅŸaşırttı. Åžu anda 731 adlı bu ilaç (ABD'de baÅŸka bir marka ismi var), birçok hastanede ALP hastalarında kullanılıyor. BaÅŸka kanser türlerinde iÅŸe yarayıp yaramadığına da bakılıyor. Harbin Ãœniversitesi Hastanesi'nde Dr. Liu Lianksin, 731 adlı ilaçla tedavi edilen bir kanser hastasıyla birlikte. Çin'in kuzeyindeki Harbin kenti, her yıl düzenlenen buz festivali ve Rus Ortodoks kiliseleriyle meÅŸhurdu. Günümüzde kentin sembollerinden biri de Ä°laç No. 731.ABD New York'ta Memorial Sloan-Kettering Hastanesi'nde arsenik trioksid tedavisi gören Anthony Sena, mesane kanseri hastası. Ä°laç baÅŸka kanser türlerinde de deneniyor.Â