ATO: İşe giren iki kişiden biri kayıt dışı
Güncelleme Tarihi:
ANKA
Oluşturulma Tarihi: Ağustos 25, 2007 11:07
Ankara Ticaret Odası (ATO), kayıt dışı istihdamın, işsizlik sorununu perdelediğini belirledi.
ATO’nun çalışmasına göre, 2002-2006 döneminde tarım dışı sektörlerde yaratılan istihdamın yüzde 47’sini kayıt dışı istihdam oluşturdu. Böylece son 5 yılda işe giren iki kişiden biri kayıt dışı çalışmaya razı oldu.
ATO’nun Türkiye İstatistik Kurumu’nun “İşgücü İstatistikleri” veri setinden yararlanarak hazırladığı “İşsizliğin Acı İlacı: Kayıt Dışı İstihdam” raporu, 1989 yılından 2006 yılı sonuna kadar tarım dışı sektörlerdeki kayıt dışı istihdamı mercek altına aldı. Rapora göre, 2002 yılından bu yana devam eden kesintisiz büyümeye rağmen, tarım dışında yaratılan istihdam, çalışabilir yaştaki nüfus artışını ve tarımdan çözülen nüfusu karşılamaya yetmiyor.
İSTİHDAM ARTIŞI KAYIT DIŞILIKLA BİRLİKTE
1989-2000 yılları arasında tarım dışı sektörlerde çalışanların sayısı 4 milyon 229 bin kişi arttı. Bu dönemde tarım dışı sektörlerde kayıt dışı çalışan sayısındaki artış da 1 milyon 314 bin kişi oldu. Diğer bir ifade ile 1989-2000 yılları arasında tarım dışı sektörlerde yaratılan istihdamın yüzde 31’i kayıt dışına çıktı.
Türkiye’nin 2001 yılında yaşadığı büyük ekonomik kriz, tarım dışı sektörlerdeki istihdamın 376 bin kişi azalmasına neden oldu.
TARIM DIŞI SEKTÖRLERDE 5.5 MİLYON KİŞİ KAYIT DIŞI
2002-2006 döneminde ise tarım dışı sektörlerde çalışanların sayısı 2 milyon 346 bin kişi artarken, bu dönemde tarım dışı sektörlerde yaratılan istihdamın yarıya yakınını kayıt dışı çalışanlar oluşturdu.
2002 yılında 4 milyon 409 bin kişi tarım dışı sektörlerde kayıtsız çalışırken, 2006 yılında bu sayı 1 milyon 99 bin kişi artarak 5 milyon 508 bin kişiye ulaştı. Diğer bir ifade ile 2002-2006 döneminde tarım dışı sektörlerde yaratılan istihdamın yarıya yakınını (yüzde 47), kayıt dışı istihdam oluşturdu.
KENTLERİN İSTİHDAMDAN ALDIĞI PAY AZALDI
Tarım dışı sektörlerde çalışanların dörtte üçünden fazlası kentsel alanlarda çalışıyor. 1989-2000 yılları arasında yaratılan istihdamın yüzde 87’si kentsel alanlarda iken, bu oran 2002-2006 döneminde yüzde 78’e geriledi. Kentsel alanlarda, tarım dışında kayıtsız çalışanların sayısı da büyük bir hızla arttı.
1989-2000 yılları arasında toplam tarım dışı istihdamda 4 milyon 229 bin kişilik artış yaşanırken, bu istihdamın 3 milyon 694’ü kentsel alanlarda oluştu. Buna karşılık 1989-2000 yılları arasında kentsel alanlarda tarım dışı sektörlerde kayıtsız çalışanların sayısı 1 milyon 19 bin kişi arttı.
2002-2006 döneminde ise kentsel alanlarda tarım dışında yaratılan istihdam 1 milyon 832 bin kişi olurken, kayıtsız çalışan sayısı da 803 bin kişi arttı.
Böylelikle 1989-2000 döneminde kentsel alanlarda yaratılan tarım dışı istihdamın yüzde 28’i kayıt dışına çıkarken, 2002-2006 yılları arasında yüzde 44’ü kayıt dışına çıktı.
KADINLAR DAHA ÇOK KAYIT DIŞINDA
Türkiye’de çalışabilir yaştaki her dört kadından sadece biri çalışıyor. Bunların da yarıya yakını tarım sektöründe, büyük ölçüde hiçbir kişisel gelir elde etmeden ve sosyal güvenceden yoksun bir biçimde “ücretsiz aile işçisi” olarak çalışıyor. Tarım dışı sektörlerde iş bulma şansını elde eden kadınlar ise kayıt dışı çalışmak durumunda kalıyor.
1989-2000 yılları arasında tarım dışı sektörlerde 4.2 milyon kişiye iş yaratılırken, bu istihdamdan 966 bin kadın yararlandı ve yaratılan istihdamdan yüzde 23 pay aldı. 2002-2006 döneminde de bu pay değişmedi. Bu dönemde yaratılan 2.3 milyon istihdamın içinde sadece 546 bin kadın yer aldı.
2002-2006 döneminde, kadınlar daha çok kayıt dışına çıktı. 1989-2000 döneminde tarım dışında kayıtsız kadın çalışan sayısı 221 bin kişi artış gösterirken, 2002-2006 döneminde bu rakam 272 bin kişi oldu. Böylelikle 1989-2000 döneminde yaratılan tarım dışı kadın istihdamının yüzde 23’ü kayıt dışında çalışmak durumunda kalırken, 2002-2006 döneminde yüzde 50’si kayıt dışında yer aldı. Buna karşılık, 1989-2000 döneminde yaratılan tarım dışı erkek istihdamının yüzde 34’ü kayıt dışında çalışırken 2002-2006 döneminde yüzde 46’sı kayıt dışında yer aldı. Böylelikle iki dönem arasında, kayıt dışına çıkma erkeklerde 12 puan artarken, kadınlarda 27 puan arttı.
ÜCRETLİLERDE KAYIT DIŞI ÇALIŞMA ORANI ARTIYOR
Türkiye’de ücretli olarak çalışanların yarıya yakını ilköğretim ve altı eğitime sahipler. Bu kişiler yoğun işsizlik ortamında bulabileceği bir işte çalışmak zorunda bunuyor. Bu durum özel sektör üzerindeki istihdam yükleri ile birleştiğinde kayıt dışı istihdama kapı açıyor.
Ücretlilerde kayıt dışı çalışma oranı son yıllarda büyük artış gösterdi. 1989 yılında tarım dışı ücretlilerin yüzde 15.9’u (906 bin kişi) kayıt dışı çalışırken, 2000 yılında bu oran yüzde 14.8’e (1 milyon 224 bin kişi) geriledi. Ekonomik kriz ile birlikte yüzde 15.6 çıkarken 2006 yıl sonunda yüzde 22.8’e (2 milyon 483 bin kişi) tırmandı.
1989-2000 döneminde yaratılan tarım dışı ücretli istihdamın yüzde 12’si kendine kayıt dışında yer bulabilirken, 2002-2006 döneminde yüzde 38’i kayıt dışında yer buldu.
İŞVEREN DE KAYIT DIŞI, İŞÇİSİ DE
Türkiye’de istihdamın büyük çoğunluğu özel sektör tarafından yaratılıyor. Özel istihdamın da önemli bir kısmı tarla, seyyar satıcı, pazarcı gibi sabit olmayan işyerinde ve evde çalışanlardan oluşuyor. “İnformal sektör” olarak tanımlanan bu kesimde kendi hesabına çalışanlar ve küçük işverenler çoğunlukta bulunuyor. İstatistiklerde, yanında en az bir ücretli kişi çalıştıranlar “işveren” kategorisinde yer alıyor. Türkiye’de işverenlerin yarıya yakını yanında bir veya iki kişi çalıştırıyor.
Yanlış politikalar sonucu işveren, son 5 yılda sadece yanında istihdam ettiği kişiyi kayıt dışı çalıştırmakla kalmadı, kendisi de kayıt dışına çıktı. 2006 yılında tarım dışı istihdamın içinde yüzde 7 civarında pay alan işverenlerde kayıt dışı çalışan sayısı 1999 yılına kadar yok denecek kadar az iken, bu yıldan sonra artmaya başladı. 1999 yılında 41 bin işveren kayıtsız çalışırken, 2006 yılında bu sayı 246 bin kişiye yükseldi.
Böylelikle tarım dışı sektörlerdeki işverenlerde 1999 yılında yüzde 3.8 olan kayıt dışı çalışma oranı, 2006 sonunda yüzde 22.5’e yükseldi.
İŞİMİ KURARIM AMA KAYIT DIŞI
2006 yılı sonuçlarına göre tarım dışı istihdamın yüzde 16’sı kendi hesabına çalışanlardan oluşuyor. Son yıllarda tarım dışında kendi hesabına çalışanların sayısında artış gözleniyor. Kendi hesabına çalışanlarda kayıt dışı çalışma oranları istihdam artışından çok daha büyük bir hızla artıyor.
1989-2000 döneminde geçen 12 yılda tarım dışında kendi hesabına çalışan sayısı 238 bin kişi artarken, kayıt dışı çalışan sayısındaki artış 61 bin kişi oldu. 2002-2006 döneminde tarım dışında kendi hesabına çalışan sayısı 541 bin kişi artarken, 423 bin kişi hiçbir sosyal güvenlik kuruluşuna kayıt olmadan kendi işini kurdu.
Böylelikle 2002-2006 döneminde tarım dışı sektörlerde görülen istihdam artışının yüzde 23’ü kendi hesabına çalışanlar tarafından gerçekleştirilirken, kendi hesabına çalışanlar kayıt dışı istihdamın artmasında önemli rol oynadılar, yarattıkları istihdamın yüzde 78’i kayıt dışına çıktı.
TOPLAM KAYIT DIŞINDAKİ GERİLEME BİLMECESİ
Tarım dışı sektörlerde kayıt dışı çalışma artmasına rağmen tarım sektöründe ücretsiz aile işçiliğinde son yıllarda görülen azalma, toplam kayıt dışı istihdam oranının matematiksel olarak düşmesine yol açtı.
Son yıllardaki büyük azalmaya rağmen tarımsal faaliyetlerde ücretsiz aile işçiliği hala tarım istihdamının neredeyse yarısını oluşturuyor. Kendilerine ait bir çalışma gelirleri olmayan ücretsiz aile işçilerinin büyük çoğunluğu bir sosyal güvenlik kuruluşuna kayıtlı değil.
Ücretsiz aile işçilerindeki bu azalma diğer çalışma şekillerindeki kayıt dışı çalışma oranları azalmadığı halde, toplam kayıt dışı oranlarını azaltıcı yönde etki yapıyor.
1989 yılında toplam çalışanlarda kayıt dışı çalışma oranı yüzde 58.7’den 2006 yılı sonunda yüzde 48.5’e gerilemiş gözükürken, aynı yıllarda tarım dışı çalışanlar içindeki kayıtsızlık oranı yüzde 28.4’den yüzde 33.9’a yükseliyor.
Rapora ilişkin değerlendirmelerde bulunan ATO Başkanı Sinan Aygün, kayıt dışı çalışma oranlarının son 5 yılda gösterdiği artışa dikkati çekerek, “Son 5 yılda işe giren iki kişiden biri kayıt dışı çalışmaya razı oldu” dedi.
Aygün, vergi yükü, sosyal güvenlik yükümlülükleri ve denetim yetersizliği gibi etkenlerin yanı sıra çalışanların eğitim düzeyinin düşük olmasının da kayıt dışı istihdamı körüklediğini belirtti. Kayıt dışı istihdamın piyasa düzenini ve rekabeti bozduğunu vurgulayan Aygün, “Kayıt dışı istihdam, dürüst çalışan işyerleri aleyhine haksız rekabet yaratıyor” diye konuştu.
ATO’nun Türkiye İstatistik Kurumu’nun “İşgücü İstatistikleri” veri setinden yararlanarak hazırladığı “İşsizliğin Acı İlacı: Kayıt Dışı İstihdam” raporu, 1989 yılından 2006 yılı sonuna kadar tarım dışı sektörlerdeki kayıt dışı istihdamı mercek altına aldı. Rapora göre, 2002 yılından bu yana devam eden kesintisiz büyümeye rağmen, tarım dışında yaratılan istihdam, çalışabilir yaştaki nüfus artışını ve tarımdan çözülen nüfusu karşılamaya yetmiyor.
İSTİHDAM ARTIŞI KAYIT DIŞILIKLA BİRLİKTE
1989-2000 yılları arasında tarım dışı sektörlerde çalışanların sayısı 4 milyon 229 bin kişi arttı. Bu dönemde tarım dışı sektörlerde kayıt dışı çalışan sayısındaki artış da 1 milyon 314 bin kişi oldu. Diğer bir ifade ile 1989-2000 yılları arasında tarım dışı sektörlerde yaratılan istihdamın yüzde 31’i kayıt dışına çıktı.
Türkiye’nin 2001 yılında yaşadığı büyük ekonomik kriz, tarım dışı sektörlerdeki istihdamın 376 bin kişi azalmasına neden oldu.
TARIM DIŞI SEKTÖRLERDE 5.5 MİLYON KİŞİ KAYIT DIŞI
2002-2006 döneminde ise tarım dışı sektörlerde çalışanların sayısı 2 milyon 346 bin kişi artarken, bu dönemde tarım dışı sektörlerde yaratılan istihdamın yarıya yakınını kayıt dışı çalışanlar oluşturdu.
2002 yılında 4 milyon 409 bin kişi tarım dışı sektörlerde kayıtsız çalışırken, 2006 yılında bu sayı 1 milyon 99 bin kişi artarak 5 milyon 508 bin kişiye ulaştı. Diğer bir ifade ile 2002-2006 döneminde tarım dışı sektörlerde yaratılan istihdamın yarıya yakınını (yüzde 47), kayıt dışı istihdam oluşturdu.
KENTLERİN İSTİHDAMDAN ALDIĞI PAY AZALDI
Tarım dışı sektörlerde çalışanların dörtte üçünden fazlası kentsel alanlarda çalışıyor. 1989-2000 yılları arasında yaratılan istihdamın yüzde 87’si kentsel alanlarda iken, bu oran 2002-2006 döneminde yüzde 78’e geriledi. Kentsel alanlarda, tarım dışında kayıtsız çalışanların sayısı da büyük bir hızla arttı.
1989-2000 yılları arasında toplam tarım dışı istihdamda 4 milyon 229 bin kişilik artış yaşanırken, bu istihdamın 3 milyon 694’ü kentsel alanlarda oluştu. Buna karşılık 1989-2000 yılları arasında kentsel alanlarda tarım dışı sektörlerde kayıtsız çalışanların sayısı 1 milyon 19 bin kişi arttı.
2002-2006 döneminde ise kentsel alanlarda tarım dışında yaratılan istihdam 1 milyon 832 bin kişi olurken, kayıtsız çalışan sayısı da 803 bin kişi arttı.
Böylelikle 1989-2000 döneminde kentsel alanlarda yaratılan tarım dışı istihdamın yüzde 28’i kayıt dışına çıkarken, 2002-2006 yılları arasında yüzde 44’ü kayıt dışına çıktı.
KADINLAR DAHA ÇOK KAYIT DIŞINDA
Türkiye’de çalışabilir yaştaki her dört kadından sadece biri çalışıyor. Bunların da yarıya yakını tarım sektöründe, büyük ölçüde hiçbir kişisel gelir elde etmeden ve sosyal güvenceden yoksun bir biçimde “ücretsiz aile işçisi” olarak çalışıyor. Tarım dışı sektörlerde iş bulma şansını elde eden kadınlar ise kayıt dışı çalışmak durumunda kalıyor.
1989-2000 yılları arasında tarım dışı sektörlerde 4.2 milyon kişiye iş yaratılırken, bu istihdamdan 966 bin kadın yararlandı ve yaratılan istihdamdan yüzde 23 pay aldı. 2002-2006 döneminde de bu pay değişmedi. Bu dönemde yaratılan 2.3 milyon istihdamın içinde sadece 546 bin kadın yer aldı.
2002-2006 döneminde, kadınlar daha çok kayıt dışına çıktı. 1989-2000 döneminde tarım dışında kayıtsız kadın çalışan sayısı 221 bin kişi artış gösterirken, 2002-2006 döneminde bu rakam 272 bin kişi oldu. Böylelikle 1989-2000 döneminde yaratılan tarım dışı kadın istihdamının yüzde 23’ü kayıt dışında çalışmak durumunda kalırken, 2002-2006 döneminde yüzde 50’si kayıt dışında yer aldı. Buna karşılık, 1989-2000 döneminde yaratılan tarım dışı erkek istihdamının yüzde 34’ü kayıt dışında çalışırken 2002-2006 döneminde yüzde 46’sı kayıt dışında yer aldı. Böylelikle iki dönem arasında, kayıt dışına çıkma erkeklerde 12 puan artarken, kadınlarda 27 puan arttı.
ÜCRETLİLERDE KAYIT DIŞI ÇALIŞMA ORANI ARTIYOR
Türkiye’de ücretli olarak çalışanların yarıya yakını ilköğretim ve altı eğitime sahipler. Bu kişiler yoğun işsizlik ortamında bulabileceği bir işte çalışmak zorunda bunuyor. Bu durum özel sektör üzerindeki istihdam yükleri ile birleştiğinde kayıt dışı istihdama kapı açıyor.
Ücretlilerde kayıt dışı çalışma oranı son yıllarda büyük artış gösterdi. 1989 yılında tarım dışı ücretlilerin yüzde 15.9’u (906 bin kişi) kayıt dışı çalışırken, 2000 yılında bu oran yüzde 14.8’e (1 milyon 224 bin kişi) geriledi. Ekonomik kriz ile birlikte yüzde 15.6 çıkarken 2006 yıl sonunda yüzde 22.8’e (2 milyon 483 bin kişi) tırmandı.
1989-2000 döneminde yaratılan tarım dışı ücretli istihdamın yüzde 12’si kendine kayıt dışında yer bulabilirken, 2002-2006 döneminde yüzde 38’i kayıt dışında yer buldu.
İŞVEREN DE KAYIT DIŞI, İŞÇİSİ DE
Türkiye’de istihdamın büyük çoğunluğu özel sektör tarafından yaratılıyor. Özel istihdamın da önemli bir kısmı tarla, seyyar satıcı, pazarcı gibi sabit olmayan işyerinde ve evde çalışanlardan oluşuyor. “İnformal sektör” olarak tanımlanan bu kesimde kendi hesabına çalışanlar ve küçük işverenler çoğunlukta bulunuyor. İstatistiklerde, yanında en az bir ücretli kişi çalıştıranlar “işveren” kategorisinde yer alıyor. Türkiye’de işverenlerin yarıya yakını yanında bir veya iki kişi çalıştırıyor.
Yanlış politikalar sonucu işveren, son 5 yılda sadece yanında istihdam ettiği kişiyi kayıt dışı çalıştırmakla kalmadı, kendisi de kayıt dışına çıktı. 2006 yılında tarım dışı istihdamın içinde yüzde 7 civarında pay alan işverenlerde kayıt dışı çalışan sayısı 1999 yılına kadar yok denecek kadar az iken, bu yıldan sonra artmaya başladı. 1999 yılında 41 bin işveren kayıtsız çalışırken, 2006 yılında bu sayı 246 bin kişiye yükseldi.
Böylelikle tarım dışı sektörlerdeki işverenlerde 1999 yılında yüzde 3.8 olan kayıt dışı çalışma oranı, 2006 sonunda yüzde 22.5’e yükseldi.
İŞİMİ KURARIM AMA KAYIT DIŞI
2006 yılı sonuçlarına göre tarım dışı istihdamın yüzde 16’sı kendi hesabına çalışanlardan oluşuyor. Son yıllarda tarım dışında kendi hesabına çalışanların sayısında artış gözleniyor. Kendi hesabına çalışanlarda kayıt dışı çalışma oranları istihdam artışından çok daha büyük bir hızla artıyor.
1989-2000 döneminde geçen 12 yılda tarım dışında kendi hesabına çalışan sayısı 238 bin kişi artarken, kayıt dışı çalışan sayısındaki artış 61 bin kişi oldu. 2002-2006 döneminde tarım dışında kendi hesabına çalışan sayısı 541 bin kişi artarken, 423 bin kişi hiçbir sosyal güvenlik kuruluşuna kayıt olmadan kendi işini kurdu.
Böylelikle 2002-2006 döneminde tarım dışı sektörlerde görülen istihdam artışının yüzde 23’ü kendi hesabına çalışanlar tarafından gerçekleştirilirken, kendi hesabına çalışanlar kayıt dışı istihdamın artmasında önemli rol oynadılar, yarattıkları istihdamın yüzde 78’i kayıt dışına çıktı.
TOPLAM KAYIT DIŞINDAKİ GERİLEME BİLMECESİ
Tarım dışı sektörlerde kayıt dışı çalışma artmasına rağmen tarım sektöründe ücretsiz aile işçiliğinde son yıllarda görülen azalma, toplam kayıt dışı istihdam oranının matematiksel olarak düşmesine yol açtı.
Son yıllardaki büyük azalmaya rağmen tarımsal faaliyetlerde ücretsiz aile işçiliği hala tarım istihdamının neredeyse yarısını oluşturuyor. Kendilerine ait bir çalışma gelirleri olmayan ücretsiz aile işçilerinin büyük çoğunluğu bir sosyal güvenlik kuruluşuna kayıtlı değil.
Ücretsiz aile işçilerindeki bu azalma diğer çalışma şekillerindeki kayıt dışı çalışma oranları azalmadığı halde, toplam kayıt dışı oranlarını azaltıcı yönde etki yapıyor.
1989 yılında toplam çalışanlarda kayıt dışı çalışma oranı yüzde 58.7’den 2006 yılı sonunda yüzde 48.5’e gerilemiş gözükürken, aynı yıllarda tarım dışı çalışanlar içindeki kayıtsızlık oranı yüzde 28.4’den yüzde 33.9’a yükseliyor.
Rapora ilişkin değerlendirmelerde bulunan ATO Başkanı Sinan Aygün, kayıt dışı çalışma oranlarının son 5 yılda gösterdiği artışa dikkati çekerek, “Son 5 yılda işe giren iki kişiden biri kayıt dışı çalışmaya razı oldu” dedi.
Aygün, vergi yükü, sosyal güvenlik yükümlülükleri ve denetim yetersizliği gibi etkenlerin yanı sıra çalışanların eğitim düzeyinin düşük olmasının da kayıt dışı istihdamı körüklediğini belirtti. Kayıt dışı istihdamın piyasa düzenini ve rekabeti bozduğunu vurgulayan Aygün, “Kayıt dışı istihdam, dürüst çalışan işyerleri aleyhine haksız rekabet yaratıyor” diye konuştu.