Asırlık tartışma: Duş sabah mı alınmalı gece yatmadan mı?

Jay Maharath, küçük yaşlardan beri yatmadan önce duş alma alışkanlığına sahip. Bu ona Asyalı ebeveynleri tarafından öğretilmiş bir davranış çünkü tüm ev halkı dışarıdan eve kir taşındığını düşündükleri için yatağa girmeden önce duş alıyor. Çocukken günün sonunda her zaman yıkanmak zorunda kalmak biraz sıkıcı olsa da, Maharath artık gece duşunu takdir etmeye başladığını söylüyor.

26 yaşındaki Maharath, "Dürüst olmak gerekirse, gece duş alıp yatmak bana kendimi biraz daha temiz hissettiriyor. Bir kez dışarı çıktığınızda, özellikle yaz aylarında, toz, kir ve böceklerle uğraşıyorsunuz. Bu nedenle gece duş almak tüm bu pisliklerden arınmak için güzel. Gece duş alıp yatmak aynı zamanda biraz sakinleşmemi de sağlıyor ve uyku moduna daha rahat geçiyorum” diyor.

28 yaşındaki girişimci Zaid Al-Hamdan ise duşun daha çok uyarıcı etkisi ile ilgileniyor. Yaklaşık 10 yıl önce gece duşu alma alışkanlığından vazgeçip sabahları duş almaya başlamış ve bu değişikliği yaptıktan sonra ruh halinde ve üretkenliğinde ani bir değişim fark etmiş.

Güne temiz hissederek başlamanın ötesinde, duş başlığının altına girmek şok etkisi yaratarak onun uyanmasını ve güne zinde başlamasını sağlıyor. “Kahve üstüne kahve içerek uyanmaya çalışmak yerine, sabah duş alıp ofise gittiğimde, içeri girer girmez çalışmaya daha hazırım” diyor.

NE ZAMAN DEĞİL NASIL ALINDIĞI ÖNEMLİ

Peki, duş için doğru ve daha etkili bir saat var mı? Yatmadan önce mi yoksa sabah mı daha etkili?

Duş almak için “doğru” zaman, asırlık bir tartışma. Uykuya dalmakta zorluk çekenler için doğru sıcaklıkta alınmış gece duşunun yardımcı olabileceğine,  sabah duşunun ise kişiyi uyandırmaya faydalı olabileceğine dair bazı kanıtlar olduğu söylense de, dermatologlar cilt sağlığı ve hijyen açısından duş zamanından çok nasıl yapıldığının daha önemli olduğunu söylüyor.

Yale Tıp Fakültesi'nde Klinik Dermatoloji Profesörü Mona Gohara, duş alacağınız zamanı tercih etmek “Bilimsel bir karar değil, bu tamamen kişisel bir karar.” diyor. Gohara, "Duşun cilde faydası sorgulandığında duşta ne kullandığınız, duştan hemen sonra ne yaptığınızdan önemlidir. "Sabahları ya da geceleri duş alıyor olabilirsiniz ama berbat ürünler kullanıyorsanız cildinizi mahvediyorsunuz" diyor.

Dermatoloji Uzmanı Doç. Dr. Gamze Erfan, kişisel tercihler ile değişkenlik gösterse de sıklıkla sabah duşunun tüm dünyada daha yaygın olduğunu ancak son dönemlerde yapılan araştırmaların uzun vadede deri sağlığı açısından yatmadan en az 1,5 saat önce yapılmasının daha iyi olduğunu açıkladıklarını belirtiyor.

Ne sıklıkla duş yapılması gerektiği konusunda ise Erfan şunları söylüyor:

“Ne kadar sıklıkla duş yaptığımız aktiviteler ile bağlantılıdır. Keskin sınırlar ile belirlenmiş bir kural yoktur ancak çok aktif bir hayata sahip değilsek haftada iki ya da 3 kez duş yapmak yeterlidir. Bu sıklığın altında duş yaptığımızda unutmayalım ki; cilt enfeksiyonları için zemin hazırlamış oluruz. Sık spor yapıyor ya da günlük bir ya da iki kez duş gerektirecek bir işe sahipsek bu duşların süresinin çok kısa olmasını sağlayıp su ile temasımızı hiç aktivitesi olmayan bireylerin haftalık iki ya da 3 kez yaptığı duş süresi kadar tutmalıyız.”

SUYUN SICAKLIĞI VE DUŞUN SÜRESİ ÇOK ÖNEMLİ

Evet çoğumuz sıcacık ve uzun süren duşları seviyoruz çünkü çok rahatlatıcı geliyor ancak dermatologlar, özellikle kuru cilde veya egzama gibi cilt rahatsızlıklarına sahip olan kişiler için, sıcak suya uzun süre maruz kalmanın genellikle yarardan çok zarar verebileceğinin altını çiziyor.

Gamze Erfan, derimiz üzerinde bulunan koruyucu tabakanın sık su teması, temizleyiciler ya da aşırı ısı ile içeriğinin değişeceğini ya da yok olabileceğini, dış ortamdan sürekli yabancı maddelere maruz kalan derinin bu koruyucu tabaka hasarlandığında, saldırılara karşı savunmasız kaldığını söylüyor ve Ilık ya da soğuk su ile duş yapmanın sıcak duş kadar deriye zarar vermediğini vurguluyor.

Los Angeles’te Dermatolog olan Ivy Lee, “Rahatlatıcı etkisi insanları daha uzun süre duş veya banyo yapmaya teşvik edebilir ama bu da cildi gerçekten kurutur çünkü uzun süre sıcak suya maruz kalmak cilt bariyerini açıyor ve cildin suya tutunma yeteneğini azaltıyor.” diyor.

Lee ve diğer dermatologlar, cildi daha az kurutan ılık veya oda sıcaklığında su hatta soğuk su ile 10 dakikadan fazla olmayan daha kısa duşlar önermektedir.

Northwestern Üniversitesi Feinberg Tıp Fakültesi'nde Uyku uzmanı Phyllis Zee, suyun sıcaklığı ve zamanlamasının da uykuya dalmaya yardımcı olduğunu söylüyor. Zee, en iyi sonuç için yatmadan 1-2 saat önce ılık bir duş alınmasını öneriyor. Zee, bunun elleri, ayakları ve başı ısıtacağını, göğüs veya karın bölgesi gibi vücudumuzun daha merkezi kısımlarından ısının dağılmasına neden olacağını ve vücut sıcaklığını düşürmeye yardımcı olacağını söylüyor. “Yatma vakti yaklaştıkça vücut doğal olarak soğumaya başladığından, bu uykuya dalmanıza yardımcı olabilir” diyor.

Erfan’a göre yatmadan 1,5 saat önce yapılan duş ile tüm gün maruz kalınan mikrop, çevre kirliliği vb. dış etkenlerin uykuda derimize temasının devam etmesi önlüyor. Böylece deri hücrelerinde inflamasyon gelişmez ve erken yaşlanmanın önüne geçilir. Peki, neden yatmadan 1,5 saat önce olmalı?” diye sorduğumuzda ise Erfan “Derinin duş sonrası ısı adaptasyonunu sağlaması için belirli bir süreye ihtiyaç duymasından dolayı” cevabını alıyoruz.

Ancak Johns Hopkins Uyku ve Sağlık Merkezi'nde Uyku Nöroloğu olan Rachel Salas, yatmadan hemen önce aşırı sıcaklıklarda duş almanın bir sorun olabileceğini belirtiyor "Yatma saatine yakın bir zamanda duş alırsanız ve duş çok sıcak veya soğuksa, bu sıcaklık vücut sıcaklığınızı başlangıçtan çok farklı düzeye getirdiği için uykunuzu olumsuz etkileyebilir.” diyor.

Louisiana Eyalet Üniversitesi dermatoloji bölümünde Klinik Yardımcı Doçent olan Chad Prather ise cilt sağlığı ve hijyeni için ne zaman ve ne sıklıkta duş alınması gerektiğini cilt tipine ve aktivite seviyesine bağlı olması gerektiğini belirtiyor. “Cildiniz normalden biraz daha kuruysa, terlemeye, kire, diğer tahriş edici maddelere veya mikroplara maruz kalmaya neden olabilecek çok aktivite yapmıyorsanız, daha az sıklıkta duş alabilirsiniz.” diyor.

Dermatoloji Profesörü Mona Gohara, genellikle insanların vücutlarını günde bir veya en fazla iki kez yıkamasını tavsiye ettiğini ancak egzama gibi rahatsızlıkları olanlar için günde bir kez duş almanın bile fazla gelebileceğini söylüyor.

Erfan ise su ile temas süremiz ve sıklığımız arttığında derimizin ürettiği koruyucu tabaka içeriğinin bozulmasının yanı sıra dayanıklılığını sağlayan doğal yağ içeriğinin de zarar gördüğünü, bu nedenle uygun nemlendiriciler kullanılmadan her gün duş yapmanın bu yapıyı bozup hastalıkların oluşumuna yatkın hale getirebileceğini ifade ediyor.

Pennsylvania Üniversitesi Perelman Tıp Fakültesi'nde Klinik Dermatoloji Yardımcı Doçenti Jules Lipoff, uzun bir duş veya banyo yapmanın ruh sağlığı için önemli olabileceğini belirtse de, insanların banyo yaparken yaptıklarının çoğu “kesinlikle tıbbi veya hijyenik olarak gerekli değildir” diyor.

BU 3 BÖLGEYE ODAKLANIN

Prather, koltuk altları, kasıklar/arka bölge ve ayaklarınız vücudun kötü koku yayan yerleri olduğunu, banyo söz konusu olduğunda insanların vücutlarındaki 3 bölgeye odaklanmaları gerektiğini söylüyor.

Prather, ayrıca saç yıkamanın daha değişken olabileceğini, herkesin her gün saç yıkamak zorunda olmadığını, kişinin yaşam tarzınıza uyan rutinini bulmasının önemli olduğunu belrtiyor.

Dermatolog Ivy Lee ise saçınız çok kırılgansa, daha kaba bir dokuya sahipse veya uçlarında kırıklar fark ederseniz, bu saçlarınızı çok sık yıkadığınızın ve doğal nemini kaybettiğinin bir işareti olabilir.” diyor ve ekliyor. “Saçınızı yeterince yıkamamak da yağlı bir görünüme, saç derisinde kepeklenmeye neden olabilir.”

SÜLFATSIZ SABUN VE ŞAMPUANLAR TERCİH EDİN

FDA’ya göre (Gıda ve İlaç İdaresi) piyasadaki çoğu vücut temizleyicisi ister sıvı olsun ister katı formda cildi daha az tahriş eden sentetik deterjanlar. Bugün piyasada çok az sayıda yağlar ve alkali ile yapılan "gerçek sabun" var. Bu nedenle nazik temizleyiciler olarak tanımlanan sülfatsız sabun ve şampuanları tercih etmeyi öneriyor.

Gohara, duş sonrası yüzünüzün gergin olduğunu hissettiğinizde, bu temelde cilt bariyerinizin size 'Beni mahvettin' gibi acil bir uyarı mesajı verdiğini söylüyor.

Cilt sağlığının gerçekten duşta başladığını söyleyen Gohara, "Cilt bariyerinin bütünlüğünü korumak gerçekten çok önemlidir ve duş yaptığınız şeye bağlı olarak bunu sağlayabilir ya da bozabilir." diyor.

Lipoff ise daha fazla kurutma eğiliminde olan antibakteriyel temizleyicilerin kullanılmasına karşı da uyarıyor. "Vücudumuzdaki bakterileri yok etmek her zaman daha sağlıklı ve bizim çıkarımıza değil, ancak bir pandemide insanlar virüs bulaşmasın endişe duyduğunda bu konuda zor denge kurulduğunu belirtiyor.

RUTİN NE KADAR BASİT İSE O KADAR İYİDİR

Lipoff, “Rutin ne kadar basitse o kadar iyidir” sözleri ile kozmetiklere ve popüler cilt bakım ürünlerinin çoğuna atıfta bulunuyor.

“Genel olarak, bunların neredeyse hiçbirinin tıbbi olarak hijyenik bir faydası yok. Toplum için, belirli bir şekilde kokmayı seviyoruz ama ne zaman ilave kimyasallar kullandığımızda alerji gibi tahriş edici reaksiyonlara yakalanma riski giderek artıyor." diyor.

Bunun yerine Lee, cilt bakımının üç temel konseptine odaklanmayı öneriyor: Nazikçe temizleme, nemlendirme ve güneşten korunma.

FIRÇALAMA DÜRTÜNÜZE DİRENİN

Dermatologlar ayrıca duşta çok sert ovma veya aşırı peeling yapma konusunda da uyarıyor. Gohara, "Hastalarıma her zaman fırçalamanın cildiniz için değil, aletleriniz için olduğunu söylerim. "bu gerçekten büyük bir yanılgıdır" diyor ve ekliyor. "Banyoda kendinizi sadece ellerinizle sabunlayın, o size yeterli gelmiyorsa pamuklu bir bez de kullanabilirsiniz ama geleneksel kabak lifleri cildiniz için çok aşındırıcı olacaktır.”

Lee, benzer bir şekilde, bazı peeling ürünleri ve aletlerinin cildi "çok tahriş edici" olabileceği konusunda uyarıyor. “Ölü cilt hücrelerini temizlemenin kozmetik faydaları olsa da, cildin doğal olarak pul pul döküleceği garantidir. Yani aslında peeling gerekli değildir ancak illa yapmak isterseniz dermatologların tavsiyelerine uyun.” diyor. Çünkü bu küçük ovalamalar bile ciltte kuruluk ve diğer cilt problemlerinin alevlenmesine yol açabilir.

Erfan da peeling, kese veya lif gibi mekanik hasar yaratabilecek uygulamaların sık gerçekleştirilmesinin deriye zarar vereceğini, yıkanma sırasında sadece yumuşak lifler kullanılması gerektiğini söylüyor.

KOKUSUZ NEMLENDİRİCİ KREMLER KULLANIN

Gohara ve diğer uzmanlar, “Duştan çıktıktan sonra cildinizi iyice kurulayın ve sonrasında nemlendirmeye odaklanın” diyor. Gohara banyoda duştan hemen sonra nemlendirmeyi öneriyor çünkü cilt hala nemlidir ve ortam neminden de yararlanılabilir.

Banyo sonrası için pek çok ürün olmasına rağmen Lee, daha yüksek su içeriğine sahip hafif losyonlar yerine daha fazla nemi hapsedebilen kokusuz bir nemlendirici krem kullanılmasını öneriyor.

Erfan da “Suyu emici özelliği olan havlular kullanılmalı, kurulanma sonrası katkı maddesi içermeyen nemlendiriciler kullanılmalı” diyor.

67 yıl önce, banyo yapmanın kötü şans getireceğine inanması nedeniyle bir daha suya dokunmayan 87 yaşındaki İranlı Amou Jaji isimli adam, doktor muayenesinden geçti. Doktorlar, adamın sağlıklı ve bağışıklık sisteminin son derece güçlü olduğunu görmelerinin ardından büyük bir şaşkınlık yaşadı. Hadji'nin bağışıklık sistemi normal bir insandan bile daha güçlü. Doktorlar, adamın bağışıklık sisteminin bu kadar diri kalmasını, vücudundaki parazitlere bağladı.

67 yıl önce, banyo yapmanın kötü şans getireceğine inanması nedeniyle bir daha suya dokunmayan 87 yaşındaki İranlı Amou Jaji isimli adam, doktor muayenesinden geçti. Doktorlar, adamın sağlıklı ve bağışıklık sisteminin son derece güçlü olduğunu görmelerinin ardından büyük bir şaşkınlık yaşadı. Hadji'nin bağışıklık sistemi normal bir insandan bile daha güçlü. Doktorlar, adamın bağışıklık sisteminin bu kadar diri kalmasını, vücudundaki parazitlere bağladı.

67 YILDIR BANYO YAPMIYOR