Ayı üzümü çayı nasıl yapılır? Ayı üzümünün faydaları ve zararları nelerdir? İşte kullanım şekli

Kuzey Kutup dairesinde bile bulunan ayı üzümü – diğer ismiyle uva ursi- yavaş büyüyen, her daim yeşil kalan ve Kuzey Yarımküre’nin Alpin ormanlarında yetişen bir bitkidir. Söylemesi çok zor olan cins ismi – Arctostaphylos – Yunanca’daki arctos ve staphyle kelimelerinden türemiştir ve “ayı üzümü” anlamına gelir. Türün ismi olan uva ursi, aynı kalıbın Latincesi’dir. Hem bilimsel hem de genel adı olan ayı üzümü bitkinin, ekşi tadına rağmen ayıların bayıldığı parlak kırmızı ya da pembe yemişlerine atıfta bulunur.

Kuzey Amerika’da ayı üzümünü ilk olarak Amerikan yerlileri şifa amacıyla kullanmıştır. Aynı zamanda ayı üzümüyle tütünü ve bazen diğer bitkileri karıştırarak dini ayinlerinde yakmışlardır. Atlantik’in diğer yakasında ayı üzümü şifa amacıyla pek kullanılmıyordu ta ki 1200’lerde Galler’de bu bitkinin böbrek ve idrar torbası sorunlarına iyi geldiği anlaşılana dek. 1700’lerde ayı üzümü idrar yolu enfeksiyonlarının en iyi doğal ilaçlarından biri haline geldi. Geçtiğimiz yüzyıl ayı üzümü yerine konvansiyonel ilaçlar ve antibiyotikler kullanılmaya başlandı. Yine de ayı üzümü hâlâ idrar yolu enfeksiyonunun etkili tedavilerinden biridir. Amerikan yerlileri ayı üzümü yapraklarını ve gövdesini idrar yolu iltihapları ve diğer idrar yolu sorunları, aynı zamanda böbrek rahatsızlıkları için kullanıyorlar; aynı zamanda bu bitkiyi genel böbrek ve idrar yolu sağlığı için tonik olarak kullanıyorlardı. Harici olarak bitkiden yapılan merhemler yaralara, kızarıklıklara, yanmalara ve haşlanmalara sürülür. Avrupa’da yapraklar şifa amacıyla kullanılırdı – idrar yolu enfeksiyonları ve böbrek rahatsızlıkları için çay şeklinde
içilirdi.

Günümüzde kullanımı

Günümüzde ayı üzümü kanamayı durdurucu ve antibakteriyel özellikleriyle bilinir; bu özellikleri sayesinde iltihabı azaltır ve enfeksiyonla savaşır. Modern bitkisel tedavide ayı üzümü yaprağı ilk olarak idrar yolu enfeksiyonlarının tedavisinde; aynı zamanda antibiyotik direncinin geliştiği bazı durumlarda kullanılır. Bitki uzmanları bazen ayı üzümü yaprağını vajinit ve kronik ishal için önerirler. Almanya’da bitkinin yaprağı standardize edilmiş bitkisel çay olarak satılır. Harici olarak ayı üzümü preparatları kesikler, sıyrıklar, soğuk algınlığı ve sırt ağrısı için kullanılır. 

Arctostaphylos cinsinin farklı çalılıklardan ve ağaçlardan oluşan 66 türü asıl olarak Kuzey Amerika, Orta Amerila, Avrupa ve Asya da dahil olmak üzere tüm Kuzey Yarımküre’ye özgüdür. Arctostaphylos cinsinin büyük çoğunluğu Kuzey Amerika’nın batısında yetişir. Ayı üzümü (uva ursi) en yaygın türdür ve aynı zamanda Kuzey Amerika dışında da yetişen tek türdür. Her ne kadar genelde Avrupa bitkisel tedavi geleneğiyle ilişkilendirise de ayı üzümü, tüm diğer kuzenleriyle beraber, aslında asıl olarak Kuzey Amerika’da yetişir. Ayı üzümü toprağa yayılan, hep yeşil kalan odunumsu ve çok yıllık bir bitkidir. Yabanda genellikle örtü gibi serilerek geniş alanları kaplar. Yaprakları dörtgendir; ancak bazen spatula ya da oval şeklinde de olabilir. Yaprakları parlak koyu yeşildir; boyu yaklaşık 2-2,5 cm’dir. Salkım şeklindeki çiçekleri beyaz ya da pembedir; bazen kırmızı damarları da vardır. Gıda olarak yenmeyen kuru meyvesi küreye ya da bezelyeye benzer; ancak renginin tonu çok hoş bir kırmızıdır. Ayı üzümünün kalın derimsi kabuğunun içinde taş gibi sert 5 tane tohum bulunur. Bu yaygın bitkinin farklı çeşitleri arasında gözle görülür farklar vardır. Buna şaşırmamak gerekir çünkü bitki birçok farklı coğrafyada bu sayede yaşayabilmektedir.

Yetişme Alışkanlıkları

Ayı üzümü kıyı kumullarında ve hayatta kalmanın zor olduğu binlerce metrelik dağ tepelerinde yetişir. Bazı bölgelerde ayı üzümü her yere yayılır; bazı bölgelerde ise yalnızca kuzey ormanlarında yetişir. Asidik, kumul ve kayalıklı toprakta serpilir. Asıl olarak soğuk iklimlerle ilişkilendirilse de ayı üzümü ABD’nin doğudan batıya birçok yerinde, aynı zamanda güneyde Virginia’da yetişir. Ayrıca Batı’nın sıcak iklimlerinin dağlık bölgelerinden Orta Amerika’daki Guatemala’nın dağlarına kadar uzanır. Yetişme alanı yalnızca Avrupa’nın ve Asya’nın kuzey yamaçları değil, aynı zamanda Avrupa’nın güneyindeki serin, dağlık habitatlardır.

Ekim ve Hasat

Ayı üzümü ilkbahar başlarında, yaz aylarında ya da sonbaharda çelikleme ya da sapları toprağa dikme yoluyla çoğaltılabilir. Bu yavaş büyüyen bitkiden alınan çelik, birçok odunumsu saplı bitkiye göre çok daha uzun sürede kökleşir. Çelikleme için kullanılabilecek en iyi kısım bitkinin ortalarında yer alan yan dallardır. 15 cm uzunluğundaki çelikler kuma sokulur. Çeliklere, büyümelerini teşvik etmek için uygun bir köklenme hormonu takviyesi yapmak gerekir.
Ayı üzümü aynı zamanda tohumdan da çoğalabilir; ancak tohumların geçirimsiz tohum zarfları ve pasif embriyoları vardır. Bu bitkinin filizlenmesini işin uzmanına bırakmakta yarar vardır.

Ayı üzümü zayıf, çakıllı, pH seviyesi 5 ya da altında olan asidik toprakta mutlu olur ve genellikle gün boyu güneş alır. Serin, kayalıklı yerlerde serpilen ayı üzümü, kıyı rüzgarını ve dağlık esintileri sever. Özellikle Pasifik kıyı şeridinde yer alan bölgelerde toprağı kaplayan bir bitki olarak ekilir.
Kuzey Amerika’daki bitki uzmanları ayı üzümünün hasadını küçük ölçekte yaparlar. Kanada’da ticari hasadı az da olsa gerçekleşir. Ancak dünyanın ayı üzümü tedariğinin büyük çoğunluğu Doğu Avrupa’nın dağlarından yaban hasat yöntemiyle elde edilir.

Tedavi Amaçlı Kullanımı

✚ İdrar yolu enfeksiyonları

Her ne kadar bitkinin ismi ayı üzümü olsa da bitkinin şifa amacıyla kullanılan kısmı üzümleri (yemişleri) değil yapraklarıdır. Böbrekler ve idrar yolu sistemi için etkili bir antibakteriyel olan ayı üzümü yaprağı arbutin ve benzeri bileşenleri, aynı zamanda birçok bakteriyle savaşan glikozidleri içerir. Arbutin, idrar yolu üzerindeki antibakteriyel etkisini ancak, ciğerde dönüşüme uğradıktan ve böbreklerden geçtikten sonra göstermeye başlar. Sodyum bikarbonatı günlük olarak küçük miktarlarda almanın mı yoksa diyet değişikliğine gitmenin mi daha etkili olduğuna dair önemli bir tartışma vardır. Sodyum bikarbonat idrarı daha alkali yapacak; böylece arbutin, enfeksiyonla daha etkili bir biçimde savaşabilecektir.
Ayı üzümünün idrar yolu enfeksiyonunda geleneksel kullanımının yanı sıra insanlar üzerine yapılmış bunu destekleyecek çalışma bulunmamaktadır. Bir üründe ayı üzümüyle beraber kara hindiba kullanılmış; bu ürünün idrar yolu enfeksiyonu konusunda başarılı olduğu gözlenmiştir.

Kullanım Şekli

ÇAY: Ayı üzümünün kurutulmuş yaprağının yaygın olarak kullanılan dozu, 1 bardak kaynar suya 1 çay kaşığı’dır. Bu çay günde 3-4 defa içilebilir.

KAPSÜL: Günde 3 defa standart 700-1000 mg’lık ekstrelerden alın.

TENTÜR: Genelde günde 3 defa 5 ml (1 çay kaşığı) alınır.

Uyarılar

Bitki uzmanları ayı üzümünü 2 haftadan fazla kullanmayı önermezler. Ayı üzümü çocuklara, hamilelere, emziren annelere ve böbrek yetmezliği olanlara önerilmez. Ayı üzümünde bulunan tanninler mide ekşimesine, ishale, kusmaya ve kabızlığa yol açabilir.

Ayı üzümü çayı nasıl yapılır?

Ayı üzümünün infüzyonu sıcak ya da soğuk suyla yapılabilir. 1 çay kaşığı kurutulmuş ayı üzümü yaprağını 1 bardak suya koyun. Yaklaşık 10 dakika bekleyin ve ardından süzün. Idrar yolu enfeksiyonu için günde 4 defa için. Mide sorunu yaşayanların soğuk suyla yapılan infüzyonları içmeleri bitki uzmanları tarafından tavsiye edilir çünkü mideyi zaman zaman rahatsız edebilen tannin bileşeninin etkisi soğuk suda daha azdır