Bask'a evet, ETA'ya hayır

Ayrılıkçı Bask terör örgütü ETA'nın son kanlı eylemleri İspanyollar'ın sabrını taşırdı. Terörü protesto için sokaklara dökülen İspanyol halkının sloganı artık ‘‘ETA'ya ölüm’’. Hürriyet, İspanya'da günlük yaşamın önemli bir bölümünü işgal eden ETA terörünün nedenlerini, mücadele yollarını Bask ülkesinin önde gelen politikacılarıyla görüştü. Bask İçişleri Bakanı Atutxa'ya göre, ETA'nın kanlı saldırıları ‘‘boğulmakta olan adamın son çırpınışları’’. Bağımsızlık yanlısı olsalar da Basklıların sadece yüzde 12'sinin ETA'nın ‘‘politik vitrini’’ Herri Batasuna'ya oy vermesi, örgütün sosyal desteğini kaybettiğini gösteriyor.

Etrafımdaki yüzlerce İspanyol bir ağızdan bağırıyor ‘‘Bask'a evet, ETA'ya hayır’’ ‘‘Herri Batasuna ve ETA aynı b..k’’ ‘‘Herri Batasuna katiller partisi’’, ‘‘Teröre geçit yok.’’

Madrid'in Puerta Del Sol Meydanı, geçen cuma alaca karanlıkta yere iğne düşmeyecek kadar dolu. Ayrılıkçı Bask terör örgütü ETA'nın Sevilla kentindeki son eylemi protesto ediliyor. İşten çıkanlar soluğu Puerta Del Sol Meydanı'nda almış. Gençler ön saflarda, en fazla bağıranlar ise yaşlılar. ‘‘Hoşgörüsüzlüğe karşı hareket’’ adındaki grubun örgütlediği gösteri için İspanyol polisinin yanısıra sivil güvenlik güçleri ve hatta Kızılhaç'ın tam teçhizatlı bir ambulansı tetikte bekliyor.

Puerta Del Sol Meydanı'ndaki tarihi havuzun yüksekçe kenarına tüneyen yaşlı kadınların gözleri kıvılcımlar saçıyor: ‘‘Muerte a ETA’’ yani ‘‘ETA'ya ölüm’’. Bu sözcükler açık anlamı şu: İspanyollar'ın büyük çoğunlunun ETA'nın adını dahi duymaya tahammülleri yok. İspanyol toplumunda derin yaralar açan teröristleri ipte sallanırken görmek istiyorlar. Hele Sevilla'da iktidardaki Halkçı Parti'den (Popular Parti) belediye meclis üyesi Alberto Jimenez-Becerril ile karısını tek kurşunla enselerinden vurulmaları sabırları iyice taşırmış. Çiftin geride kalan 4, 7 ve 9 yaşlarında üç küçük çocuğu cinayetlere daha dramatik bir boyut katıyor.

Puerta Del Sol Meydanı'nda dikkat ediyorum; ‘‘Muerte a ETA’’ diye bağıranların çoğu kürklü, inci gerdanlıklı orta yaşın üzerindeki kadınlar. Gençler onları ‘‘Franko yanlıları, faşistler’’ diye suçlayınca tansiyon geriliyor. ETA terörünü lanetlemek için biraraya gelen insanlar bir anda birbirine düşüyor. Gösteri neredeyse idam cezasını savunanlar ve karşı çıkanlar arasında bir kavgaya dönüşüyor. İspanyol polisi iki tarafı ayırmak zorunda kalıyor. Gösteriyi benimle birlikte izleyen genç bir İspanyol kıza ne düşündüğünü soruyorum. Cevabı ilginç: ‘‘Sanıyorum, idama karşı çıkanlar ölüm cezası isteyenlerle aynı fikirdeler ama bunu açıkça söylemenin bu devirde iyi karşılanmayacağını düşünüyorlar’’ ‘‘Peki sen?’’ ‘‘Ben idamdan yanayım’’.

ETA ÇAPTAN DÜŞTÜ

Aynı gün ve ertesi gün Sevilla'da, Bilbao'da yarım milyon kişinin katıldığı başka gösteriler de düzenleniyor. ETA İspanyolların yaşamlarının önemli bir bölümünü işgal ediyor. İspanya'da bulunduğum bir hafta süresince Clinton'un şu meşhur seks skandalının bile ikinci planda kalması ‘‘ETA ve Bask sorunu olmazsa İspanyollar neyi tartışacak merak ediyorum’’ diyen Basklı milletvekili Begona Lasagabaster'ı doğruluyor.

Peki ETA terörüne karşı Bask özerk yönetimi mücadelenin neresinde? Bu soruyu Bask ülkesinin sanayi kenti Bilbao'da Bask İçişleri Bakanı Juan Maria Atutxa'ya yöneltiyorum. ETA terörü İspanyollar'ın yaşamını nasıl etkiliyorsa o gün Atutxa ile yaptığım söyleşiyi de etkiliyor. Çünkü daha odasına geçer geçmez telefonlar çalmaya başlıyor ve ETA'nın Vitoria'da Halkçı Partili bir politikacının arabasına saldırı düzenlediği ortaya çıkıyor. İlk dakikalarda panik havası esiyor. Cep telefonları susmuyor. Atutxa, peşinde yardımcısı Jon Goikolea odadan çıkıyorlar, ben elimde teybimle kala kalıyorum. Beş dakika sonra tekrar odaya giriyorlar. Olay çok önemli değil, havai fişekli saldırı sadece arabaya zarar vermiş, o sırada arabayı kullanan politikacının oğlu sağ salim.

Atutxa, ETA'ya karşı sürdürülen mücadelenin önemli isimlerinden. 1991 yılından beri İçişleri Bakanlığı koltuğunda oturan Atutxa birkaç kez ETA saldırılarından kıl payı kurtulmuş. Bask Milliyetçi Partisi PNV'li olan Atutxa, 1968 yılından beri eylem düzenleyen ETA'nın son yıllarda önemli kan kaybına uğradığı görüşünde. Üstüste gelen ETA saldırılarını hatırlatınca da ‘‘Bu köşeye sıkıştığını gösteriyor. Dikkat ederseniz şimdi saldırılar daha çok iktidardaki Halkçı Partiye yönelik. Nefesleri kesildiği için Halkçı Partiyi pazarlığa zorlamak istiyorlar’’ diyor.

Atutxa'ya göre, ETA için artık ideoloji önemli değil. ETA'nın 124 cinayet işlediği 1980 yılına göre 1997 yılında bu rakamın 13'e düşmesi örgütün çaptan düştüğünün göstergesi.

KARTLAR MASADA

Atutxa, Bask ülkesinde on yıl önce tüm demokratik partilerin biraraya gelip, ETA'ya politik diyalog öneren ‘‘Ajuria Enea’’ antlaşmasını imzaladıklarını, bu antlaşmaya sadece ETA'nın politik vitrini diye bilinen Herri Batasuna'nın katılmadığını anlatıyor. ‘‘İspanyol toplumu demokratik kartlarını masaya koydu, demokratik yollardan savunulması koşuluyla tüm görüşlerin yasal olduğunu bildirdi, kartlarını açma sırası artık ETA'da. Silahı bıraktığı anda her türlü diyalog mümkün. Yasalar bile değişebilir. Bunun için demokratik imkanlarımızı kullanabiliriz’’ diyor.

Bask İçişleri Bakanı ETA'nın eskisi kadar etkili olmamasında rol oynayan faktörleri şöyle sıralıyor: İdeolojinin çökmesi. Profesyonel teröristlerin giderek azalması. Yeni terörist formasyonunun zorlaşması. Sosyal desteğin azalması. Atutxa buna örnek olarak, Herri Batasuna'nın oylarının 10 yılda hemen hemen yarı yarıya azalmasını ve bugün sadece yüzde 12 oranında olmasını gösteriyor. Fransa ile yapılan terör işbirliği.

ETA'nın genellikle İspanya'da düzenlediği saldırıları Fransa'daki üslerinden planladığını belirten Atutxa, son yıllarda Fransa ile İspanya arasındaki sıkı işbirliğinin neticesinde terör örgütüne önemli darbeler indirdiklerini anlatıyor. Örneğin, 1997 yılında yakalanan 88 ETA militanından 50'si Fransa'da tutuklanmış. Atutxa cezaevine gönderilen ETA militanlarıyla ilgili önemli bir noktaya değiniyor: Militanların yüzde 60'ı şiddeti bırakmaları koşuluyla topluma yeniden adapte olmayı kabul ediyorlar. Bu oldukça uzun bir süreç ve ETA militanlarına bu süreçte en fazla destek olanlar sivil toplumlar.

Vitoria'daki saldırı yüzünden sık sık odadan çıkmak zorunda kalan Atutxa yerine beni yanıtlamaya çalışan yardımcısı Jon Goikolea'nın ‘‘milliyetçi olup milliyetçilik adına nasıl öldürülür’’ sorusu aslında çoğu Basklının aklındaki soru.

ETA: Bask bölgesinin Kızıl Kmerleri

ETA (Bask ülkesi ve bağımsızlık), Diktatör Franko rejimine muhalif olan öğrencilerin, Bask Milliyetçi Partisi PNV ile 1959 yılında ipleri kopartarak kurdukları örgüt. ETA'nın o tarihlerde talepleri şöyle: Kaderini tayin etme hakkı, Bask ülkesinin hemen yanıbaşındaki Navarre eyaletinin Bask'a bağlanması ve İspanyol güvenlik güçlerinin Bask ülkesinden çekilmeleri. ETA ilk eylemine 1968 yılında Gipuzkoa'da girişiyor ve bir polis yetkilisini öldürüyor. Franko diktatörlüğüne karşı koymayı göze alan nadir örgütlerden olan ETA'nın, 1973 yılında Franko'nun yerine geçmesi kesin gözüyle bakılan Amiral Carrero Blanco'ya karşı düzenlediği suikastın demokrasiye geçişi kolaylaştırdığı söylenir. Paradoksal olarak, İspanya'da demokrasiye geçiş ve ‘‘tarihi milliyetleri’’ tanıyan 1978 anayasasının yürürlüğe girmesinden sonra ETA şiddetinin dozunu arttırdı. 1983 yılında ise ETA'ya karşı anti-terörist mücadele veren ve 55 kişinin ölümünden sorumlu olan GAL grubu oluştu. 1989 yılında İspanyol Hükümeti ETA ile Cezayir'de barış görüşmelerine oturdu ancak hiçbir sonuç elde edemedi. 30 yılda 78 kişi kaçıran, rehinelerinin çoğunu öldüren ve eylemleri nedeniyle 800 kişinin ölümüne yol açan ETA bugün aşırı milliyetçi ve aşırı solcu sapmaları nedeniyle Kızıl Kmerler ya da Peru'daki Aydınlık Yol örgütüyle karşılaştırılıyor.

Bask ülkesi: Euskadi

İspanya'daki Bask ülkesi üç eyaletten oluşuyor: Biscaye, Alava ve Gipuzkoa. Bask ülkesi, İspanya'da, Katalonya ile birlikte 1980 yılında özerk statüye kavuştu. Referandumda yüzde 90 oyla kabul edilen özerklik statüsü Bask bölgesine önemli yetkiler sağlıyor. Bu statüye göre, üç eyaletten her biri kendi parlamentosunu seçiyor, vergileri topluyor ve bunların sadece bir bölümünü Madrid'e aktarıyor. Özerk hükümet, eğitim, kültür, sağlık, ekonomi, sanayi alanlarında kendi politikalarını belirliyor. Baskça yayın yapan iki televizyon kanalı mevcut. Bask ülkesinin, son zamanlarda ETA eylemlerine hedef olan kendi polis gücünün adı ise Ertzainza. Bask özerk yönetimi hükümetinde üç partili koalisyon iş başında. Kökleri 1895 yılına kadar dayanan bağımsızlık yanlısı Bask Milliyetçi Partisi PNV, 1986 yılında PNV'den ayrılanların kurduğu yine bağımsızlık yanlısı Eusko Alkartasuna ve Halkçı Parti.