Balkan Savaşı çıkmasaydı Ermeni tehciri olmazdı

Balkan Harbi’ne giden iki yılda Osmanlı’da dört hükümet değişmiş, meşrutiyetin getirdiği kaos sürüyor. Ve Balkanlar’da milliyetçilik patlıyor. İstanbul’a Çarlgrad diyen Bulgar milliyetçiliği Selanik’in, Makedonya’nın Bulgar toprağı olduğunu iddia ediyor. Yunan tarfında Megali İdea desen öyle. Düşünün, Selanik’e girişi gösteren birtakım Yunan posterlerinde, uzaktan Ayasofya görünüyor. Büyük Yunanistan haritaları İzmir’i de içine alıyor. Dili, dini aynı insanların oluşturduğu toprakları genişletmek gibi irredantist bir milliyetçilik duygusu bu.
Öte yandan Osmanlı ‘din’ dese orduda Hıristiyanlar var, ‘Türk’ dese orduda Türk olmayanlar var. ‘Osmanlı Türkü’ kendi kimliğine karar verebilmiş değil. ‘Türk’ demenin İmparatorluğu dağıtacağı, yıkacağı korkusu var. Ayrıca politize subaylar kendilerine teslim edilen askerlere eğitim vermeyle ilgili değil. O asker de Balkan Savaşı’nda Bulgar’ın, Yunan’ın, Sırp’ın karşısında silahını bırakıp kaçıyor.
Osmanlı’yı 100-150 yıl önce kendi eyaleti olan dört Balkan devleti karşısında yenilgiye götüren temel sebepler bunlar. Balkanlar’ı kaybedip Anadolu ve bugünkü Trakya daha homojen hale gelince Türklük fikri doğuyor. Türklüğü devlet kimliği haline getiren ve orduyu motive eden esas faktör Balkan Savaşı.

REFORM, TAHRİBATI AZALIRDI

Osmanlı coğrafyasında etnik temizlik büyük çapta bu savaşla ortaya çıkıyor. Çünkü çok uluslu Bizans ve Osmanlı arazisinde sadece Bulgar, Yunan ve Sırplardan oluşan ulus devletler kuruluyor ve bunlar kendi içlerindeki müslümanları ve kendilerinden olmayan gayri müslümleri yabancı addediyorlar. Bulgarlar Edirne’ye geldiklerinde yaptıkları ilk iş fesi, Türkçe tabelaları yasaklamak, Bulgarca konuşma mecburiyetini getirmek.
Balkan milliyetçiliği bize şu dersi verdi: Heterojen, iç içe geçmiş toplumlarda etnik milliyetçilik felaket getirir. Osmanlılar Balkanlar’daki reformları zamanında yapsaydı hem Balkan savaşları hem de Osmanlı’nın Balkanlar’dan bu kadar tard edilmesi daha küçük kayıpla sonuçlanabilirdi görüşünde olanlar da var. Şimdi de, ‘terör reformla önlenir’ deniyor. Tarihi şartlar farklı olduğu için bir etiket gibi bir kavanozun üzerinden alıp diğerine yapıştıramayız ama bunlar düşünülmesi gereken şeyler.

ERMENİ TEHCİRİ BİR FACİADIR

Eğer Balkan Savaşı çıkmasaydı Türkiye’de Ermeni tehciri olmazdı. Çünkü Balkan Savaşı’yla Türkler’de ve Osmanlı Devleti yöneticilerinde “Gayrimüslüm azınlıklar bize sadakat göstermiyor” kanaati uyandı. Yabancı modern tarihçilerin ve savaşı izleyen yabancı gazetecilerin de tespit ettiği bir gerçek bu. Balkan Savaşı, Ermeni milliyetçiliğini, Ermeni milliyetçiliği de Ermeni tehcirini tetikledi. Çünkü, Ermeni milliyetçileri Balkan milliyetçiliklerini örnek aldı. Balkan devletleri Osmanlı’nın mağlup olduğu, batının devreye girdiği, uluslararası bir anlaşmayla kuruldu. Ermeniler, “aynı şeyi biz de yapalım”, dedi.
Fakat şöyle bir fark vardı: Bulgaristan denilen topraklarda Bulgarlar, Yunanistan’ın güney kısmında da Yunanlılar çoğunluktaydı. Fakat Ermeniler hiçbir yerde çoğunlukta değildi. Yani bir Ermenistan’ın kurulması için, Yunan, Bulgar, Sırp milliyetçiliğinin, Rusya ve İngiltere’nin desteğiyle yaptığından çok daha ağırını yapmak gerekiyordu. Buna teşebbüs ettiler. Ermeni tehciri bir faciadır. Ermenilerin bu konuda acısını anlamak ve paylaşmak lazım ama Balkan Savaşı’na bakmadan bu anlaşılamaz.

CUMHURİYET BEYAZ SAYFA AÇTI

Balkan Savaşı’nda en haşin mücadeleyi Bulgarlarla yaptık; yıl 1912. Ama 1914’de 1. Dünya Savaşı’nda Bulgarlarla silah arkadaşıydık. Yaşanmış acıları unutturacak olaylar yaşandı. Balkan Savaşı’yla ortaya çıkan milliyetçilik ve modernizm akımı Cumhuriyet’i doğurdu. Cumhuriyet de beyaz sayfa açmak, geçmişin şan ve şerefini de, geçmişten devredilecek acıları da unutturmak istedi. O yüzden bu olaylardan hiç bahsedilmedi. Anadolu’da Ermeniler’e yapılanlar; 1877 Plevne, arkasından da Balkan savaşlarında Türklere yapılmış. Asılmışlar, kesilmişler, oradaki 500 yıllık yurtlarını bırakarak korkuyla Türkiye’ye gelmişler. Ermeni meselesini soykırım diye tanımlayan tarihçi ve gazetecilerin Balkanlar’la ilgili de iki kelime etmesi gerekmez mi?

Ortadoğu Balkanlar gibi olur mu?

Balkan savaşları herkesin kendi kafasında sınır çizdiği bir etnik milliyetçilik. Bugün Suriyelilerin kafasında Irak-Suriye sınırı, Arapların Yahudilerin kafasında İsrail’in sınırları oturmuş mu? 19 ve 20. yüzyılın ilk 20 yılında Balkanlar’ın yaşadığı facialar şimdi Ortadoğu’da mı ortaya çıkıyor diye endişelenmem bundan. Tarih inşallah tekerrür etmez.