Atom çağı 100 yıl önce E=mc2 formülüyle baÅŸladı

Su sözü Einstein kendisi söyledi: ‘Nasıl oluyor da, beni kimse anlamıyor, ama buna raÄŸmen herkes seviyor?’ Evet, rölativite kuramını ortaya attığında, bilim dünyası dahil teorisini anlayan çok azdı. Hele bilimle ilgisi olmayan halkın sevgilisi olması neyle açıklanabilirdi? Belki de sadece sevimliliÄŸi ve anlamasak bile büyük bir iÅŸ baÅŸarmış olması ile. Öğrenciler Einstein’a sorsa, a) Rölativite (görelilik) nedir? B) matematik niye bu kadar zor?Ãœnlü fizikçi ne yanıt verirdi? Belki bütün öğrencilerin şıp diye anlayacağı basit bir örnek anlatırdı: Sevgilinizle geçirdiÄŸiniz bir saatle, mesela çok sevmediÄŸiniz veya sıkılarak yanında kaldığınız anneanneniz ile geçirdiÄŸiniz bir saat, size aynı mı gelir? Şüphesiz sevgilinizle geçen zaman şıp diye geçer, ama diÄŸer örnekte zaman saatler sürer! Ä°ÅŸte görelilik!Peki ikinci soruya? ‘Sizi garanti veririm ki matematik benim için de sizinki kadar zor!’Fizikçi, dağınık profesör olarak hafızalarda yer aldı. Büyük dahi, fiziÄŸi yerinden kaldıran, hatırÅŸinas bir filozof, sanat, aÅŸk ve din de dahil olmak üzere her türlü konuda hazır cevap bir kahraman olarak görülmekte. Medya starıFiziÄŸin yenileyicisi daha sonra kuantum teorisinin geliÅŸtirilmesi için büyük bir çaba harcadı; pasifist olarak atom bombasına karşı çıktı.. Ama, o iyi niyetli insan dostunun, arkadaÅŸlarını ve yakınlarını derinden yaralamak için tuhaf bir yetisi de vardı. O, toplum üzerindeki etkisinden yararlanmasını bilen, bilimin ilk medya starıydı, fakat aynı zamanda da medya gürültüsünden yakındı: ‘Gücüm ve yeteneklerim konusunda yapılan tahmin ile gerçekler arasında muazzam bir fark var’ diyorduEinstein’ın kiÅŸiliÄŸi eÅŸsiz bir ÅŸekilde 20.yy’ın en büyük atılımlarını yansıtmakta: bilimsel geliÅŸme ve nükleer korku, nasyonal sosyalist zulüm ve Yahudi diasporası, bilimin acizliÄŸi ve sorumluluÄŸu. Einstein yılı nedeniyle dahiyle daha yakından ilgilenenler, biyografi veya mektuplar okuyanlar, tıpkı henüz Princeton’da öğrenciyken Einstein’la tanışan tarihçi Fritz Stern gibi hissedeceklerdir: ‘Bize yansıyan kiÅŸilik fevkalade insanca, ama yine de anlaşılmaz ve gizemli.’OlaÄŸanüstü yetenekGenç Einstein’la ilgili yazılıp çizilenler efsanevi fizikçiye hiç uymuyor. Acınası yeteneklere sahip olmasına raÄŸmen bir dáhi olan Einstein’ın kötü bir öğrenci olduÄŸu söylenir örneÄŸin. Bir ilkokul öğretmeni de hiçbir zaman baÅŸarılı olamayacağını söylemiÅŸti. Fakat lisede olaÄŸanüstü matematik ve fizik yetisiyle dikkat çekti. GençliÄŸinde Kant okuyarak kendi kendine diferansiyal ve entegral hesaplamayı öğrendi. Son sınıf karnesi Ä°sviçre lisesinde ‘iyi’ ve ‘pek iyi’ notlarına denk gelen beÅŸler ve altılarla doluydu. Sadece spordan nefret eden Albert, olsa olsa popo kaslarını çalıştırmıştır. Zihinsel serüvenlere daldığında gözü baÅŸka hiçbir ÅŸeyi görmüyordu. Bu nedenledir ki günümüzde bazı bilim adamları genç dahinin otistik olduÄŸunu düşünürler. Bu tahmin, Einstein’nın daha sonraları kendisi hakkında yazdıklarıyla da örtüşmekte: ‘Kayıtsızlığa dönüştürülen hiper duyarlılık. Gençlikte içine kapanık ve dünyadan uzak. DiÄŸer insanlarla arada camdan bir duvar. Motivasyondan uzak kuruntular. Kağıtlardan oluÅŸan bir dünya. Geçici hevesler.’ Kötü aile babası!Yoksa Einstein’ın duyarsızlığından, içinde bulunduÄŸu bu duygu karmaÅŸası mı sorumluydu. Bu durumdan en çok da ilk karısı Mileva Maric yakınmıştır. Albert, fiziÄŸi her zaman sevgiden daha fazla önemser. Ve Maric 1902 yılında henüz evlenmeden önce çocuÄŸunu doÄŸurmak için Sırbistan’daki memleketine gittiÄŸinde, teorik fizikçi Bern’deki yazı masasının başında kalır. Evlilik dışı dünyaya gelen ilk kızı Lieserl’iyi fizikçi hiçbir zaman görmez. MeÅŸru çocukları Albert ve Eduard da baba ÅŸefkatinden uzak büyürler. Åžizofreniye eÄŸimli Eduard, 1932 yılında Burghölzli Nöroloji Hastanesi’ne yattıktan sonra ünlü fizikçi oÄŸlunu sadece bir kez ziyaret etmiÅŸtir. Ve daha sonraları da ‘Ortada benim analiz edemeyeceÄŸim bir engel var’ diyerek mektuplaÅŸmayı da keser. Fizikçi psikanalizcilerin çalışmalarını kuÅŸkuyla izlemiÅŸtir. ÖrneÄŸin 1932 yılında ‘Neden Savaş’ üzerine yazıştığı Sigmund Freud’un terapilerini hiç beÄŸenmez. Fakat ölümünden kısa bir süre sonra ilginç bir teÅŸhis konulur: Yaratıcı dahi, geliÅŸiminin önemli bir anında bilinçsiz olarak yaÅŸam saatini durdurmuÅŸtu. Harvard psikoloÄŸu Howard Gardner bu yüzden ‘O hep çocuktu’ der. Geç olgunlaÅŸtıBu yakıştırmaya Einstein’ın kendi sözlerinde de rastlıyoruz: ‘O kadar geç geliÅŸtim ki Uzay ve Zaman’a hayranlık duymaya baÅŸladığımda çoktan yetiÅŸkin olmuÅŸtum. DoÄŸal olarak bu sorunun içine sıradan bir çocuktan çok daha farklı bir ÅŸekilde daldım.’Bu tür naiflikler, baÅŸarısının gizini açıklamakla kalmayıp onu daha sonraki Einstein trajedisine de taşıyacaktı. SaÄŸduyulu ve adil bir siyaset idealiyle etrafında birçok kiÅŸi toplanır, ama o her seferinde git gide artan iliÅŸikleriyle bocalar. 1914 yılı sürprizlerle doludur. Einstein, Kaiser-Wilhelm BirliÄŸi Fizik Enstitüsü’nde yeni müdür olmuÅŸtu ki Birinci Dünya Savaşı patlak verdi. Tüm Almanya gibi çalışma arkadaÅŸları da nasyonal sosyalist rüzgara kapıldılar. Kimyacı Fritz Haber, zehirli gaz araÅŸtırmasını Alman savaÅŸ makinesinin hizmetine sundu. Ya Einstein ne yaptı? Ä°lk kez pasifist olduÄŸunu açıkladı. EÄŸri ışıklarÄ°ronik bir biçimde bu karşıt tavrı onu savaÅŸtan sonra Almanya’nın en iyi elçisi haline getirdi. Bir Ä°ngiliz araÅŸtırma ekibi, Kasım 1919’daki bir güneÅŸ tutulması sırasında görelilik kuramını kanıtladı: GüneÅŸin yakınından geçen ışınlar, kütle çekiminin etkisiyle bükülür. Gazeteler, bilimde devrim, gökyüzündeki ışıklar eÄŸri baÅŸlıklarıyla Einstein’ı bir medya kahramanı haline getirirler. Yahudi kökenli Alman fizikçi, Reichs hükümeti için de birdenbire memnun edici bir ‘etiket’ olmuÅŸtur. Paris’te büyük bir coÅŸkuyla ağırlanır, Amerika gezisi adeta bir zafer turuna dönüşür. Dağınık saçlı sevimli profesörü herkes sevmiÅŸtir, görelilik kuramı moda olur. Tüm bunlar yaÅŸanırken anavatanında Yahudi düşmanlığı yeniden hortlar. Nasyonal Alman bilim adamları, fiziÄŸin, ‘Yahudi Einstein kuramıyla’, ‘görelileÅŸtirilmesi’ konusunda uyarınca, Nobel ödüllü fizikçi 1932 yılında Amerika’ya göç etti ve bir süre sonra da yeniden siyasi cephelerin arasında kaldı. Atom programına destekMart 1939 yılında Almanların atom bombası hazırlıklarına deÄŸindiÄŸi ve buna uygun bir Amerikan programını teÅŸvik ettiÄŸi o ünlü mektubu baÅŸkan Roosevelt’e gönderdi. Ä°dealist pasifistlerin gözünde o artık bir dönekti. Ve 1954 yılında gerçekten de Äž Einstein’ın üretimlerinde katkısı bulunmadığı- ilk atom bombaları HiroÅŸima ve Nagasaki’ye düştüğünde, trajik bir biçimde bilimin gücünü ve acizliÄŸini aynı anda yaÅŸamak zorunda kalmıştır. Ä°srail devletinin kuruluÅŸundaki katkısı da karışıktır. Yahudi sorunun sözcüsü olarak yirmili yıllarda Chaim Weizmann ile birlikte Kudüs’teki Hebrew Ãœniversitesi için para toplamaya baÅŸlamıştır. Ä°srail terörüne karşıNe var ki sonra Yahudilerin ve Arapların Filistin’deki ÅŸiddetli çarpışmaları karşısında ÅŸoke olur. Avrupa’da Yahudi halkına karşı soykırım baÅŸlatılırken, Einstein, Ä°srail’de ‘Nationalisme … la prusienne’ (Prusya usulü Nasyonalizm) uyarısında bulundu. Böylece Weizmann ile arasında büyük tartışmalar baÅŸladı. Daha sonra Ä°srail’in ilk baÅŸkanı olan pragmatik siyasetçi, Filistin’deki zor durum için anlayış göstermesini istemiÅŸse de Einstein ilkelerine sadık kalmıştır. Hatta 1948 yılında New York Times gazetesine yazdığı açık mektupta da Menachem Begin gibi ‘faÅŸist elementleri’, ‘Özgürlük Partisi’ ile Arap köylerinde terör estirmekle suçlamaktan çekinmeyecektir. Her ne kadar bu uyarı bugün de güncelliÄŸini koruyor olsa da Einstein’ın bundan sonraki geliÅŸmeler üzerindeki etkisi çok azdır. "Fikirleri ve önerileri mantıklı ve iyi niyetliydi ama belli bir gerçeklik taşıyordu’ diyor Fritz Stern. Einstein, siyaseti asla olasılıkların sanatı olarak görmemiÅŸtir. Bu, 1952 yılına ait bir anekdotla da anlaşılmakta: Chaim Weizmann ölünce, Einstein’ın onun yerine geçmesi istenir. Teklif ve retle geçen birkaç günün ardından o zamanki baÅŸkan vekili Ben Gurion bir arkadaşına şöyle der: ‘Einstein kabul ederse ne yaparız? O zaman çok daha büyük sorunlarla baÅŸ baÅŸa kalırız.’ FBI, Einstein’ın peÅŸindeBu haftadan itibaren, ileriki sayılarımızda Einstein ve fizik ile ilgili olarak sunacağımız makalelerden ilki olan ve Die Zeit’da Ulrich Schnabel taarfından yazılan bu makalede, ABD’de antikomünist histerinin büyük dahiyi nasıl rahatsız ettiÄŸi şöyle belirtiliyor: Einstein, Amerika’ya da rahatsızlık vermiÅŸtir aslında. Barışı teÅŸvik eden bir ‘dünya hükümetine’ ayak basması McCarthy çevresinde huzurluk yaratmıştı mesela. FBI, fizikçinin casus, komünist ve soyguncu olduÄŸunu açıklayan 1500 sayfalık belge toplamıştı. Ayrıca ‘Tüm olaylarda nedensellik ilkesinin etkisinde kalan biri için, dünya gerçeÄŸini kavramaya yarayan bir kiÅŸinin fikri tamamen imkansızdır’ gibi dini görüşleri de iyi karşılanmıyordu. Einstein’ın dilini çıkararak poz verdiÄŸi o ünlü fotoÄŸrafı sadece büyük tabu yıkıcıyı, bilim savaşçısı ve moralisti deÄŸil, gelecek dünyaya ironik ve umutsuz sesleniÅŸini de yansıtmakta: ‘EÄŸer bizden daha adil, barışçıl ve daha sorumlu olmazsanız sizi ÅŸeytan alsın.’ Â