Artık fahişeye seks işçisi sekretere asistan diyeceksiniz
Güncelleme Tarihi:
Ayten SERİN
Oluşturulma Tarihi: Eylül 13, 2009 00:00
Tüm dünyada güçlü bir politik doğruculuk rüzgârı esiyor, kelimeler değişiyor. Tabii Türkiye’de de. Bazı kelimeler “cızz” oldu, artık sekretere asistan, fahişeye seks işçisi deniyor. İş komedi dizilerine kadar düştü, muhallebici için “süt ürünleri yöneticisi” diyen bile var. İşte konu başlıklarına göre siyaseten doğruculuk sözlüğü.
ETKİN KÖKEN VE DİN
Çingene-Roman: “Çingene” kelimesine yüklenen kötü anlamlar, bu toplumu çok rahatsız ediyor ve hakaret içerir şekilde söylenmese bile çoğunda eziklik hissi yaratıyor. Bu yüzden hemen hepsi kendilerine daha önyargısız bir kelime olan “Roman” denmesi konusunda hemfikirler.
Zenci-siyahi: “Zenci” kelimesi Türkçede aşağılama ifade etmese de artık “siyahi” siyaseten daha doğru bir kelime. Ancak İngilizcede siyahi değil, doğrudan siyah (black) kelimesi kullanılıyor.
Yahudi-Musevi: TDK sözlüğüne göre Yahudi, Hz. Musa’nın dinine bağlı olan kimse, yani Musevi demek. Bu kelimeye yüklenen bazı aşağılayıcı göndermelere karşı çıkanlar “Musevi” kelimesini daha çok kullandı. Fakat son dönemlerde yeniden Yahudi kelimesi ağırlık kazanmaya başladı. Cemaat de Yahudi kelimesinin kullanılmasında sakınca görmüyor.
SAĞLIK DURUMU
Sakat-özürlü, engelli-özel insan: Bu en tartışmalı alanlardan biri. Acıma, hor görme anlamı verdiği düşünülen “sakat” kelimesinin yerini önce “özürlü” aldı. Sonra “özürlü” kelimesinin sözlük anlamının “defolu” olduğu anlaşılınca bunun yerine “engelli” kelimesi konuldu. Ancak bu kelime de engelli kitle içinde tatmin edici bulunmadı tekrar “sakat” kelimesine dönülmesini isteyenler var. Örneğin engelliler.biz platformu sitesi yazarı Nazmiye Güçlü “Sakatlara ‘engelli’ demek kadına ‘bayan’ demek gibi bir şey. Kibarlık olsun diye kadınlara ‘bayan’ diyenlerin cinsiyet ayrımı yapması gibi, sakatlara ‘engelli’ diyenler de ayrımcılık yapmış olur” diyor. Şu günlerde tartışılan bu anlamı verecek yeni kelimeler ise “engelli” yerine “kısıtlı insan” “özel ihtiyaçları olan insan” ya da “özel insan”. Fakat her ne söylenirse söylensin bu hassasiyet geçmeyecek gibi.
Şizofren-şizofreni hastası: “Şizofren” kelimesini bu hastalıkla uğraşan doktor ve hastalar ayrımcı buluyor. Sanki “şizofren” diye ayrı bir insan türü varmış gibi hissettiklerini söylüyorlar. Bunun yerine hastalık tanımının kullanılmasını istiyorlar.
Deli-psikiyatrik hasta: “Deli” kelimesi de birçok aşağılamaya ve hor görmeye sebep olduğu için bugün yerine daha bilimsel bir açıklama olan “psikiyatrik hasta” kelimesi tercih ediliyor.
Kör-görme engelli: Zamanla daha kibar bir tanım olan “görme engelli”ye geçildi.
Kötürüm-felçli: “Kötürüm” kelimesi içinde geçen “kötü” kelimesi terk edildi. Artık “felçli” kelimesinin kullanımı yaygın.
SOSYAL KONUM - AKRABALAR
Üvey anne-(yeni karşılığı yok): Üvey kelimesinden nefret edildiği halde henüz yerine bir şey icat edilmedi. “Cici anne” gibi daha sevimli bir tanım da denendi ama bu da pek tutmadı.
Kimsesiz çocuk-korunmaya muhtaç çocuk: Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme kurumu “kimsesiz çocuk” sözünü sevmiyor. Onlara zaten sahip çıktıkları için artık “korunmaya muhtaç” kelimesini kullanıyorlar. Fakat kurum, çocukları koruma altına aldığına göre bu tanım da biraz anlamsızlaşıyor mu, bu da tartışmaya açık.
Dul-boşanmış: “Dul” kelimesi yasal tanım ve günlük kullanım olarak eşi ölenler için hâlâ kullanılıyor. Ama boşananlar için artık “boşanmış” sözü var. Nüfusta bile böyle geçiyor.
Kaynana-kayınvalide: “Kaynana dili”, “kaynanalık etmek” gibi olumsuz kalıplardan dolayı yıllar içinde “kayınvalide” demek özellikle kaynanalar tarafından daha bir kabul gördü.
MESLEKLER
Kapıcı - Apartman görevlisi
Şoför - Ulaştırma görevlisi
Sekreter - Asistan, yönetici asistanı
Berber - Saç tasarımcısı
Bekçi - Güvenlik görevlisi
Personel müdürü - İnsan kaynakları müdürü
Temizlikçi şefi - Housekeeper
Dişçi - Diş hekimi
Fotoğrafçı - Fotoğraf sanatçısı
Gardiyan - İnfaz koruma memuru
Bilim adamı - Bilim insanı
Tezgâhtar - Satış elemanı-Müşteri temsilcisi
Veznedar - Gişe görevlisi
Garson - Servis elemanı
VE DİĞERLERİ
Kampus-yerleşke: Bu daha çok bir Türkçeleştirme denemesi. Özellikle üniversitelerde “yerleşke” kelimesini “yerleştirme” denemeleri var. Ama toplumda henüz çok da kabul görmedi.
Tuvalet-lavabo: Daha kibar olmak adına mı bilinmez, tuvalete gitmek yerine “lavaboya gitmek” moda.
Meme kanseri-göğüs kanseri: Bu bariz bir yanlış kullanım örneği. Meme kelimesi biraz müstehcen ya da kaba bulunduğundan olabilir, “göğüs kanseri” deniyor.
Kadın-bayan: Güya daha kibar olmak adına; aynı zamanda kız ve kadın ayrımını kapatmak için kullanılıyor. Erkeklere hiç “bay” denmezken “bayan” kelimesi pek kullanılır oldu.
Fahişe-hayat kadını-seks işçisi: “Seks işçisi” bir mesleği tanımlıyor, diğerleri ise aşağılamak için kullanılıyor. Bazı vakıf ve çalışanları “seks işçisi” lafını kullanmak istiyor. Yurtdışında da aynı anlamdaki “seks worker” kelimesi yaygın. Resmi kurumlar ise “seks çalışanı” kelimesini kabul etmeye başlamış.
Hizmetçi, temizlikçi-yardımcı: “Hizmetçi” kelimesini duydukça aklımıza; zengin kız, fakir oğlanlı Türk filmlerindeki malikâneler ve orada hizmetçilerin hor görülmesi geliyor galiba. Bunun yerine ev hizmeti yapanlara artık “yardımcı” demek yaygınlaşmaya başladı.
Çingene-Roman: “Çingene” kelimesine yüklenen kötü anlamlar, bu toplumu çok rahatsız ediyor ve hakaret içerir şekilde söylenmese bile çoğunda eziklik hissi yaratıyor. Bu yüzden hemen hepsi kendilerine daha önyargısız bir kelime olan “Roman” denmesi konusunda hemfikirler.
Zenci-siyahi: “Zenci” kelimesi Türkçede aşağılama ifade etmese de artık “siyahi” siyaseten daha doğru bir kelime. Ancak İngilizcede siyahi değil, doğrudan siyah (black) kelimesi kullanılıyor.
Yahudi-Musevi: TDK sözlüğüne göre Yahudi, Hz. Musa’nın dinine bağlı olan kimse, yani Musevi demek. Bu kelimeye yüklenen bazı aşağılayıcı göndermelere karşı çıkanlar “Musevi” kelimesini daha çok kullandı. Fakat son dönemlerde yeniden Yahudi kelimesi ağırlık kazanmaya başladı. Cemaat de Yahudi kelimesinin kullanılmasında sakınca görmüyor.
SAĞLIK DURUMU
Sakat-özürlü, engelli-özel insan: Bu en tartışmalı alanlardan biri. Acıma, hor görme anlamı verdiği düşünülen “sakat” kelimesinin yerini önce “özürlü” aldı. Sonra “özürlü” kelimesinin sözlük anlamının “defolu” olduğu anlaşılınca bunun yerine “engelli” kelimesi konuldu. Ancak bu kelime de engelli kitle içinde tatmin edici bulunmadı tekrar “sakat” kelimesine dönülmesini isteyenler var. Örneğin engelliler.biz platformu sitesi yazarı Nazmiye Güçlü “Sakatlara ‘engelli’ demek kadına ‘bayan’ demek gibi bir şey. Kibarlık olsun diye kadınlara ‘bayan’ diyenlerin cinsiyet ayrımı yapması gibi, sakatlara ‘engelli’ diyenler de ayrımcılık yapmış olur” diyor. Şu günlerde tartışılan bu anlamı verecek yeni kelimeler ise “engelli” yerine “kısıtlı insan” “özel ihtiyaçları olan insan” ya da “özel insan”. Fakat her ne söylenirse söylensin bu hassasiyet geçmeyecek gibi.
Şizofren-şizofreni hastası: “Şizofren” kelimesini bu hastalıkla uğraşan doktor ve hastalar ayrımcı buluyor. Sanki “şizofren” diye ayrı bir insan türü varmış gibi hissettiklerini söylüyorlar. Bunun yerine hastalık tanımının kullanılmasını istiyorlar.
Deli-psikiyatrik hasta: “Deli” kelimesi de birçok aşağılamaya ve hor görmeye sebep olduğu için bugün yerine daha bilimsel bir açıklama olan “psikiyatrik hasta” kelimesi tercih ediliyor.
Kör-görme engelli: Zamanla daha kibar bir tanım olan “görme engelli”ye geçildi.
Kötürüm-felçli: “Kötürüm” kelimesi içinde geçen “kötü” kelimesi terk edildi. Artık “felçli” kelimesinin kullanımı yaygın.
SOSYAL KONUM - AKRABALAR
Üvey anne-(yeni karşılığı yok): Üvey kelimesinden nefret edildiği halde henüz yerine bir şey icat edilmedi. “Cici anne” gibi daha sevimli bir tanım da denendi ama bu da pek tutmadı.
Kimsesiz çocuk-korunmaya muhtaç çocuk: Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme kurumu “kimsesiz çocuk” sözünü sevmiyor. Onlara zaten sahip çıktıkları için artık “korunmaya muhtaç” kelimesini kullanıyorlar. Fakat kurum, çocukları koruma altına aldığına göre bu tanım da biraz anlamsızlaşıyor mu, bu da tartışmaya açık.
Dul-boşanmış: “Dul” kelimesi yasal tanım ve günlük kullanım olarak eşi ölenler için hâlâ kullanılıyor. Ama boşananlar için artık “boşanmış” sözü var. Nüfusta bile böyle geçiyor.
Kaynana-kayınvalide: “Kaynana dili”, “kaynanalık etmek” gibi olumsuz kalıplardan dolayı yıllar içinde “kayınvalide” demek özellikle kaynanalar tarafından daha bir kabul gördü.
MESLEKLER
Kapıcı - Apartman görevlisi
Şoför - Ulaştırma görevlisi
Sekreter - Asistan, yönetici asistanı
Berber - Saç tasarımcısı
Bekçi - Güvenlik görevlisi
Personel müdürü - İnsan kaynakları müdürü
Temizlikçi şefi - Housekeeper
Dişçi - Diş hekimi
Fotoğrafçı - Fotoğraf sanatçısı
Gardiyan - İnfaz koruma memuru
Bilim adamı - Bilim insanı
Tezgâhtar - Satış elemanı-Müşteri temsilcisi
Veznedar - Gişe görevlisi
Garson - Servis elemanı
VE DİĞERLERİ
Kampus-yerleşke: Bu daha çok bir Türkçeleştirme denemesi. Özellikle üniversitelerde “yerleşke” kelimesini “yerleştirme” denemeleri var. Ama toplumda henüz çok da kabul görmedi.
Tuvalet-lavabo: Daha kibar olmak adına mı bilinmez, tuvalete gitmek yerine “lavaboya gitmek” moda.
Meme kanseri-göğüs kanseri: Bu bariz bir yanlış kullanım örneği. Meme kelimesi biraz müstehcen ya da kaba bulunduğundan olabilir, “göğüs kanseri” deniyor.
Kadın-bayan: Güya daha kibar olmak adına; aynı zamanda kız ve kadın ayrımını kapatmak için kullanılıyor. Erkeklere hiç “bay” denmezken “bayan” kelimesi pek kullanılır oldu.
Fahişe-hayat kadını-seks işçisi: “Seks işçisi” bir mesleği tanımlıyor, diğerleri ise aşağılamak için kullanılıyor. Bazı vakıf ve çalışanları “seks işçisi” lafını kullanmak istiyor. Yurtdışında da aynı anlamdaki “seks worker” kelimesi yaygın. Resmi kurumlar ise “seks çalışanı” kelimesini kabul etmeye başlamış.
Hizmetçi, temizlikçi-yardımcı: “Hizmetçi” kelimesini duydukça aklımıza; zengin kız, fakir oğlanlı Türk filmlerindeki malikâneler ve orada hizmetçilerin hor görülmesi geliyor galiba. Bunun yerine ev hizmeti yapanlara artık “yardımcı” demek yaygınlaşmaya başladı.